۳
پروردگارا، با توسل به عزت تو و ذلت خودمان و قوت تو و ضعفمان و بینیازی تو و نیازمندیمان به تو، از تو میخواهیم و درخواست میکنیم؛ پیشانی گنهکار ما در پیشگاه توست، بندگانت جز ما بسیارند و ما پروردگاری جز تو نداریم؛ هیچ پناهی از تو جز تو نداریم.
از تو چنان میخواهیم که مسکین و درمانده میخواهد و خاضعانه و ذلیلانه به درگاهت دست دعا برمیداریم و همچون نابینایی که میترسد، تو را میخوانیم.
از تو چونان کسانی که برایت گردن کج کردهاند، پیشانی به خاک مالیدهاند، چشمانشان برای تو باریدن گرفته و قلبهایشان برای تو فروتن گشته، میخواهیم که ما و همهی مسلمانان را ببخشی و در رحمت خود داخل کنی، ای مهربانترین مهربانان.
بِمَنْ يَسْتَغِيثُ العَبْدُ إِلَّا بِرَبِّهِ = بنده از چه کسی جز پروردگارش طلب یاری کند
وَمَنْ لِلْفتَى عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَالكَرْبِ = و چه کسی یار و یاور جوانی خواهد بود که گرفتار سختیها و مشکلات و اندوه شده است.
وَمَنْ مَالِكُ الدُّنْيَا وَمالِكُ أَهْلِهَا = چه کسی مالک دنیا و ساکنان آن است
وَمَنْ كَاشِفُ البَلْوَى عَلَى البُعْدِ وَالقُرْبِ = و چه کسی برطرف کنندهی بلا و مصیبت دور و نزدیک است.
وَمَنْ يَدْفَعُ الغَمَّاءَ وَقْتَ نُزُوْلِهَا = و چه کسی دشواریها را به وقت نزول آن دفع میکند
وَهَلْ ذَاكَ إِلَّا مِنْ فِعَالِكَ يَا رَبِّي = پروردگار من، اینها فقط کار توست
در این چند سطر پیرامون یکی دیگر از اسمهای نیکوی الله متعال صحبت میکنیم: «الرب».
الله متعال میفرماید: (رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ). «[او] پروردگار مشرقها و مغربهاست». [الرحمن: ۱۷] و الله متعال میفرماید: (سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ). «[برتر از این نعمتها] سلامی است که سخن پروردگار مهربان است». [يس: ۵۸]
بنابراین پروردگار ما که خالق و مالک و مدبر و متصرف است، رب الأرباب و معبود بندگان است؛ مالک همهی ممالک و پادشاهیها و همهی بندگان است. و اوست که مصالح آفریدگانش - انسانها و جنیان - را تدبیر میکند و حامی آنان است و به امورشان رسیدگی میکند و برپادارندهی دنیا و آخرت است.
ربوبیت عام: که شامل همهی مخلوقات، نیکوکار و بدکار، مومن و کافر و حتی جمادات میشود.
و به معنای پرورش آنها با آفریدن و روزی دادن و تدبیر امور و نعمت دادن و عطا کردن میباشد.
اما ربوبیت خاص عبارت است از: تربیت و پرورش دوستان و برگزیدگانش؛ چنانکه آنان را با ایمان پرورش داده و توفیق ایمان را نصیبشان میکند و قلب و روح و خویشان را اصلاح نموده و سامان میدهد و آنان را از تاریکیها به سوی نور بیرون میآورد.
و درواقع آنان را چنان پرورش میدهد که توفیق هر خیر و خوبی را یافته و از هر شر و بدی مصون بمانند.
پروردگارمان خود را چنین مدح نموده که رب العالمین است: (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ) «تمام ستایشها [و سپاسها] از آنِ الله ـ پروردگار جهانیان ـ است». [الفاتحة: ۲]
و خود را مدح نموده که او پروردگار عرش است: (سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ) «[معبود یگانهای كه] پروردگار آسمانها و زمین و عرش است، از توصیفِ [جاهلانه] آنان منزه است». [الزخرف: ۸۲]، (اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ). «الله، که هیچ معبودی [بهحق] جز او نیست، پروردگار عرش بزرگ است». [النمل: ۲۶]
و خود را چنین مدح نموده که پروردگار آسمانها و زمین است: (سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ) «[معبود یگانهای كه] پروردگار آسمانها و زمین و عرش است، از توصیفِ [جاهلانه] آنان منزه است». [الزخرف: ۸۲]
و خود را چنین مدح نموده که پروردگار آسمانها و زمین است: (وَقِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ) «و گفته مىشود: ستایش و سپاس، مخصوص الله - پروردگار جهانیان - است». [الزمر: ۷۵]، بنابراین در دنیا و آخرت مورد ستایش است: (دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ ۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ). «دعایشان در آنجا [این است:] الهی، تو پاک و منزّهی؛ و درودشان [در آنجا] «سلام» است و پایان دعایشان این است که: حمد و سپاس، مخصوص الله ـ پروردگار جهانیان است». [يونس: ۱۰]
از آنجا که پیامبران و صالحان میدانستند که این اسم کلید و آغازگر دعاست، در دعایشان با این اسم به درگاه الهی تضرع میکردند.
نوح علیه السلام با همین نام دعا کرد: (رَّبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ). «پروردگارا، مرا و پدر و مادرم و هرکسی را که با ایمان وارد خانهی من شود و [تمام] مردان مؤمن و زنان مؤمن را بیامرز». [نوح: ۲۸]
نوح علیه السلام با آن دعا نموده و میگوید: (رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا ۖ إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ) «پروردگارا، [اعمالِ نیک ما ـ از جمله بنای این خانهی مقدس را] از ما بپذیر که بیتردید، تو شنوای دانایی». [البقرة: ۱۲۷]
و مصطفی - صلی الله علیه وسلم - با این نام دعا نموده و فرمودند: (وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ (۹۷) «و بگو: پروردگارا، من از وسوسههای شیاطین به تو پناه میبرم وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ) و پروردگارا، از اینکه آنها نزد من حاضر شوند [نیز] به تو پناه میبرم». [المؤمنون: ۹۷-۹۸]
چون امری رسول خدا صلی الله علیه وسلم را ناراحت نموده و اندوهی به سراغ ایشان میآمد، میفرمود: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ العَظِيمُ الحَلِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَرَبُّ الأَرْضِ، وَرَبُّ العَرْشِ الكَرِيمِ» یعنی: «معبودی به حق نیست جز الله بزرگ بردبار، معبودی به حق نیست جز الله که پروردگار عرش بزرگ است، معبودی به حق نیست جز الله، پروردگار آسمانها و پروردگار زمین و پروردگار عرش گرامی». [به روایت بخاری و مسلم].
هرکس به اختیار و خودخواسته با اسم «رب» خداوند متعال را به فریاد نخواند، ناچار به آن رجوع خواهد کرد؛ چنانکه بیمار در بستر که با بیماری دست و پنجه نرم میکند، ندای «یا رب، یا رب» میدهد؛ چراکه عافیت و سلامتی از جانب او میآید و شفا از سوی او نازل میگردد.
فقیر با این نام به درگاه الله تضرع میکند؛ آنکه حتی مالک پوست هستهٔ خرمایی نیست و در بیچارگی دست و پا میزند و از نیاز مینالد که: یا رب! یا رب! که در نتیجه تنها او - تبارک و تعالی - نیازش را برطرف میکند و او را از آن وضعیت نجات میدهد.
و گرسنهای که از گرسنگی به خود میپیچد ندا میدهد: یا رب... یا رب؛ و اینگونه رزق و روزی او را در برمیگیرد و عطا و بخشش الهی بر او سرازیر میشود.
مظلوم نیز به او پناه میآورد درحالیکه اشک گرمش را از چشم پاک نموده و نالهاش را پنهان میکند و میگوید: یا رب... یا رب؛ و اینگونه یاری بزرگ و عاقبت و فرجام نیک را درمییابد.
حافظ ابن رجب رحمه الله میگوید: «پافشاری به درگاه الله با تکرار ذکر ربوبیت او از بزرگترین اسبابی است که اجابت دعا با آن خواسته میشود».
يا رب نفِّس عن عُبَيدك كُربةً ... وأَرِحه مما قد عنَـا ودَهَـاهُ = پروردگارا، اندوه را از بندهی ضعیفت، برطرف کن و او را از رنج آن آسوده گردان.
چقدر شان و قدر او بزرگ است و چه اندازه پادشاهی او وسیع و مکانت او والاست؛ و چقدر به مخلوقاتش نزدیک است و چقدر نسبت به بندگانش لطف و بخشش دارد.
ربوبیت الله، ربوبیت عظمت و جلال است، (سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى) «نام پروردگار بلند مرتبهات را به پاکی یاد کن». [الأعلى: ۱]
و ربوبیتش، برکت و رشد و عطا است، (تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ) «پربرکت [و بزرگ] است الله که پروردگار جهانیان است». [الأعراف: ۵۴]
و ربوبیتش، پردهپوشی و مغفرت است، (بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ) «سرزمینی پاک و پروردگاری آمرزنده [دارید]». [سبأ: ۱۵]
و ربوبیتش، عزت است و قوت و چیرگی و شوکت، (رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ). «پروردگار آسمانها و زمین و آنچه میان آنهاست، [آن ذاتِ] شکستناپذیرِ آمرزنده». [ص: ۶۶]
و ربوبیتش، رحمت است، (رَّبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَٰنِ) «[همان] پروردگار آسمانها و زمین و آنچه در میان آنهاست؛ [همان الله] رحمان». [النبأ: ۳۷].
و ربوبیتش، کرم و بخشش است، (يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ) «ای انسان، چه چیزی تو را [نسبت] به پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته است؟». [الانفطار: ۶]
معبود بر حقی جز الله یکتای بیهمتا نیست، پروردگارا چنانکه حق عبادت است تو را عبادت نکردیم.
بنابراین چون کسی بداند که الله متعال رب الارباب است، در پی پروردگاری جز الله نخواهد رفت و به ربوبیت او رضایت خواهد داد؛ و هرکس به پروردگاری الله متعال رضایت دهد، حلاوت و شیرینی ایمان را میچشد. چنانکه از رسول خدا صلی الله علیه وسلم ثابت است که فرمودند: «کسی که الله را به عنوان پروردگار، اسلام را به عنوان دين و محمد را به عنوان پيامبر برگزيند، لذت ايمان را میچشد». [به روایت مسلم].
(وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ) «و [ای پیامبر،] بگو: پروردگارا، [گناهانم را] ببخشای و رحم کن و تو بهترین بخشندهای». [المؤمنون: ۱۱۸]
حافظ ابن رجب رحمه الله میگوید: «پافشاری به درگاه الله با تکرار ذکر ربوبیتش از بزرگترین عواملی است که با آن اجابت دعا خواسته میشود».
پروردگارا، رحمتت را امیدواریم، پس یک چشم برهم زدن هم ما را به حال خودمان وامگذار و ما را در رحمت خود داخل بگردان.
پروردگارا، بیامرز و رحم بفرما که تو بهترین رحم کنندگانی.