۹۱
رسول الله صلی الله علیه وسلم مردی را دید که در فضای باز، بدون شلوار غسل میکند؛ پس پیامبر صلی الله علیه وسلم این کار وی را نپسندید، و بر منبر رفت و حمد و ثنای الله را گفت و سپس فرمود: «الله متعال با حیا و بسیار پوشاننده است؛ حیا و پوشیدگی را دوست دارد؛ پس چون کسی از شما غسل کرد، باید خود را بپوشاند». [حدیث صحیح. به روایت ابوداود].
پروردگار ما با شرم و حیاست و موصوف به کمال حیا؛ حیایی که شایستهی کمال و جلال و علو و برتری اوست؛ حیایی که همچون حیای مخلوقات نیست؛ چون حیای مخلوقات شامل دگرگونی و شکستگی است.
حیای خداوند از نوع دیگری است؛ قابل درک نیست و عقل کیفیت آن را نمیفهمد؛ بلکه حیایی از جنس بخشش و نیکی و سخاوت و بزرگی است.
بنابراین این از جلال و بزرگی الله متعال است که حیای او، ترک چیزی است که متناسب با وسعت رحمتش و کمال سخاوت و بخشش و بزرگی عفو و برباریاش نیست؛ یکی از نمودهای این حیا این است که او شرم میکند از اینکه وقتی بندهاش دست دعا به سوی او بلند کند، آن را رد نموده و خالی بازگرداند.
رسول خدا صلی الله علیه وسلم میفرماید: «الله متعال با حیا و بخشنده است؛ چون کسی دستانش را به سوی او بلند کند، شرم میکند که آنها را خالی و ناامید بازگرداند». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
و این از جلال و بزرگی الله متعال است که با وجود کمال بینیازی و قدرت کاملش، شرم و حیا میکند از اینکه بنده را رسوا نموده و پرده از روی او بردارد.
وَهُوَ الحَيِيُّ فَلَيْسَ يَفْضَحُ عَبٍدَهُ ... عِنْدَ التَّجَاهُرِ مِنْهُ بِالعِصَيَانِ = او با حیاست و به همین دلیل بندهاش را با وجود نافرمانی آشکار او رسوا نمیکند.
لَكِنَّهُ يُلْقِي عَلَيْهِ سِتْرَهُ ... فَهُوَ السِّتِّيرُ وَصَاحِبُ الغُفْرَانِ = بلکه پردهپوشی او را میکند؛ چون او پردهپوش است و آمرزنده.
و این از عدل خداوند است که از بیان حق و حقیقت شرم نمیکند؛ (وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ) «و[لى] الله از [بیان] حق شرم ندارد». [الأحزاب: ۵۳] و قوت حیا در قلب مومن به اندازهای است که الله متعال را در نظر دارد.
هرکس ایمانش افزایش یابد، حیای او افزوده میشود؛ و چنین است که پیامبران بیشترین حیا را داشتند؛ و رسول خدا صلی الله علیه وسلم چنین توصیف شدهاند که: «حیای ایشان بیش از دوشیزگان پردهنشین بوده است».
حیا یکی از بخشهای ایمان است؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «ایمان هفتاد و چند شعبه دارد؛ و حیا شعبهای از ایمان است». [به روایت بخاری و مسلم].
و بزرگترین حیا و محبوبترین آن، حیا کردن از الله متعال است.
هنگامی که رسول الله صلی الله علیه وسلم به اصحابش فرمود: «چنانکه شایستهی الله متعال است از او حیا کنید». گفتند: ای رسول خدا، ما الحمدلله شرم و حیا میکنیم!
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «منظورم آن [حیای مورد نظر شما] نیست؛ بلکه هرکس چنان از الله متعال حیا کند که شایستهی اوست، باید سرش و آنچه در سر میباشد (گوش و چشم و زبان را) حفظ کند؛ باید شکم و آنچه در بر دارد (و بدان متصل میباشد: دستها و پاها و شرمگاه و قلب) را حفظ کند؛ باید مرگ و پوسیده شدن در قبر را به یاد داشته باشد؛ و هرکس خواهان آخرت است، باید زینت زندگی دنیا را ترک کند؛ و هرکس چنین کند، چنانکه باید و شایستهی خداوند است، از الله متعال حیا کرده است». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
ابن قیم میگوید: «هرکس به هنگام معصیت و نافرمانی از الله متعال شرم و حیا کند، الله متعال از مجازات او در روزی که او را ملاقات میکند، شرم میکند؛ و هرکس از نافرمانی خداوند شرم نکند، الله متعال از مجازات او حیا نمیکند».
حیا ثمرهای جز خیر و خوبی ندارد؛ باری رسول الله صلی الله علیه وسلم بر مردی گذشت که دیگری را به خاطر حیایش سرزنش میکرد که چرا تو اینقدر شرم و حیا داری؛ گویا به او میگفت: این همه حیا برای تو مضر است؛ پس رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «او را رها کن که حیا جزئی از ایمان است». [به روایت شیخان].
حیا به مروت و جوانمردی میانجامد و نماد شهامت و نشانهی خوش اخلاقی است.
حیا احساس عظمت و بزرگی الله و استحضار هیبتش و در نظر داشتن جلال و بزرگی اوست.
یکی از سلف میگوید: «دانستم که الله متعال از من آگاه است، پس شرم نمودم از اینکه مرا در حال نافرمانیاش ببیند».
وَإِذَا خَلَوْتَ بِرِيبَةٍ فِي ظُلْمَةٍ ... وَالنَّفْسُ دَاعِيَةٌ إِلَى العِصْيَانِ = اگر با شک و تردید در تاریکی خلوت نمودی و نفست تو را به گناه فراخواند.
فَاسْتَحِيِي مِنْ نَظَرِ الإِلَهِ وَقُلْ لَهَا ... إِنَّ الَّذِي خَلَقَ الظَّلَامَ يَرَانِي = پس از نگاه خداوند حیا کن و به نفس بگو: کسی که تاریکی را خلق نموده، مرا میبیند.
عمر بن خطاب رضی الله عنه میگوید: «هرکس حیای او اندک باشد، پرهیزگاری او اندک است؛ و هرکس پرهیزگاری او اندک باشد، قلبش مرده است».
ابن دقیق العید رحمه الله میگوید: «همواره حیا ممدوح و نیکو بوده و بدان امر شده است؛ و هیچگاه در شرایع پیامبران گذشته نسخ نشده است».
هنگامی که الله متعال زنان بهشت را توصیف میکند، میفرماید: (فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ) «در آن باغها، حوریانی هستند که تنها [به شوهران خود] نظر دارند». [الرحمن: ۵۶] یعنی فقط به شوهران خود نگاه میکنند؛ سپس زیبایی آنان را چنین توصیف میکند: (كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ) «گویی آن حوریان، یاقوت و مرجانند». [الرحمن: ۵۸] و به این ترتیب صفت پاکدامنی و حیا را پیش از صفت زیبایی ذکر میکند، چون اساسا زیبایی زن بدون پاکدامنی و حیا ارزشی ندارد.
گفته شده: یکی از مجازاتهای گناه، از بین رفتن حیا و نور صورت است؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «یکی از مواردی که مردم از سخنان پیامبران گذشته به خاطر سپردند این است که: چون حیا نداشتی، پس هرچه میخواهی انجام بده». [به روایت بخاری].
إِذَا لَمْ تَخْشَ عَاقِبَةَ اللَّيَالِي ... وَلَمْ تَسْتَحِي فَاصْنَعْ مَا تَشَاءُ = چون از عاقبت شبها نترسیدی و حیا نکردی، هرچه میخواهی بکن.
يَعِيشُ المَرْءُ مَا اسْتَحْيَا بِخَيرٍ ... وَيَبْقَى العُودُ مَا بَقِيَ اللِّحَاءُ = مادامی که انسان حیا کند، در خیر و خوبی خواهد بود و چوب تا زمانی باقی میماند که پوستش باقی باشد.
این را به یاد داشته باشید که منفورترین مردم نزد الله متعال کسی است که با نافرمانی شب را میگذراند و الله متعال پردهپوشی او را میکند، اما به هنگام صبح پرده از پردهپوشی خداوند برمیدارد و خود را رسوا میکند.
بارالها، از جانب خود حیا را روزی ما گردان و به ما توفیق محقق نمودن ترس و خشیت خود در نهان و آشکار را عنایت بفرما.