۹۳
منتهای الهی بی حد و حصرند و در شمارش نمیگنجند؛ چه بلاها و مصیبتهایی که دورشان کرده و چه بیماریهایی که ما را از آنها شفا داده و چه غم و اندوههایی که جبران نموده و چه گشایشها که فراهم آورده است؟
و بزرگترین منتی که بنده در آخرت تمنای آن را دارد، بخشش گناهانش است؛ و بخشش و مغفرت او با ایمان و عمل صالح به دست میآید؛ هرچند اندک باشد.
این اصیرم، عمرو بن ثابت است که در روز احد مسلمان میشود و در همان روز هم کشته میشود و حتی فرصت خواندن یک نماز را هم نمییابد؛ اما چون ماجرای او را برای پیامبر صلی الله علیه وسلم ذکر میکنند، ایشان میفرماید: «او از بهشتیان است». [حدیث صحیح به روایت احمد در مسند. و هیثمی در «المجمع» میگوید: رجال آن ثقات هستند].
و مردی که صد نفر را کشته بود و الله متعال از صداقت و راستی توبهاش آگاه بود، پس او را بخشید.
سپس یکی از بزرگترین منتها بر بنده در این دنیا، هدایت است؛ (بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ) «بلكه اگر [در ابراز ایمان] صداقت دارید، این الله است كه بر شما منت دارد كه شما را به سوى ایمان هدایت نموده است». [الحجرات: ۱۷]
و یکی از نامهای الله متعال که با آن خود را ستایش نموده، «المنان» است.
در سنن از انس رضی الله عنه روایت است که: نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم نشسته بود که مردی نماز میخواند و این دعا را خواند: اللَّهمَّ إنِّي أسألُكَ بأنَّ لَكَ الحمدُ لا إلَهَ إلَّا أنتَ المنَّانُ بديعُ السَّمواتِ والأرضِ يا ذا الجلالِ والإِكرامِ يا حيُّ يا قيُّومُ بارالها، (با اعتراف به اینکه حمد و ستایش برای توست، معبود بر حقی جز توی منان نیست، آفرینندهی آسمانها و زمین هستی، از تو درخواست میکنم؛ ای صاحب جلال و بزرگواری، ای زنده، ای پایدار!)
پس رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «الله متعال را با اسم اعظمش خواند که چون با آن خوانده شود، اجابت میکند و اگر به وسیلهی آن درخواست شود، عطا مینماید». [حديث صحيح].
پس پروردگار ما بخششها و عطایا و نیکیهای بزرگی دارد؛ او پیش از درخواست، میبخشد؛ و دهندهی اول و آخر اوست؛ و بیش از امید و آرزوها عطا میکند.
و از آنجا که بخشش از جانب اوست؛ بخششی سخاوتمندانه بر همهی بندگانش؛ منت او بر سر همهی بندگانش میباشد و هیچکس منتی بر او ندارد؛ و یکی از بزرگترین بخششهای او این است که حیات و عقل و منطق بخشیده است؛ و صورتی زیبا و نعمت فراوان عنایت کرده است.
یکی از بزرگترین منتهای الهی به همهی بندگانش،فرستادن پیامبران به سوی آنان برای بیم و بشارت دادن میباشد؛ و اینگونه با بخشش و کرم خود اولیای مومنش را نجات میدهد و آنان را به راه راست هدایت نموده و از آتش دوزخ حفظ نموده و در امان میدارد.
(لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ) «به راستی، الله بر مؤمنان منت نهاد که میان آنان پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیات او را برایشان بخوانَد و [از گناه] پاکشان گردانَد و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت (سنت) بیاموزد؛ و قطعاً پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند». [آل عمران: ۱۶۴] (بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ) «بلكه اگر [در ابراز ایمان] صداقت دارید، این الله است كه بر شما منت دارد كه شما را به سوى ایمان هدایت نموده است». [الحجرات: ۱۷]
و از منتهای خداوندی این است که مستضعفان را در هر زمانی از دست متکبران و مفسدان نجات میدهد؛ و به این ترتیب نعمت امنیت و تمکین را برای آنان به ارمغان میآورد؛ (وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ) «و میخواستیم بر بنیاسرائیل که در آن سرزمین به ناتوانی کشیده شده بودند، [با نابود کردنِ دشمنشان] منت بگذاریم و آنان را پیشوایان [مردم] قرار دهیم و [پس از نابودی فرعون] وارثان [سرزمین شام] نماییم». [القصص: ۵]
الله متعال سزاوارترین فرد به شکرگزاری است و شایستهترین فرد برای عبادت شدن؛ چون نعمتهای او برای مومنان همیشگی و تا وارد شدن به بهشت پیوسته و مداوم است؛ نعمت الله به اولیا و دوستانش در دنیا، هدایت و حفاظت؛ و در آخرت، نجات از دوزخ و وارد شدن به بهشت و نگریستن به صورت مبارک و بزرگوارش میباشد. الله متعال میفرماید: (قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ (۲۶) «میگویند: ما در دنیا، در خانوادهی خود [از عذاب الهی] میترسیدیم. فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ (۲۷) الله [با نعمت اسلام] بر ما منت نهاد و ما را از عذاب سوزان [دوزخ] محافظت کرد. إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ ۖ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ) ما در زندگی دنیا، همواره او را [عبادت میکردیم و به ربوبیت] میخواندیم. بیتردید، او نیکوکار مهربان است». [الطور: ۲۶-۲۸]
چون مومن منتهای خداوندی بر خود را میبیند، قلبش مشغول شده و نفسش نیکو میگردد و بندهای نیازمند مولایش میگردد و تنها ستایش او را میگوید؛ و این بزرگترین بابی است که بنده از طریق آن به درگاه پروردگارش حضور مییابد؛ و این باب خاکساری در پیشگاه او، با دعا و امید و ندای یا منان است.
و اینجاست که آرزوها محقق شده و به درخواست کننده داده میشود و گناهکار بخشیده میشود و گشایش حاصل شده و اندوه از بین رفته و اسیر آزاد میشود و بیمار شفا مییابد و مسافر بازمیگردد و درمانده اجابت میشود؛ (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ ۗ أَإِلَٰهٌ مَّعَ اللَّهِ ۚ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ) «[آیا معبودان شما بهترند] یا ذاتی که [دعای] درمانده را - وقتی او را بخواند - اجابت میکند و گرفتاری را برطرف میسازد و شما را جانشینان [پیشینیان در] زمین قرار میدهد؟ آیا معبود دیگری با الله وجود دارد؟ چه اندک پند میگیرید!». [النمل: ۶۲]
و به این مساله اطمینان داشته باش: اموری که گمان میکردی سبب سعادت تو در دنیا میشوند و جای آنها در زندگی تو خالی است، مواردی هستند که الله متعال آنها را از تو دور نموده است، پیش از آنکه سبب هلاکت و نابودی تو شوند.
الله متعال با منتی که بر بندگانش داشته است، خود را ستایش میکند، اما کسانی را که به سبب اعمالشان بر خداوند منت میگذارد یا چون از اموال خود بر بندگان انفاق کردهاند، بر آنان منت میگذارند، نکوهش نموده است؛ چنانکه میفرماید: (يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا ۖ قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُم ۖ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ) «آنان بر تو منت مىنهند كه اسلام آوردهاند؛ بگو: منتِ اسلامِ خویش را بر من نگذارید؛ بلكه اگر [در ابراز ایمان] صداقت دارید، این الله است كه بر شما منت دارد كه شما را به سوى ایمان هدایت نموده است». [الحجرات: ۱۷]
پروردگارمان به ما هشدار داده است که مبادا به خاطر کاری که انجام میدهیم، منت بگذاریم، زیرا منت نهادن صدقه و پاداش را باطل میگرداند: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ) «ای کسانی که ایمان آوردهاید، صدقههای خود را با منت و آزار باطل نکنید». [بقره: ۲۶۴]
و رسول الله صلی الله علیه وسلم ما را از منت نهادن بر حذر داشته و فرموده است: «سه نفر هستند که الله متعال در روز قیامت با آنها سخن نمیگوید: منتگذار که چیزی نمیبخشد مگر اینکه منت میگذارد؛ آنکه کالایش را با سوگند ناروا میفروشد؛ و آنکه اسبال ازار میکند». [به روایت مسلم].
و رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «اینان وارد بهشت نمیشوند: منتگذار، نافرمان والدین، شرابخوار». [حدیث صحیح به روایت نسائی].
أَفْسَدْتَ بِالمَنِّ مَا أُوْلِيْتَ مِنْ نِعَمٍ ... لَيْسَ الكَرِيمُ إِذَا أَسْدَى بِمَنَّانِ = با منت گذاشتن نعمتی را که به دیگری بخشیده بودی، از بین بردی؛ بخشنده وقتی نیکی میکند، منت نمیگذارد.
و بر این اساس است که نیکوکاران به یکدیگر سفارش میکنند که: چون به کسی چیزی بخشیدید و دیدید که سلام شما بر او سنگین است، سلام خود را از او بازدارید.
و چون افراد بخشنده کار نیکی برای کسی انجام میدهند، آن را فراموش میکنند؛ و چون کسی به آنها نیکی میکند، هرگز آن را فراموش نمیکنند.
وَمَا تَخْفَى المَكَارِمُ حَيْثُ كَانَتْ = نیکی و بخشش هر جا باشد، پنهان نمیماند
وَلَا أَهْلُ المَكَارِمِ حَيْثُ كَانُوْا = و همچنین نیکوکاران و بخشندگان هر کجا که باشند.
بارالها، ای منان، با خوب کردن حالمان و صالح نمودن فرزندانمان بر ما منت بگذار؛ و خاتمهی ما را نیکو بگردان.