۹۴
چون نیازها تو را محاصره کردند و سختیها و دشواریها به تو هجوم آوردند و غم و اندوه و بدهیزیاد پیرامونات را گرفتند و دایرهی روزیات تنگ شد، باید رو به خداوند جواد کنی؛ او که گشایش آورده و غم و اندوه را میزداید و دعای درمانده را اجابت میکند.
در سنن ترمذی روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «الله متعال جواد (بسیار سخاوتمند) است و سخاوتمندی را دوست دارد». [حدیث صحیح].
شیخ سعدی میگوید: «الجواد» یعنی او سخاوتمند مطلق است؛ کسی که سخاوت او همهی کائنات را در برگرفته است؛ و کائنات از فضل و کرم و نعمتهای متنوع او پر است.
و سخاوت خود را به کسانی اختصاص داده است که با زبان قال یا زبان حال از او درخواست میکنند، چه نیکوکار باشد و چه بدکار، مسلمان باشد یا کافر؛ بنابراین هرکس از الله متعال درخواست کند، به او عطا مینماید و آنچه را میخواهد برای او فراهم میآورد؛ چون او نیکوکار مهربان است؛ (وَمَا بِكُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ۖ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ). «و [ای مردم،] هر نعمتی که دارید، از سوی الله است؛ به علاوه، وقتی گزندی به شما میرسد، به پیشگاه او ناله و زاری میکنید». [النحل: ۵۳]».
مردم او را نافرمانی میکنند و او شبانه چنان نگهبانیشان میدهد که گویا نافرمانیاش را نکردهاند؛ چنان از آنها حفاظت میکند که گویا گناهی مرتکب نشدند؛ به بدکار نیکی میکند و به گنهکار فرصت میدهد و به توبهکار رحم مینماید.
او از همهی بندگان بینیاز است؛ با این همه با نعمت و سخاوت و بزرگواری و مهلت دادن به آنها محبت میکند.
خزائن الله متعال پر هستند، هیچ انفاقی از آنها نمیکاهد؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «دست الله پر است و انفاق چیزی از آن کم نمیکند؛ شب و روز میبخشد؛ به نظر شما چقدر از زمان خلقت آسمانها و زمین انفاق کرده است؟ با این همه چیزی از آنچه در دست دارد، کاسته نشده است». [به روایت بخاری و مسلم و لفظ از بخاری است].
«سحاء» یعنی بخشش و انفاق او همواره سرازیر است.
و «غیض» به معنای ناقص و کاسته شدن است.
کسانی از بندگانش را دوست دارد که به او چشم امید دارند و از او درخواست میکنند تا بر فضل و نعمتشان بیفزاید؛ تا جایی که از کرم و بزرگواریاش بر کسی خشم میگیرد که از او درخواست نمیکند؛ ترمذی از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت نموده که فرمودند: «هرکس از الله متعال درخواست نکند، بر او خشمگین میشود». [حديث حسن]، و در حدیث دیگری میفرماید: «چیزی نزد الله متعال گرامیتر از دعا نیست». [حدیث حسن. به روایت ترمذی].
وَهُوَ الجَوَادُ فَجُوْدُهُ عَمَّ الوُجُوْدَ ... جَمِيعَهُ بِالْفَضْلِ وَالإِحْسَانِ = او جواد و سخاوتمند است و سخاوت او با فضل و احسانش همهی وجود را دربرگرفته است.
وَهُوَ الجَوَادُ فَلَا يُخَيِّبُ سَائِلًا ... وَلَوْ أَنَّهُ مِنْ أُمَّةِ الكُفْرَانِ = او جواد است و درخواستکننده را ناامید نمیگرداند ولو اینکه از ناسپاسان باشد.
بندهی مومن یقین دارد که الله متعال موصوف به صفت جود و سخاوت است؛ این بنده خواستار فضل الهی و سخاوت و کرم و بزرگواری اوست؛ و میداند که اللهِ سخاوتمند، از فضل و برکات و احسان خود چندین و چند برابر به او عنایت میکند؛ (مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ) «كیست كه به الله قرضی نیكو دهد [و انفاق کند] تا الله نیز آن را برایش چندین برابر سازد و [در آخرت] پاداشى فاخر داشته باشد؟». [الحديد: ۱۱] (وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ) «[این پیروزی] وعدۀ الله است [و] الله هرگز از وعدۀ خود تخلف نمیکند». [الروم: ۶] و به این ترتیب برای نزدیکی به الله انفاق میکند.
پیامبر ما صلی الله علیه وسلم سخاوتمندترین مردم بود؛ سخاوتمندترین مردم در کار خیر بود؛ و از باد وزنده نیز سخاوتمندتر بود و سخاوت او در رمضان از همه وقت بیشتر بود.
در صحیح مسلم روایت است که: «از رسول خدا صلی الله علیه وسلم در برابر اسلام چیزی درخواست نمیشد مگر عطا میکرد؛ راوی میگوید: مردی نزد پیامبر آمد و رسول خدا صلی الله عليه وسلم گوسفندانی که در ميان دو کوه بودند - يعنی یک گله گوسفند - به او داد؛ و آن مرد نزد قومش بازگشت و گفت: ای قوم اسلام بیاورید؛ چراکه محمد چنان میبخشد که از فقر نمیترسد». و هرگز چیزی از او درخواست نشد که در پاسخ «نه» بگوید.
تَرَاهُ إِذَا مَا جِئْتَهُ مُتَهَلِّلًا ... كَأَنَّكَ تُعْطِيهِ الَّذِي أَنْتَ سَائِلَهُ = وقتی نزد او میروی، او را شادمان میبینی، گویا این تویی که آنچه را درخواست نمودهای، به او بخشیدهای.
سخاوت هر عیبی را میپوشاند.
تَسَتَّرْ بِالسَّخَاءِ فَكُلُّ عَيْبٍ ... يُغَطِّيهِ كَمَـا قِيــلَ السَّخَـاءُ = با سخاوت خود را بپوشان؛ چون چنانکه گفته شده، سخاوت هر عیبی را میپوشاند.
و «سخاوتمند» با سخاوت خود، بر مردم سروری میکند.
لَوْلَا المَشَقَّةُ سَادَ النَّاسَ كَلَّهَمُ ... الجُـوْدُ يُفقِـرُ وَالإِقْـدَامُ قَـتَّالُ = اگر مشقت درمیان نبود، همهی مردم صدرنشین و بالانشین میشدند؛ بلکه با تلاش و سخاوت است که این مقام به دست میآید؛ سخاوت است که فقیر میکند و اِقدام کشنده است.
بارالها، ای جواد، از برکات خود ما را بهرهمند کن.