در صحیح بخاری از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: مردی از بنی اسرائيل از فرد ديگری از بنی اسرائيل درخواست نمود که به او هزار دينار قرض بدهد، آن مرد گفت: شاهدانی نزد من بياور که از آنها شهادت بگيرم. جواب داد: خداوند به عنوان گواه و شاهد کافی است. گفت: ضامنی نزد من بياور. جواب داد: خداوند به عنوان ضامن کافی است. آن مرد گفت: راست گفتی. پس تا زمان مشخصی به او قرض داد. پس به دريا رفت و نيازش را بر آورده نمود، سپس به جستجوی کشتی رفت تا بر آن سوار شده و با آن در موعد مقرر نزد آن مرد برگردد، اما کشتی نيافت، پس چوبی برداشته و درون آن را خالی نمود و هزار دينار و نامهای برای دوستش در آن گذاشته و آن سوراخ را محکم نموده و با آن به کنار دريا آمد و گفت: خدايا! تو میدانی که من از فلانی هزار دينار قرض گرفتم و او از من کفیل و ضامنی خواست، پس من گفتم: الله بهترين ضامن است، پس به تو راضی شد. و از من گواه طلبيد، گفتم: الله برای گواهی کافی است، پس به تو راضی شد. و من تلاش کردم که کشتی بيابم تا قرضش را به او برگردانم، اما نتوانستم. و من میخواهم که تو قرضم را ادا کنی. پس چوب را در دريا انداخت تا اينکه به ميان دريا رفت. سپس برگشت تا کشتی پيدا کند و به وسيلهی آن به محل اقامتش برگردد. پس مردی که به او قرض داده بود در جستجوی کشتی خارج شد که شايد با مال او آمده باشد که چوبی را مشاهده کرد که در آن پول بود و آن را به عنوان هيزمی برای خانوادهاش برداشت. اما هنگامی که آن را شکافت، پول و نامه را در آن ديد! سپس فردی که به او قرض داده بود آمد و هزار دينار آورده و گفت: قسم به خدا که بسيار تلاش کردم کشتی بيابم که مال تو را بياورد، اما تا قبل از اينکه نزد تو بيايم کشتی نيافتم. آن مرد گفت: آيا تو چيزی به سوی من فرستادی؟ جواب داد: به تو گفتم تا قبل از اينکه نزد تو بيايم کشتی نيافتم. آن مرد گفت: پس خداوند آنچه را که تو با چوب فرستاده بودی، رسانيد؛ پس هزار دينارت را بردار و به سلامت برو». (وَقَدۡ جَعَلۡتُمُ ٱللَّهَ عَلَيۡكُمۡ كَفِيلًاۚ) «در حالی که الله را بر [وفاداری] خویش گواه قرار دادهاید». [النحل: ۹۱]
«الکفیل» در لغت به معنای ضامن و سرپرست است.
پروردگار ما عهدهدار امور مخلوقات است و متکفل و عهدهدار قوت و روزی آنها و جلب منافع برای آنان و دفع مضرات از آنهاست.
و کفالت بر دو نوع است:
کفالت عام:
این نوع کفالت متوجه همهی مخلوقات در آسمانها و زمین است؛ به این معنا که آنان را حفظ نموده و یاری میکند و انواع روزی را در همهی اوقات به آنان عطا میکند.
این در توان مرتزق [روزیخوار] نیست که به خود روزی دهد؛ بلکه تنها این الله متعال است که مردم و حیوانات و جنینها در شکم مادرانشان را روزی میدهد؛ و پرنده به هنگام صبح گرسنه لانه را ترک میکند و سیر بازمیگردد؛ و گزندهها و حشرات و درندهها در بیابانها را روزی میدهد.
دَبَّرْتُ أَمْرَكَ عِنْدَمَا = وضعیت تو را تدبیر نمودم زمانی که
كُنْتَ الجَنِينَ بِبَطِنِ أُمِّكْ = جنینی در شکم مادرت بودی
وَعَلَيْكَ قَدْ حَنَّنْتُهَا = و مادرت را نسبت به تو مهربان نمودم
حَتَّى لَقَدْ جَادَتْ بِضَمِّكْ = تا به بهترین صورت تو را در آغوش بگیرد
إِنَّا لَكَافُوْكَ الَّذِي = ما برای تو کافی هستیم نسبت به
يَأْتِي بِهَمِّكَ أَوْ بِغَمِّكْ = نگرانی یا غمی که به سراغت میآید
فَاضْرَعْ إِلَيْنَا نَاهِضًا = پس برخیز نزد ما زاری کن
نَأْخُذْ بِكَفِّكَ فِي مُهِمِّكْ = که دستت را برای برآورده نمودن نیازت میگیریم
و دوم، کفالت خاص:
این کفالت متوجه اولیا و دوستان الله متعال میباشد؛ همان کسانی که از کفالت الله متعال در همهی امور دینی و دنیوی و ظاهری و باطنی خود رضایت دارند.
بلکه نسبت به الله عزوجل حسن ظن دارند و به این ترتیب الله متعال با رعایت و کفالت بیبدیل و بیپایانش، کفیل و ضامن آنان میشود.
تو را از هرچه نگرانی داری کفایت میکند...
بنابراین پروردگار ما کفیل است؛ و بر هر کاری تواناست؛ تو را حفظ میکند و از تو مراقبت مینماید؛ مشکلات تو را حل میکند و همهی دردها و رنجهایت را به عافیت و آسودگی تبدیل میکند؛ همهی آرزوهای تو را به واقعیت بدل مینماید؛ همهی ترسهایت را به امنیت تبدیل میکند و همهی اشکهایت را به خنده؛ پس آسوده باش و ضعف و نگرانی و سستی نفست را به به کفیل کافی بسپار.
تَبَرَّأْتُ مِنْ حَوْلِي وَطَوْلِي وَقُوَّتِي = از قدرت و توانم برائت میجویم وَإِنِّي إِلَى مَوْلَايَ فِي غَايَةِ الفَقْرِ = و من در برابر مولای خود در نهایت فقر و نیازمندی هستم
چون پیشامدهای ناگواری به سراغ بنده بیاید و سختیها و دشواریها او را به درد آورند و درها به روی او بسته شوند و زمین با تمام وسعت آن تنگ گردد و اندوهش شدت یابد و در میان مخلوقات پناه و ماوایی نیابد،
اینجاست که اندوهگین و غمگین به الله متعال پناه میبرد و رنجدیده از خداوند کمک میخواهد و کائنات به او روی میآورند و مخلوقات از او درخواست میکنند و زبانها ذکر و یاد او میکنند و قلبها قصد او نموده و متوکلان بر او توکل کرده و مجاهدان بر او اعتماد مینمایند و الله را کفیل خود میگیرند؛ از رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی روایت است که فرمودند: «الله متعال ضامن و کفیل کسی شده است که در راه او جهاد میکند و تنها جهاد در راه الله و تصدیق وعدهاش، وی را از خانه خارج نموده است؛ وعدهاش مبنی بر وارد نمودن او به بهشت یا بازگرداندن او به خانهای که از آن خارج شده با پاداش یا غنیمتی که به دست آورده است». [به روایت بخاری و مسلم].
همه آروز دارند که در کفالت خاص الله متعال درآیند؛ چون جایگاه پیامبران و صالحانِ راستین در توکلشان بر او میباشد؛ همان کسانی که نسبت به الله متعال حسن ظن داشتند؛ و به خوبی درک نمودند که سعادت دنیا و آخرت را زمانی خواهند داشت که الله متعال کفالت آنان را بر عهده گیرد؛ چنانکه کفالت دوستان و محبوبانش را بر عهده گرفته است.
اینجاست که گرسنگیشان جای خود را به سیری و تشنگیشان جای خود را به سیرابی و شببیداریشان جای خود را به خواب و بیماریشان جای خود را به عافیت میدهد؛ و اسیرشان آزاد میگردد و مسافرشان بازمیگردد و غم و اندوهشان برطرف میشود؛ چون نسبت به پروردگارشان حسن ظن داشتهاند؛ و در نتیجه او را کفیل و وکیل خود قرار دادند. چراکه او بهترین کارساز و بهترین یاور است.
پس چرا ما قلبهای خود را متوجه او نکنیم؟! و چرا نباید در امور و نیازهایمان بر او اعتماد کنیم؟! چقدر به قدرت و ثروت و بینیازی او نیازمندیم؛ بلکه توان ما وابسته به قدرت و توفیق اوست؛ و توانی برای دوری از نافرمانی و گناه و دفع شرارت و بدی نفس نداریم مگر با استعانت از او؛ ما را ضعیف خلق نموده و ضعیف به دنیا آورده و ضعیف میمیریم. (وَخُلِقَ ٱلۡإِنسَٰنُ ضَعِيفٗا) «و انسان ضعیف آفریده شده است». [النساء: ۲۸]
پیمان بستن با الله...
پروردگار کفیل ما، سپاسگزار و قدردانی زیباست؛ مهربانی بینیاز و ستوده است؛ صاحب ثواب و پاداش فراوان است؛ و از میان بندگانش، مهربانان را دوست دارد؛ دوست دارد تا تو را نسبت به خلقش متواضع و مهربان ببیند؛ درحال برطرف نمودن نگرانیها و دغدغههای برادرانت؛ و از بین بردن غم و اندوهشان؛ این حدیث نبوی در صحیح بخاری را بشنو که رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمودند: «من و سرپرست یتیم در بهشت، اینگونه هستیم». و با دو انگشت سبابه و وسطی این نزدیکی را نشان داد.
و این ابوقتاده است که در پی کسی میرود که به ابوقتاده بدهکار است و از او پنهان شده است؛ چون او را مییابد، وی میگوید: دستم تنگ است؛ ابوقتاده میگوید: سوگند میخوری؟! بدهکار میگوید: سوگند میخورم.
ابوقتاده میگوید: من از رسول خدا صلى الله عليه وسلم شنیدم که فرمود: «هرکس از این خوشحال میشود که الله متعال او را از غم و اندوههای روز قیامت نجات دهد، باید به تنگدست مهلت دهد یا از او بگذرد». [به روایت مسلم].
و در حدیث صحیحی از رسول خدا صلى الله عليه وسلم روایت است که فرمودند: «هرکس مشکلی از مشکلات و تنگناهای دنيوی مسلمانی را حل نمايد، الله مشکلی از مشکلات قيامتِ او را رفع میکند. و هرکس بر تنگدستی آسان بگيرد، الله در دنيا و آخرت بر او آسان میگيرد». [به روایت مسلم].
الرِّفْقُ مِمَّنْ سَيَلْقَى اليُمْنَ صَاحِبُهُ = نرمی، اخلاقی است که برای صاحبش برکت به ارمغان میآورد الرِّفْقُ مِمَّنْ سَيَلْقَى اليُمْنَ صَاحِبُهُ = و بد رفتاری او، ارمغانش خشونت و لغزش است. وَالبِرُّ للهِ خَيْرُ الأَمْرِ عَاقِبَةً = و نیکی کردن به خاطر الله، بهترین عاقبت را دارد
واللهُ لِلبِرِّ عَوْنٌ مَا لَهُ مَثَلُ = و الله در نیکی کردن یاوری بیمانند است خَيْرُ البَرِيَّةِ قَوْلًا خَيْرُهُمْ عَمَلًا = بهترین مردم در گفتار کسی است که بهترین عمل را داشته باشد لَا يَصْلُحُ القَوْلُ حَتَّى يَصْلُحَ العَمَلُ = و گفتار درست نمیشود تا عمل اصلاح گردد
بارالها، با رعایت خود کفالت ما را بر عهده گیر و ما را وارد بهشت خود بگردان.