۵۴
در صحیحین روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مردی که گناهان بسیاری مرتکب شده بود، وقتی مرگش فرا رسید، فرزندانش را وصیت نمود و گفت: وقتی از دنیا رفتم، جسدم را بسوزانید؛ آنگاه مرا خُرد و ریز کنید و در معرض باد در دریا پراکنده کنید؛ به الله سوگند اگر پروردگارم بر من دست یابد، حتما مرا عذابی میکند که هیچکس را چنان عذاب نکرده است؛
وقتی از دنیا رفت، با او چنین کردند؛ پس الله متعال به زمین گفت: آنچه گرفتی بازگردان؛ و به این ترتیب حاضر شد، سپس الله متعال به او فرمود: چه باعث شد چنین کاری انجام دهی؟ وی گفت: پروردگارا، ترس از تو؛ در نتیجه الله متعال او را بخشید».
پروردگار ما ستایش خود را گفته و بندگانش را چنین بشارت داده است: (إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «به راستی که پروردگارتان رئوف و مهربان است». [النحل: ۷]
و «رأفت» بیشترین میزان رحمت و مهربانی است.
و از هر جهتی خیر است؛ الله متعال میفرماید: (إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «به راستی که الله نسبت به مردم، رئوف و مهربان است». [بقره: ۱۴۳]
پروردگار ما کسی است که انسان را خلق نمود و او را حفظ کرد و به او رحم نمود و به او نیکی کرد؛ و تمام جهان را مسخر او نمود؛ و ناگواری و ناخرسندی را از او دور نمود و خوبی و خوشایندی را متوجه او کرد؛ و این از احسان و بزرگواری اوست.
بلکه از رافت اوست که اطاعت مطیعان را میپذیرد، هرچند اندک باشد؛ و ایمان کسانی را که به او ایمان آوردند، حفظ نموده و آن را ضایع نمیکند؛ و این از رافت او به دوستان و اولیایش است: (وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «الله هرگز ایمان [و نماز] شما را ضایع نمیگردانَد. به راستی که الله نسبت به مردم، رئوف و مهربان است». [بقره: ۱۴۳]
یکی از مصادیق و مظاهر رافت وسیع خداوندی این است که: بندگانش را هشدار داده و آنان را تشویق نموده و ترسانده و وعده و وعید داده است؛ و این همه از روی رافت و مراعات صلاح و مصلحت آنان بوده است: (وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ) «و الله شما را از [نافرمانی و کیفر] خود بر حذر میدارد؛ و الله نسبت به بندگان [خود] رئوف است». [آل عمران: ۳۰]
یکی دیگر از دلایل رافت او این است که بر پیامبرش کتاب نازل کرده است تا به اذن او مردم را از تاریکیها به سوی نور خارج گرداند؛ الله متعال فرموده است: (هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَىٰ عَبْدِهِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۚ وَإِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «اوست که آیاتی روشنگر بر بندهاش نازل میکند تا شما را از تاریکیهای [کفر و شرک] به سوی نور [ایمان] رهسپار گردانَد؛ [زیرا] الله نسبت به شما رئوف و مهربان است». [الحديد: ۹]
و از نشانههای رافت او این است که وسایل نقل و انتقال را برای ما رام نموده است؛ چون اسب و قاطر و الاغ در گذشته و ماشینها و هواپیماها و قطارها و سایر وسایل نقلیهی جدید؛ چنانکه الله متعال میفرماید: (وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَىٰ بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنفُسِ ۚ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «[آنها] بارهاى سنگین شما را [از شهری] به شهرى [دیگر] مىبَرند كه [اگر چنین نمیکردند،] جز با زحمتی جانکاه نمىتوانستید به آنجا برسید. به راستی که پروردگارتان رئوف و مهربان است». [النحل: ۷]
و از رافت وسیع اوست که جان و مال بندگان را با اینکه خودش مالک حقیقی آنهاست، خریدار است؛ و به این ترتیب از آنان چیزی میخرد که ملک خالص خود اوست و در برابر آن ثمنی را به آنان میپردازد که بیحد و حصر است؛ الله متعال میفرماید: (وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ) «و از مردم کسی [نیز] هست که جان خود را برای کسبِ خشنودی الله میفروشد؛ و الله نسبت به بندگان مهربان است». [بقره: ۲۰۷]
و از مصادیق رافت بیانتهای خداوند رئوف این است که دعای دوستانش را اجابت میکند؛ چنانکه میفرماید: (وَالَّذِينَ جَاءُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «و [نیز] کسانی که پس از آنها (مهاجران و انصار) آمدهاند، میگویند: پروردگارا، ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز و در دلهایمان نسبت به کسانی که ایمان آوردهاند کینهای قرار مده. پروردگارا، بیگمان، تو رئوف مهربانی». [الحشر:۱۰].
و از دیگر مصادیق رافت الهی، وضع حدود بازدارنده و تعیین حدودی است که به تقوا میانجامد؛ چراکه رافت با ارزیابی کسی همراه است که مورد رافت قرار میگیرد؛ چون بالاترین مرتبهی رحمت است؛ الله عزوجل میفرماید: (وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «و اگر بخشش و رحمت الله بر شما نبود و اینکه الله رئوفِ مهربان است، [قطعاً مجازات سختی در انتظارتان بود]». [النور:۲۰].
از دیگر مصادیق رافت الهی مهلت دادن او به کافران و نافرمانان و مواخذه نکردن آنان با عذاب ناگهانی در هنگامهی غفلتشان است؛ بلکه آنان را مهلت میدهد و از آنان درگذشته و روزیشان میدهد؛ الله متعال میفرماید: (أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلَىٰ تَخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «یا [آنکه عذاب الهی] درحالیکه [از آن] میترسند گریبانگیرشان شود؟ پس بیتردید، پروردگارتان رئوف مهربان است [که در مجازات شما شتاب نمیکند]». [النحل: ۴۷]
و از مصادیق رافت الهی این است که: (السَّمَاءَ أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «آسمان را نگه میدارد که جز به اجازۀ او بر زمین نیفتد. بیتردید، الله [نسبت] به مردم، دلسوزِ مهربان است». [الحج:۶۵].
همهی کسانی که فقر را درک نمودند و اندوه آنان را برگرفته و وضعیتشان به کلی تغییر نموده و قلبشان شکسته است.
به همهی کسانی که بدهیها بر آنها فشار آورده و فکر و اندیشهی آنان را پریشان ساخته و دچار آشفتگی ذهنی شدند و گمان کردند که دنیا بر آنان تنگ شده است.
به کسانی که رنجها آنها را خسته نموده و پزشکان از درمانشان ناتوان گشتند و درها به روی آنها بسته شده است.
به کسانی که نگرانی آنان را احاطه کرده و غم و اندوه آنان را پوشانده و دنیا به آنها پشت نموده، تا جایی که با همهی وسعتش بر آنها تنگ شده است.
به همهی کسانی که فرزند و محبوب و دوستی مسافر دارند و دلتنگ آنان هستند و دلشان به لرزه افتاده و زندگی بر کامشان تلخ شده و جهان زیبا بر آنان تیره و تار.
این کلام پروردگارتان را یادآور شو: ﴿إِنَّ رَبَّكُمۡ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ﴾ [النحل: ۷] «به راستی که پروردگارتان رئوف و مهربان است». و این را تکرار کن: ﴿وَٱللَّهُ رَءُوفُۢ بِٱلۡعِبَادِ﴾ [البقرة: ۲۰۷] «و الله نسبت به بندگان بسیار مهربان است». و چنین فریاد بزن: یا رئوف، رافت خود را شامل حال من گردان و به ضعف من رحم کن و نگرانی مرا برطرف کن و ناگواری را از من دور بدار.
ابن قیم میگوید: «الله متعال بندهاش را آزمایش میکند تا ناله و تضرع و دعای او را بشنود». (قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ) «[یعقوب] گفت: من از درد و اندوه خویش به [درگاه] الله مینالم». [يوسف: ۸۶]
و در این شرایط منتظر گشایش باشید که الله متعال میفرماید: (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ ۗ أَإِلَٰهٌ مَّعَ اللَّهِ ۚ قَلِيلًا مَّا تَذَكَّرُونَ) «[آیا معبودان شما بهترند] یا ذاتی که [دعای] درمانده را - وقتی او را بخواند - اجابت میکند و گرفتاری را برطرف میسازد و شما را جانشینان [پیشینیان در] زمین قرار میدهد؟ آیا معبود دیگری با الله وجود دارد؟ چه اندک پند میگیرید!». [النمل: ۶۲]
او رئوف و رحیم است؛ چقدر شان و منزلت او بزرگ است و چقدر جاه و مقام او والاست و چقدر به مخلوقاتش نزدیک و چقدر به بندگانش لطف دارد.
بنابراین چون دیدی شرابط سخت شده است، بدان که گشایش در راه است؛ و چون تاریکی به اوج خود رسید، مژدهی صبح نزدیک را بده.
با وجود پروردگاری رئوف و رحیم، خود را ناتوان نبین؛ چون یکنواختی اوضاع از محالات است؛ و برترین عبادت انتظار گشایش است؛ و ایام در چرخشاند و روزگار در حال تحول و شبها آبستن هستد و غیب پوشیده؛ و خداوند رئوف میفرماید: (كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ) «و او هر روز [و هر لحظه] در کاری است». [الرحمن: ۲۹] و میفرماید: (لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَٰلِكَ أَمْرًا) «شاید الله پس از آن، وضع تازهای فراهم آورَد». [الطلاق:۱] الله متعال میفرماید: (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا (۵) «مسلماً با [هر] دشواری، آسانی است. إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) [آری؛] مسلماً با [هر] دشواری، آسانی است». [الشرح:۵-۶]
الله متعال پیامبرش را اینگونه توصیف نموده است: (لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ) «یقیناً پیامبری از [میان] خود شما به سویتان آمد که رنجدیدنتان بر او [گران و] دشوار است و بر [هدایت] شما سخت اصرار دارد و [نسبت] به مؤمنان، رئوف [و] مهربان است». [التوبة: ۱۲۸] یعنی رافت و رحمت او نسبت به مومنان بسیار شدید است؛ و از پدر و مادرانشان به آنان مهربانتر است.
لذا، حق او بر حقوق مردم مقدم است و ایمان به او و تعظیمش و احترام به او بر امت واجب است.
رسول خدا در تمام شب، نمازش را با این آیه میخواندند: (إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ ۖ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) «اگر آنان را [با عدالت خویش] عذاب کنی، بندگان تو هستند؛ و اگر آنان را [با رحمت خود] ببخشایی، تویی که شکستناپذیرِ حکیمی». [المائدة: ۱۱۸] و به این ترتیب پروردگار رئوفش به او خبر میدهد که بهزودی تو را در مورد امتت راضی خواهیم نمود.
و مومن نسبت به خودش رئوف است و خود را به راه نجات میبرد و از مهلکههای موجود دور میگرداند؛ و در مورد دیگران نیز به همین صورت عمل میکند.
ابن رجب رحمه الله میگوید: «هرکس نسبت به بندگان خداوند سخاوت داشته باشد، الله متعال با بخشش و فضلش، سخاوت خود را شامل او میگرداند؛ و جزا از جنس عمل است».
إِلَهِي! تَرَى حَالِي وَفَقْرِي وَفَاقَتِي = الهی، حال و وضع و فقر و نیاز مرا میبینی؛
وَأَنْتَ مُنَاجَاتِي الخَفِيَّةَ تَسْمَعُ = و مناجات آرام و آهستهی مرا میشنوی.
إِلَهِي! أَذِقْنِي طَعْمَ عَفْوِكَ يَوْمَ لا = الهی، طعم بخشش خود را در روزی
بَنُوْنَ وَلَا مَالٌ هَنَالِكَ يَنْفَعُ = به من بچشان که مال و فرزند سودی ندارند.
بارالها، ای رئوف، از تو میخواهیم که ما را وارد بهشت خود گردانی و از آتش دوزخت در پناه خود محفوظ بداری.