۵۷
الله متعال میفرماید: (وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ) «و [ای پیامبر،] هرگاه بندگانم دربارۀ من از تو بپرسند، [به آنان بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را - هنگامی که مرا بخوانَد - اجابت میکنم؛ پس [آنان فقط] باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند؛ باشد که راه یابند». [البقرة: ۱۸۶]
درخواستی که الله متعال خود پاسخ به آن را بر عهده گرفته است؛ در آیهای که در قلب هر مومنی شبنم شیرین و محبت آرامش بخش و رضایت اطمینان بخش و اعتماد کافی و یقین قاطع سرازیر میکند.
و در سایهی این انس و صمیمیت دوستانه به اسم الله «القریب» میپردازیم.
الله متعال میفرماید: (إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ) «بیتردید، او شنوا [و] نزدیک است». [سبأ: ۵۰]
اسمی که محبوب نفوس است و سرشار از معانی زیبا و دلالتهای بسیار.
لفظ آن معنایش را کفایت میکند چنانکه جام صاف و زلال آب گوارای درونش را نشان میدهد.
پس پروردگار ما به بندگانش نزدیک است، درحالیکه بر عرش خود قرار دارد که بالاتر از همهی مخلوقاتش است و همزمان دانای نهانها و چیزهایی است که ضمایر پنهان کردهاند ومعیت او برای همه است.
۱- نزدیکی عام؛ و آن نزدیکی خداوند به هر کسی با علم و مراقبت و مشاهده و احاطهاش به همه چیز است؛ درحالیکه بالاتر از همهی مخلوقات است و در همین حال از رگ گردن به انسان نزدیکتر است.
و این معیت و همراهی عام است: (وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ) «و از شاهرگ [وی] به او نزدیكتریم». [ق: ۱۶]
۲- قرب و نزدیکی خاص؛ و آن نزدیکی خداوند متعال به بندگان و عبادتگزارانش و کسانی است که از او درخواست نموده و او را دوست دارند؛ و این قرب و نزدیکی است که مقتضای آن محبت و یاری و تایید حرکات و سکنات و اجابت دعاگویان و قبولیت و پاداش دادن به عابدان است.
نزدیکی که حقیقت آن قابل درک نیست و فقط آثار آن را میدانیم؛ از جمله لطف خداوندی به بندهاش و عنایتش به او و توفیق و سر و سامان دادن به او: (وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ) «و [ای پیامبر،] هرگاه بندگانم دربارۀ من از تو بپرسند، [به آنان بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را - هنگامی که مرا بخوانَد - اجابت میکنم». [البقره: ۱۸۶]
وَهُوَ القَرِيبُ وَقُرْبُهُ المُخْتَصُّ بِـ ... ـالدَّاعِي وَعِبادِهِ عَلَى الإِيمَانِ = و او نزدیک است و نزدیکی او مختص به دعاگویان او و بندگانش به سبب ایمانشان است.
در روایت صحیحی وارد شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «آن که شما او را میخوانيد، به هريک از شما از گردن سواریِ او نيز نزديکتر است». [به روایت مسلم].
صدای راه رفتن مورچهی سیاه بر صخرهی صاف را در شب ظلمانی میشنود.
الله متعال به اولیا و دوستانش نزدیک است، حافظ بندگانش بوده و نگهبان و مراقب آنان است؛ با عنایت خود آنان را احاطه نموده و باران رحمت را بر آنان میباراند؛ برای یک چشم بر هم زدن آنان را رها نمیکند و آنان را به خودشان وانمیگذارد؛ و دشمنانشان را بر آنان مسلط نمیگرداند؛ و برای شیطان راه نفوذی بر آنان قرار نمیدهد.
آنان بهای معیت خاص را پرداختند که نتیجهی آن قرب و نزدیکی و یاری و تایید و حفظ خداوند است؛ (وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ ۖ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا) «و الله فرمود: من با شما هستم. اگر نماز برپا دارید و زکات بپردازید و به پیامبران من ایمان آورید و آنان را یاری کنید و در راه الله قرضی نیکو دهید». [المائدة: ۱۲]
به پروردگارشان اطمینان کردند و به او حسن ظن داشتند، پس الله متعال در هر لحظه با آنان است.
این نوح علیه السلام است که بعد از نهصد و پنجاه سال دعوت و تحمل رنج، پروردگارش را به دعا میخواند و خداوند متعال به او لبیک گفته و نجاتش میدهد و دشمنانش را هلاک مینماید.
و این ابراهیم علیه السلام است که به پروردگارش پناه میبرد و الله متعال او را از آتش نجات میدهد.
و یونس بن متی علیه السلام را از اندوه بزرگ نجات میبخشد؛ و یوسف را به یعقوب بازمیگرداند و وضعیتشان را سامان بخشید و میان او وبرادرانش الفت ایجاد کرد و بینایی یعقوب را به او بازگرداند.
و پیامبر ما با طوفانهایی مواجه شد که موهای سر را سفید میکنند و در آنها جان به گلوگاه میرسد و برخی از اصحابش گمانهایی در مورد خداوند کردند، اما او به سوی مولایش تضرع نمود و الله متعال وعدهاش را محقق ساخت و مراد حاصل شد و کلمهی حق را بلند نمود...
پس الله به همهی مومنان نزدیک است و آنان را میبیند و حمایتشان میکند.
زنی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم رفت و از شوهرش شکایت داشت که ام المومنین عایشه رضی الله عنها در گوشهای از خانه بود؛ خود میگوید: کلمهای از سخنان او را میشنیدم و کلمهای را متوجه نمیشدم؛ اما بعد از این صحبت، جبرئیل علیه السلام با این آیه بر محمد صلی الله علیه وسلم نازل شد: (قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ) «الله سخن آن زن (خَوله بنت ثَعلَبه) را شنید که دربارۀ شوهرش با تو صحبت میکرد و به الله شکایت میبُرد. الله گفتگوی شما را میشنود؛ چرا که الله شنوای بیناست». [المجادلة: ۱] پاک و منزه است کسی که شنوایی اوهمهی صداها را شامل میشود.
در دعا صدایت را بالا نبر، زیرا او نزدیک است و میشنود.
رسول خدا صلی الله علیه وسلم شنید که صحابه با صدای بلند پروردگارشان را میخوانند، پس فرمود: «ای مردم، بر خود رحم کنيد [و صدایتان را پايين بياوريد]؛ چون شما شخصِ ناشنوا و غايبی را نمیخوانيد؛ بلکه شنوایی بینا را به دعا میخوانید». [به روایت بخاری و مسلم].
و الله از آنچه در دل داری و به ذهنت خطور میکند، آگاه است؛ او را در قلبت بخوان، تو را اجابت میکند؛ بهراستی که او نزدیک است. (إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا) «آنگاه که پروردگارش را به ندایی پنهان [به دعا] خواند». [مريم: ۳]
در دل او را یاد کن، ذکر تو را میشنود و تو را یاد میکند؛ چون او نزدیک است.
و در حدیث قدسی متفق علیه وارد شده که خداوند متعال میفرماید: «اگر مرا نزد خود یاد کند، او را نزد خود یاد میکنم؛ و اگر مرا در جمعی یاد کند، او را در جمعی بهتر از آنان یاد میکنم».
و هیچ انسانی نیست مگر اینکه بخششی از جانب خداوند قریب داشته است؛ در گشایش نگرانی یا برطرف شدن اندوه یا دفع ضرر یا بازداشتن خطر یا رسیدن به محبوب یا حاصل شدن مطلوب.
پس درگاهِ خداوندِ نزدیک، باز است و بخشش او سرازیر و کَرَم او بزرگ و سخاوت او زیاد است؛ چه بسیار حاجتهایی که برآورده نموده و چه دعاهایی که قبول کرده و چه برکتهایی که نازل نموده و چه رحمتهایی که سرازیر کرده است؟!
وقتی دانستی و متوجه شدیکه الله متعال به تو نزدیک است و از درون تو آگاه است، دعایت را میشنود و مکانت را میبیند و از قلبت داناست؛ پس از نیکوکاران باش: (إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ) «بیتردید، رحمت الله به نیکوکاران نزدیک است». [الأعراف: ۵۶]
به او نزدیکی حاصل کن؛ اگر به اندازهی یک وجب به او نزدیک شوی، به اندازهی یک ذراع به تو نزدیک میشود؛ در حدیث قدسی وارد شده که خداوند متعال میفرماید: «هرکس يک وجب به من نزديک شود، من يک ذراع به او نزديک میشوم؛ و هرکس يک ذراع به من نزديک گردد، من به اندازهی يک باع (فاصلهی دو دستِ باز) به او نزديک میشوم؛ هرکس قدم زنان به سوی من بيايد، من دوان دوان به سويش میروم». [به روایت بخاری و مسلم و لفظ از مسلم میباشد].
و تقرب به خداوند متعال، ابتدا با فرایض و سپس با نوافل است؛ «و بندهام با چیزی به من تقرب نمیجوید که محبوبتر از چیزهایی نزد من باشد که بر او فرض نمودم؛ و همواره بنده با نوافل به من تقرب میجوید تا اینکه او را دوست میدارم». [به روایت بخاری].
هر اندازه بنده مراتب بندگی را بیشتر طی کند، به الله متعال نزدیکتر میشود؛ و هراندازه خاکساری وی برای الله متعال بیشتر باشد و هرچه در پیشگاه او افتادهتر باشد و پیشانیاش برای پروردگار و محبوبش بیشتر بر خاک باشد، نزدیکی او به الله متعال بیشتر شده و منزلت او بیشتر میشود؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «نزدیکترین حالت بنده به پروردگارش، زمانی است که در سجده است؛ پس در سجده بسیار دعا کنید». [به روایت مسلم].
سجده خود بزرگترین دلیل بزرگداشتن و بالاترین درجات بندگی و بزرگترین مظاهر خاکساری و زیباترین پیام محبت و گواراترین مناظر خشوع و برترین جامهی فقر و نیاز است.
به اندازهی سجودت برای الله متعال، نزد الله مقام و منزلت داری؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «زياد سجده کن؛ زيرا الله به ازای هر سجدهای که برای او به جای میآوری، يک درجه مقام تو را بالا میبرد و يکی از گناهانت را از تو میزدايد». [به روایت مسلم].
و اینگونه است که نعمت همیشگی را حاصل میکنی: (أُولَٰئِكَ الْمُقَرَّبُونَ) «آنان مقرّبان [درگاه الهی] هستند». [الواقعة: ۱۱] (عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ) «[همان] چشمهای که مقربان [درگاه الهی] از آن مینوشند». [المطففين: ۲۸]
پس تبریک باد بر تو بهخاطر پروردگار تو اقبال تو به سوی او.
حتى وإن بدَت السماء بعيدةً ... إنّ الذي فوق السمـاء قريــبُ = حتی اگر آسمان دور به نظر برسد، کسی که بالاتر از آسمان است، نزدیک است.
فارفع يديك إلى الإله مناجياً ... إن الجروح مع الدعاء تطيــبُ = پس دستانت را به سوی معبودت به مناجات بلند کن که زخمها با دعا خوب میشوند.
ماضرنا بعد السماء وإن علت ... مادمت يا رب السماء قريــبُ = دوری آسمان ضرری را متوجه ما نمیکند، هرچند بلند باشد؛ مادامی که تو ای پروردگار آسمان، نزدیکی.
بارالها خود گفتی و سخن تو حق است: (وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ) «و [ای پیامبر،] هرگاه بندگانم دربارۀ من از تو بپرسند، [به آنان بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را - هنگامی که مرا بخوانَد - اجابت میکنم؛ پس [آنان فقط] باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند؛ باشد که راه یابند». [البقرة: ۱۸۶]
بارالها، ای قریب، ای مجیب، دعای ما را اجابت کن و بر ضعف ما رحم کن و نگرانی ما را برطرف کن و خاتمهی ما را در همهی امور نیکو بگردان؛ و ما را از خواری دنیا و عذاب آخرت نجات بده و ما و پدران و مادران ما و همهی مسلمانان را بیامرز ای شنوندهی دعا.