۵۹
از رسول خدا صلی الله علیه وسلم در روایت صحیحی ثابت است که فرمودند: «هیچکس چون الله متعال مدح و ستایش را دوست ندارد و به همین خاطر است که الله متعال وعدهی بهشت داده است». [به روایت مسلم]. و در روایتی میفرماید: «هیچکس چون الله متعال مدح و ستایش را دوست ندارد و بر این اساس خود را مدح نموده است». [به روایت بخاری].
و در «ادب المفرد» امام بخاری روایت شده که: اسود بن سریع میگوید: شاعر بودم که نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم رفتم و گفتم: آیا برای تو شعری با مضمون حمد و ستایشهایی نخوانم که پروردگارم را با آنها ستایش میکنم؟
رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «پروردگارت حمد و ستایشها را دوست دارد». و بیش از آن چیزی به من نگفت. [حديث حسن].
وَمَا بَلَغَ المُهْدُوْنَ نَحْوَكَ مِدْحَةً ... وَإِنْ أَطْنَبُوْا، إِنَّ الَّذِي فِيكَ أَعْظَمُ = هر اندازه هم که مدح و ستایش تو را بگویند، نمیتوانند حق آن را ادا کنند، آنچه در تو هست بزرگتر است.
تمجید ما منفعتی را متوجه الله متعال نمیکند چنانکه کوتاهی ما اثری بر الله متعال ندارد؛ چراکه الله متعال ذاتا غنی و بینیاز است و با صفاتش محمود است نه با حمد و ستایش مردم و تمجید آنان، و نه به سبب شکرگزاری آنان در برابر بخششهایش.
اما الله متعال بخاطر بزرگواری و کرمی که نسبت به ما دارد، سر و سامان زندگی ما را به شکرگزاری و ثنا و ستایش خود گره زده است؛ تا نفس تزکیه شود و در مسیر راست و مسقیم قرار بگیرد و به پروردگارش اطمینان کند.
سخنانی که در اینجا و در این کتاب برای تو مینویسم، همگی از باب تمجید خداوند متعال است که با آن فضل خود شامل ما گرداند؛ و از او میخواهم که از همهی ما بپذیرد؛ و برای ما ذخیرهای نزد خود در روزی قرار دهد که او را ملاقات میکنیم.
لَكَ الحَمْدُ وَالنَّعَمَاءُ وَالمُلكُ رَبَّنَا ... فَلَا شَيْءَ أَعْلَى مِنْكَ مَجدًا وَأَمْجَدُ = پروردگار ما، حمد و ستایش و لطف و بخشندگی و فرمانروایی برای توست؛ و مجد و بزرگی چیزی بالاتر و برتر از تو نیست و تو را به بزرگی یاد میکنم.
الله متعال میفرماید: (إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ) «بیتردید، او [تعالی در ذات و صفات و افعالش] ستودهای بزرگوار است». [هود: ۷۳]
«المجید» برگرفته از «المجد» به معنای شرف تام و کامل و فراخی و کثرت است.
پس کرم و بزرگواری پروردگار ما گسترده است و کدامین مجد و بزرگی، بالاتر و کاملتر از مجد و بزرگی اوست؟!
او موصوف به صفات مجد و کبریا و عظمت و بزرگی است؛ و از همه چیز بزرگتر است؛ و برتر و بالاتر از همه چیز است.
تمام اوصاف پروردگار ما، عظیم الشان است؛ چنانکه در علم خویش دانای کامل است؛ رحیمی است که رحمتش همه چیز را فراگرفته است؛ توانایی است که چیزی او را ناتوان نمیکند؛ بردباری است که بردباری او کامل است و حکیمی است که در حکمتش کامل است.
و همهی اسامی و صفاتش عین کمال هستند. و ما را توان آن نیست که چنان او را ثنا و ستایش کنیم که حق اوست و او چنان است که خود را ستایش نموده است.
الله متعال از خود تمجید نموده است؛ و این به سبب کمال و عظمت و جلال اوست؛ در حدیث قدسی وارد شده که الله متعال میفرماید: «من جبارم، من متکبرم، من فرمانروا هستم، من برتر و والامقام هستم؛ و اینگونه از خود تمجید نموده است». [حدیث صحیح به روایت احمد در مسند].
پروردگار ما بابت عظمت و مجد و بزرگیاش ستایش میشود: (إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ) «بیتردید، او [تعالی در ذات و صفات و افعالش] ستودهای بزرگوار است». [هود: ۷۳]
احسان او به بندگانش بسیار زیاد است، چنانکه خیر و خوبی او و روزی او به سوی دوستانش سرازیر است؛ و این همه به خاطر تمجید آنان از او با بندگی کردن موحدانهی اوست.
در حدیث قدسی وارد شده که الله عزوجل میفرماید: و زمانی كه بنده میگويد: «مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» خداوند میفرمايد: بنده ام مرا به بزرگی ياد کرد». [به روایت مسلم]. و در حدیث صحیحی وارد شده که چون رسول خدا صلی الله علیه وسلم سر از رکوع بلند میکرد، این دعا را میخواند: «رَبَّنَا لَكَ الحَمْدُ، مِلْءَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ، وَمِلْءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَيْءٍ بَعْدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالمَجْدِ» «پروردگار ما، حمد و ستایش برای توست؛ به اندازهی پری آسمانها و زمین و پری هرچیزی بعد از آنها میخواهی؛ چنانکه ثنا و ستایش و بزرگی شایستهی توست». [به روایت مسلم].
و از مجد و بزرگی اوست که پیامبران مجد و بزرگی خود را میگیرند؛ چنانکه صحابه از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیدند: متوجه شدیم که چگونه بر تو سلام کنیم، اما چگونه بر تو درود بفرستیم؟
رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ، وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ؛ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ» «بارالها بر محمد درود بفرست و بر خاندان محمد؛ چنانکه بر ابراهیم درود فرستادی و بر خاندان ابراهیم که تو ستودهی بزرگواری». [به روایت بخاری و مسلم مانند آن].
قرآن کلام الله است و ﴿هُوَ قُرۡءَانٞ مَّجِيدٞ﴾ [البروج: ۲۱] «این [آیات، شعر و سحر نیست؛ بلکه] قرآن شکوهمند است». شریف، کریم و بزرگ است؛ با خیر زیاد و فضل و بخشش بسیار.
و الله متعال خود را در قرآن مجید، تمجید کرده است؛ و بزرگترین آیاتش، آیاتی هستند که محتوای آنها ثنا و ستایش خداوندی و ذکر صفات او هستند؛ مانند آیة الکرسی در سورهی بقره که بزرگترین آیه در کتاب الله است؛ و سورهی اخلاص که برترین سوره است؛ تا جایی که رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «این سوره معادل یک سوم قرآن است». [به روایت مسلم].
و از بزرگترین مواردی که بنده به وسیلهی آن پروردگارش را تعظیم و تمجید میکند، تلاوت کتابش در شب و روز و تمسک به آن و تدبر در آن و عمل به آن است؛ و اینگونه عالمانه و فروتنانه و آگاهانه پروردگارش را تعظیم و تمجید میکند.
و هرکس اهل قرآن باشد، از اهل الله میباشد؛ همان کسانی که خاصان درگاه او هستند؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «الله متعال با این کتاب گروههایی را ترفیع درجه ممیدهد و گروهی را خوار و ذلیل میکند». [به روایت مسلم].
عمر بن خطاب نافع بن حارث را در عسفان ملاقات نمود؛ و عمر او را والی مکه کرده بود؛ پس عمر به او گفت: چه کسی را جانشین خود در مکه قرار دادی؟ او گفت: ابن ابزی؛ عمر گفت: ابن ابزی کیست؟ وی گفت: بردهای از برگان آزاد شدهی ما؛ عمر گفت: بردهای آزاده شده را بر آنان گماردهای؟ او گفت: او قاری کتاب الله و عالم به علم میراث است.
عمر گفت: پیامبرمان فرموده است: «الله متعال با این کتاب گروههایی را ترفیع درجه میدهد و گروهی را خوار و ذلیل میکند». [به روایت مسلم].
بنابراین مجد و بزرگی برای کسی است که به این کتاب تمسک جسته و عمل کند و ذلت و خواری برای کسی است که از آن روی بگرداند.
و از جمله مواردی که به وسیلهی آن تمجید خداوند میشود، ثنا و ستایش نیکوی او با تحمید و تکبیر و تسبیح و تهلیل است؛ و هرکس آنها را بر خود لازم بگیرد، به خیر دنیا و آخرت دست مییابد.
بخاری در صحیح خود از ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده که میگوید: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «الله فرشتگانی دارد كه در جستجوی ذاکران و يادکنندگانش در راه ها گشت میزنند و چون گروهی را ببينند كه به يادِ الله - عز وجل - مشغولند، يکديگر را صدا میزنند و میگويند: به سوی چيزی که در جستجوی آن بوديد، بياييد. آن گاه ذکرکنندگان را تا آسمان دنيا زير بالهایشان میگيرند.
سپس الله متعال با اين كه از فرشتگان آگاهتر است، از آنان میپرسد: بندگانم چه میگويند؟ فرشتگان پاسخ میدهند: پاكی و بزرگی تو را بيان میكنند و تو را میستايند و تمجيدت میکنند.
الله میفرمايد: آيا مرا ديدهاند؟ پاسخ میدهند: خير؛ به خودت سوگند كه تو را نديدهاند.
الله عزوجل میفرمايد: اگر مرا میديدند، چه میكردند؟ میگويند: اگر تو را میديدند، بيشتر عبادتت میكردند و تو را بيش از اين بزرگ میداشتند و تو را بيشتر تسبيح میگفتند.
آنگاه الله عز وجل میفرمايد: چه میخواهند؟ فرشتگان میگويند: از تو بهشت را درخواست میکنند.
الله متعال میفرمايد: آيا آن را ديدهاند؟ فرشتگان پاسخ میدهند: پروردگارا! خير؛ سوگند به خودت که آن را نديدهاند.
میفرمايد: اگر آن را میديدند، چه میكردند؟ فرشتگان میگويند: اگر آن را میديدند، به آن علاقهی بيشتری پيدا میکردند و بيشتر به دنبال آن میرفتند و رغبت بيشتری به آن نشان ميدادند.
الله عز وجل میفرمايد: از چه چيزی پناه میخواهند؟ میگويند: از دوزخ.
الله عز وجل میفرمايد: آيا آن را ديدهاند؟ پاسخ میدهند: پروردگارا! خير؛ به خودت سوگند که آن را نديدهاند.
الله متعال میفرمايد: اگر آن را میديدند، چه میكردند؟ فرشتگان میگويند: اگر آن را میديدند، از آن بيشتر دوری میكردند و ترسِ بيشتری از آن داشتند.
الله عز وجل میفرمايد: شما گواه باشيد كه من آنان را بخشيدم.
يكی از فرشتگان میگويد: فلان كس كه در ميان آنهاست، جزو آن ها نيست؛ بلکه برای کاری به آنجا آمده است.
الله متعال میفرمايد: آن ها كسانی هستند كه هم نشينشان نيز [بینصيب نيست و] بدبخت نمیشود».
و چون همنشین آنان روی شقاوت را نمیبیند، وضعیت خودشان چگونه خواهد بود؟!
پروردگار ما عرشی را که بر آن قرار دارد، «مجید» توصیف میکند؛ و الله متعال برای خود برترین و کاملترین را برمیگزیند؛ لذا باید مجید باشد.
لَكَ الحَمْدُ وَالنَّعْمَـاءُ وَالمُلْكُ رَبَّنَا = پروردگارا، حمد و ستایش و نعمتها و پادشاهی و فرمانروایی برای توست؛
فَلَا شَيْءَ أَعْلَى مِنْكَ مَجْدًا وَأَمْجَدُ = و کسی مجد و بزرگی برتر و بزرگتری از تو ندارد.
مَلِيكٌ عَلَى عَرشِ السَّمَاءِ مُهَيمِنٌ = پادشاهی که بر عرش آسمان ناظر و مراقب است؛
لِعِزَّتِهِ تَعنُوْ الوُجُوْهُ وَتَسْجُـدُ = به سبب عزتش چهرهها متوجه او هستند و برای او سجده میکنند.
فَسُبْحَانَ مَنْ لَا يَعْرِفُ الخَلْقُ قَدْرَهُ = پاک و منزه است کسی که مخلوقات قدر و منزلت او را نمیدانند
وَمَنْ هُوَ فَوْقَ العَرْشِ فَرْدٌ مُوَحَّدُ = و آنکه بالای عرش است، یکتای یگانه است.
بارالها، به اسم مجید تو توسل میجوییم و از تو میخواهیم که ما و پدران و مادرمان ما و همهی مسلمانان را بیامرزی.