۶۵
از رسول خدا صلی الله علیه وسلم در روایت صحیحی ثابت است که فرمودند: «الله متعال میفرماید: ای فرزند آدم، خود را برای عبادت من فارغ کن، سینهات را سرشار از بینیازی میکنم؛ و مانع فقرت میشوم؛ و اگر چنین نکنی، دستانت را پر مشغله نموده و مانع فقرت نمیشوم». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی]. و در حدیث صحیح وارد شده است: «دست الله پر است و انفاق آن را ناقص نمیکند؛ شب و روز عطای او سرازیر است؛ به نظر شما چقدر از زمان خلقت آسمانها و زمین انفاق کرده است؟ با این همه چیزی از آنچه در دست دارد، کاسته نشده است». [به روایت بخاری و مسلم و لفظ از بخاری است].
به قدرت او آسمانها و زمین برپا گشتهاند و امر دنیا و آخرت سامان گرفته است و تر و خشک به او اذعان داشتهاند.
کلیدهای پادشاهی به دست اوست و مقادیر همه چیز نزد اوست و کلیدهای امور در اختیار اوست و فرجام بندگان به سوی اوست و عزت به تمامی برای اوست؛ فرمانروایی از آن اوست؛ برای آنچه میبخشد مانعی نیست و آنچه را بازمیدارد، دهندهای نیست.
آیا خداوند بزرگوار قوی مهربان مقتدر از این ناتوان است که قرص نانی یا قوتی یا نوشیدنی به تو برساند که با آن زنده بمانی؟
چقدر سعادت داریم که با اسمی از اسامی نیکوی الله متعال زندگی میکنیم؛ با اسم «المقیت»:
الله متعال میفرماید: (مَّن يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُن لَّهُ نَصِيبٌ مِّنْهَا ۖ وَمَن يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُن لَّهُ كِفْلٌ مِّنْهَا ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ مُّقِيتًا) «کسی که شفاعت (میانجیگریِ) پسندیدهای کند، از [خیرِ] آن نصیبی خواهد داشت و کسی که شفاعت ناپسندی کند، از [شرِ] آن سهمی خواهد داشت؛ و الله همواره بر هر چیزی شاهد و مراقب است». [النساء: ۸۵]
«المقیت» به معنای «المقتدر» کسی است که اقوات را خلق نموده است.
و «المقیت» به معنای «الحفیظ» است؛ کسی که چیزی را به اندازهی نیاز حفظ آن میدهد.
پس پروردگار ما کسی است که به هر موجودی قوت آن را میرساند و روزیهایش را به او میرساند؛ و بنا بر حکمتش هرگونه بخواهد آنها را تغییر میدهد.
بنابراین هر مخلوقی قوتی دارد؛ چنانکه جسم قوت خود را دارد که خوردنیها و نوشیدنیها هستند؛ و ارواح قوت خود را دارند که علوم هستند و قوت ملائکه، تسبیح است.
پس الله متعال قوت بندگانش را میدهد و حافظ آنان و شاهد احوالشان و آگاه از وضعیتشان میباشد.
در نتیجه پروردگار متعال به مصالح بندگان میپردازد، قوتشان را میدهد و روزیشان را عطا میکند.
و برترین رزق، عقل است؛ و هرکس عقل روزیاش شده باشد، قطعا الله متعال او را گرامی داشته است.
إِلَهِي لَكَ الفَضْلُ الَّذِي عَمَّمَ الوَرَى = الهی فضلی که همهی مردم را فراگرفته
وَجُوْدًا عَلَى كُلِّ الخَلِيقَةِ مُسْبَلُ = و سخاوتی که بر هر مخلوقی سرازیر است، برای توست.
وَغَيْرُكَ لَوْ يَمْلِكُ خَزَائِنَكَ الَّتِي = و جز تو اگر کسی مالک خزائنت میبود
تَزِيدُ مَعَ الإِنْفَاقِ لَا بُدَّ يَبْخَلُ = که با انفاق زیاد میشوند، حتما بخل میکرد.
أَعُوْذُ بِكَ اللَّهُمَّ مِنْ سُوْءِ صُنْعِنَا = بارالها به تو پناه میآوریم از رفتارهای زشتمان
ومِنْ أَنْ تَكُنْ نُعْمَاكَ عَنَّا تُحَوَّلُ = و از اینکه نعمتهای خود را از ما بگیری و جای آنها را به نقمت بدهی.
به چیزی مشغول نشوید که برای شما ضمانت شده است؛ چراکه الله متعال خود را «مقیت» معرفی کرده است؛ و خود را «رزاق» خوانده است.
و «مقیت» اخص از «رزاق» است؛ چون قوت چیزی است که با تغذیهی آن، بُنیهی آدمی تقویت میشود؛ و رزق هر چیزی را شامل میشود که در اختیار بنده و مالکیت او قرار میگیرد که میتواند خوردنی یا هر چیز دیگری باشد.
و مادامی که اجل باقی باشد، قوت و رزق میرسد؛ و چون الله متعال بنا بر حکمتش راهی را بر تو ببندد، به رحمت خود راه دیگری را برایت میگشاید.
در وضعیت جنین تامل کن، درحالیکه خون است، غذای او میرسد؛ از یک طریق که ناف است؛ و زمانی که از شکم مادر خارج میشود، این راه قطع میشود و دو راه دیگر برای او باز میشود که از طریق آنها رزقی پاک و لذیذتر از رزق نخست، برای او جریان مییابد؛ شیری خالص و گوارا؛ و چون دوران شیرخوارگی او تمام میشود، چهار راه به روی او گشوده میشوند که از طریق آنها میخورد و مینوشد؛ غذای او از دو طریق حیوانات و گیاهان و نوشیدنی او از طریق آب و شیر تامین میشوند.
و چون میمیرد، این چهار راه قطع میشوند و برای مومنان درهای هشتگانه بهشت گشوده میشوند که از هریک بخواهند وارد بهشت میشوند.
نعمتهای خداوند بیش از شمارش هستند؛ چنانکه قابل حصر نبوده و نمیتوان در حسابش آورد. (وَإِن تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ الْإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ) «و اگر نعمت الله را بشمارید، [چنان فراوان است که] نمیتوانید آن را شمارش کنید. به راستی که انسان، [در حق خویش،] ستمکار [و نسبت به الله،] ناسپاس است». [إبراهيم: ۳۴]
نعمتهایی که منعم بزرگوار بدون نیاز به این مخلوق بخشیده است؛ بدون اینکه از او ترسی داشته باشد یا به او امیدی؛ بلکه از روی فضل و کرم و بزرگواری و نیکی و احسان و سخاوت و امتنان عطا نموده است؛ (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ (۵۶) «و جن و انس را فقط برای این آفریدهام که مرا عبادت كنند [و از بندگىِ دیگران سر باز زنند]. مَا أُرِيدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُرِيدُ أَن يُطْعِمُونِ (۵۷) نه از آنان روزى مىخواهم، نه اینكه مرا خوراک دهند؛ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ) [زیرا] الله است که روزیرسانِ نیرومند و برقرار است». [الذاريات: ۵۶-۵۸] اما بسیاری از مردم شکرگزاری نمیکنند: (يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنكِرُونَهَا وَأَكْثَرُهُمُ الْكَافِرُونَ) «[آنان] نعمت الله را میشناسند؛ اما [باز هم] آن را انکار میکنند و بیشتر آنان ناسپاس و کافرند». [النحل: ۸۳]
به شما عطا میکند بیآنکه حقی نزد او داشته باشید، سپس حقوق او را انکار میکنید! به شما محبت میکند بیآنکه نیکی در حق او کرده باشید، سپس نیکی او را منکر میشوید! (قُتِلَ الْإِنسَانُ مَا أَكْفَرَهُ) «مرگ بر انسان [کافر، که] چقدر ناسپاس است!». [عبس: ۱۷]
نعمتهای خداوند بر شما سرازیرند؛ چون از او درخواست کنید، عطا میکند و اگر دعایش کنید، اجابت میکند و چون از او یاری بخواهید، شما را یاری میکند؛ هیچگاه از او بینیاز نیستید؛ و بر همین اساس اگر شکرگزاری کردید، باید نعمت دیگری را شکر بگزارید که به شما توفیق شکرگزاری داده است؛ (وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ) «و [یاد کنید از] هنگامی که پروردگارتان اعلام کرد: اگر شکر گزارید، یقیناً [نعمتم را] بر شما میافزایم». [إبراهيم: ۷]
آدمیزاد چنان است که اگر درهای از طلا داشته باشد، باز هم دوست دارد دو دره از طلا داشته باشد.
اما سعادت در جمع کردن دنیا و به دست آوردن آن نیست، بلکه سعادت انسان به همین است که قوت روزش و سلامت جسمش و امنیت او تامین باشد؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «هرکس از شما درحالی صبح کند که از امنیت جانی برخوردار باشد و تندرست باشد و قوت روزش را داشته باشد، چنان است که گویا از تمام دنیا برخوردار است». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
مومن آرامش خاطر دارد، چون خوب میداند که الله متعال مقیت است؛ و اوست که روزی میدهد؛ و روزی او نوشته شده است؛ و هرگز نمیمیرد تا اینکه رزق خود را به تمام و کمال دریافت کرده باشد؛ تلاش میکند و بر الله توکل مینماید و از قدرت و توان خود برائت میجوید؛ و قلب او وابستهی به الله مقیت و رزاق است؛ به خوبی میداند که هیچ قدرت و توانی ندارد مگر با استعانت از خداوند و یاری او.
چنانکه در صحیح مسلم از رسول خدا صلی الله علیه وسلم روایت است که به نقل از پروردگارش میفرماید: «ای بندگانم، همگی شما گرسنه هستید مگر آنکه من او را بخورانم؛ پس از من درخواست غذا کنید، شما را غذا میدهم».
ابن رجب رحمه الله میگوید: «یکی از سلف همهی حاجتهایش را در نماز، از خداوند متعال درخواست میکرد؛ حتی نمک خمیرش و علف گوسفندانش را».
پس هرکس این اسم الله متعال «المقیت» را در نظر داشته باشد و معیت خداوند مقیت را احساس نماید و به آنچه نزد اوست اعتماد داشته باشد، سعادت ابدی را به دست آورده است که رضایت در دنیا و آخرت است.
علاوه بر این رسول خدا صلی الله علیه وسلم در این مورد که قوت خانواده به نیت پاداش صدقه داده شود، هشدار داده است؛ بلکه چنین کاری میتواند گناه باشد، در صورتی که با ضایع نمودن حق زیردستان و کسانی همراه باشد که نفقهی آنان بر عهدهی او هستند؛ مثل همسر و فرزندان و بردگانش؛ چون نفقه متعلق به حقوق انسانهاست و آنان نیازشان بیشتر است و بر حقشان تاکید بیشتری شده؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «برای گنهکار بودن بنده همین کافی است که کسانی را ضایع کند که قوتشان میدهد». [حدیث حسن. به روایت ابوداود].
و رسول خدا صلی الله علیه وسلم بخاطر احساس مسئولیتی که نسبت به خانوادهاش داشت، قوت یک سال کامل آنان را ذخیره میکرد؛ بخاری روایت نموده که: «رسول خدا صلی الله علیه وسلم خرماهای نخلستان بنی نضیر را میفروخت و برای خانوادهاش قوت یکسالشان را ذخیره میکرد».
و یکی از دعاهای رسول خدا صلی الله علیه وسلم این بود که: «اللَّهُمَّ! اجْعَلْ رِزْقَ آلِ مُحَمَّدٍ قُوْتًا» یعنی: «بارالها، رزق خاندان محمد را به اندازهی سد رمق قرار بده». [به روایت مسلم]. یعنی آنچه بخورند و کفایتشان کند؛ تا فقر و نیاز دامنگیر آنان نشود و درخواست کردن از دیگران ذلیلشان نکند؛ و همچنین دنیا را چنان بر روی آنان نگشا که به آن تمایل و تکیه کنند؛ چراکه دنیا رفتنی است و آخرت باقی؛ و به این ترتیب رسول خدا صلی الله علیه وسلم باقی را بر فانی ترجیح داد. درود پروردگارم بر او و بر خاندانش و هرکسی که تا روز قیامت راه و روش او را در پیش گیرد.
بارالها، ما با توسل به اسم مقیت تو از تو خواهانیم که از فضل فراگیرت ما را روزی دهی و ما را بر طاعت و ذکر و شکر خود یاری کنی.