او د هغه پوهه باید له کتاب او سنتو څخه اخیستل شوي وي، او هغه څه چې له صحابه وو او تابعینو څخه ثابت وي.
1- مؤمن خپله ټوله هڅه کوي چې الله -تبارک و تعالی- د هغه په نومونو، صفتونو او عملونو سره وپیژني؛ پرته له نفي، مثال، تغیر ورکولو، او څرګرنوالی څخه.
2- د الله – جل و علا- نومونه توقیفي دي، چې عقل لپاره په هغې کې ځای نشته، نو پدې اساس؛ لازمه ده چې په هغه څه بسنه وکړې چې کتاب او سنت کې راغلي وي؛ او په هغې کې زیاتی او کموالی را نه وستل شي.
3- او د الله ښکلي نومونه د شمېرنې لاندې نه راځي او شمېرلو پورې محدود نه دي؛ نو الله -سبحانه و تعالی- لره نومونه او صفتونه دي چې هغه یې د غیب په علم کې له ځانه سره ساتلي؛ د هغې په اړه نه هغه نږدې ملائکه او نه کوم رالیږلی شوی پیغمبر پوهه لري، لکه څنګه چې په حدیث کې راغلي: «..أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ؛ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ، أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ، أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ، أَوْ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ الغَيْبِ عِنْدَكَ..» ".. ستا په ټولو هغو نومونو له تا څخه سوال کوم، چې تا پرې خپل ځان نومولی، او یا دې له خپلو بندګانو څخه چاته ښودلي دي، او یا دې په خپل کتاب کې رالېږلي دي، او یا دې په پټ علم کې له ځان سره ساتلي.. ". [صحیح حدیث دی. طبراني په معجم الکبیر کې روایت کړی"].
او د هغه – صلی الله علیه وسلم- پدې وینا چې فرمایی: «إِنَّ لِـلَّـهِ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ اسْمًا مِائَةً إِلَّا وَاحِدًا مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الجَنَّةَ» «الله لره نهه نوي نومونه دي، سل نومونه پرته له یوه څخه، هر چا چې یاد کړل جنت ته به داخل شي". [بخاري او مسلم روایت کړي]؛ او خبره یوه جمله ده.
او د هغه –صلی الله علیه وسلم- دا قول چې: «مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الجَنَّةَ» «هر چا چې یاد کړل جنت ته به داخل شي»: صفت دی، د راتلونکي لپاره خبر نه دی، او معنا یې داده چې: هغه لره ګڼ شمیر نومونه دي او معنا یې داده چې هر چا یاد کړل جنت ته به داخل شي.
او دا نه نفې کوي چې پرته له هغو څخه هغه لره نور نومونه هم شته، او دا هغه څه دي لکه څنګه چې ته ووایئ: " فلان کس لره سل غلامان دي چې دوی یې د جهاد لپاره چمتو کړي دي"، دغه خبره دا نه نفي کوي چې هغه لره ددې پرته نور غلامان نشته چې د جهاد پرته کار لپاره چمتو کړي وي، او په دې اړه د علماوو تر منځ اختلاف نشته.
او د هغه – صلی الله علیه وسلم- په قول کې : «مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الجَنَّةَ» "هر چا چې یاد کړل جنت ته به داخل شي" یعني: څوک چې هغه حفظ کړي، او هغې باندې ځان پوه کړي، او هغې باندې د الله -سبحانه و تعالی- ثنا او حمد ووایي، او دا درې مرتبې دي، نو چا ته چی د دې څخه یوه هم پیښ شي، سره له ښه نیت او د هغې په مقتضا عمل وشي؛ نو دغه کس واقعا دغه نومونه یاد کړي؛ لکه څرنګه چی قرطبي او الخطابي او ابن القيم – رحمهم الله- ويلي دي.
۴- او د الله – جل جلاله- ټول نومونه ښکلي دي، چې په څلورو برخو وېشل شوي دي:
او دا د بنده په نفس کې: د الله -سبحانه و تعالی- سره مینه، هغه سره د آرامتیا احساس، او د هغه ملاقات لپاره لیوالتیا او شوق ځای پر ځای کوي، او دغه نومونه د آرامتیا او ډاډ احساس ورکوي، او مخلوق لپاره د امید دروازه پرانیزي؛ نو د الله له رحمت څخه نه نا امیده کیږي، لکه: (الرحمن، الرحيم، الكريم، العفو، الحليم، الغفور، التواب)، او داسې نور.
او دا په نفس کې: هیبت، ویره، ډار، او د الله – عزوجل- څخه خوف، او د هغه تعظیم او عزت را منځته کوي.
او دا هغه نمونه دي: چې د جبر، ځواک، جبروت او لویۍ معنا لري؛ لكه دغه نومونه: (العزيز، والجبار، والقهار، والقوي، والكبير، والمتكبر).
او دا هغه نومونه دي : چې مومن د هغې په مقابل کې د ذلت احساس کوي، او دا چې هغه د الله – عزوجل- مخلوق دی.
او دغه نومونه: د الله - عزوجل – ربوبیت باندې دلالت کوي؛ لکه (الرب، والسيد، والملك، والمالك، والخالق، والبارئ، والرازق).
او دغه نومونه: مومن ته دا احساس ورکوي چی: هغه د الله – سبحانه و تعالی- بنده دی، او دا چې الله -عزوجل- یوازې د عبادت وړ دی.
او دا هغه نومونه دي: چې هغې کې د الوهیت معنا شتون لري؛ لکه: (الإله، والصمد).
دا د معنا په پام کې نیولو سره یوه تقسیم بندي ده، که نه د الله -عزوجل- نومونو کې ټوله ښکلا، عظمت، کمال او لویي یوځای شوې ده، او دا په غوره نوم سره مسما شوی او عالي وصف باندې دلالت کوي.
5- د دې نومونو څخه هر یو د الله لپاره د کمال د صفت ثبوت دی؛ له همدې امله دغه نومونه حسنی (ښکلي) دي، او د هغه- تبارک و تعالی- ټول صفتونه د کمال صفتونه دي، او د هغه ستاینې ټولې د عظمت ستاینې دي، او د هغه عملونه ټول د حکمت، رحمت، مصلحت او انصاف دي.
۶- د الله - عزوجل- په نومونو کې داسې نوم نشته چې په هغې کې بدي او شر وي، او یا نیمګړتیا باندې دلالت وکړي.
شر او بدي د هغه لپاره نه دي؛ او د هغه په صفتونو کې نه شاملیږي، او نه د هغه ذات پورې تړاو لري، او د هغه په هیڅ عمل کې نه داخلیږي؛ او د هغه هیڅ کړنو او وصف ته نه شاملیږي.
۷- الله -جل جلاله- خپلو بندګانو ته امر کړی چې په دې نومونو دعا وکړي: (وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا) (او خاص د الله لپاره تر ټولو ښكلي نومونه دي، نو تاسو الله په دغو (نومونو) سره بلئ). [الأعراف سورت: ایت 180]، پدې کې دا هم شامل دي: د عبادت دعا، او د غوښتنې دعا.
او دا د غوره طاعتونو، او نږدېوالي لوی سبب دی.
۸- د اسماء حسنی په شمیر کې له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه یو حدیث هم ثابت ندی.
او قاعده دا ده چې: "د الله -سبحانه وتعالی- پاک نومونه له کتاب او سنتو څخه باید واخیستل شي".
۹- دویمه ګڼه د الله د نهه نوي نومونو په تشریح باندې متمرکزه ده لکه څنګه چې د شیخ محمد بن صالح بن العثیمین، او ډاکټر عمر سلیمان الاشقر، او شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز -رحمهم الله- لخوا موافقه شوې ده، او یا دا چې د دریو څخه د دوو لخوا موافقه شوي وي.
او په پای کې ..
د الله -سبحانه و تعالی- ستاینه ادا کوم چې دې کتاب د مطالبو په راټولولو کې یې ما ته توفیق راکړ؛ او د الله –عزوجل- څخه غواړم چې زما څخه یې قبول کړي، او ټولو بندګانو ته یې ګټه ورسوي.
وصلَّى الله وسلَّم وبارك على نبيِّنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.
والحـمــدُ للَّهِ ربِّ الـعـالَـمـين
تدقیق او بیا کتنه هر یو، استاذ محمد عبدالعظیم او استاذ محمد عبداللطیف له خوا ترسره شوې، ټایپ کول او لیکل د معاذ رزق لخوا شوي، او تنظیمول د استاذ احمد کشوقه لخوا ترسره شوي، الله دې دوی ټولو ته توفیق ورکړي.
*د لیکوال لنډه پیژندنه:
عبدالله بن مشبب بن مسفر القحطاني چې په ۱۳۷۸ هجري لمریز کال کې په رحیمه کې زیږیدلی، په اسلامي فقه کې د دوکتورا سند ترلاسه کړی، متقاعد تعلیمي لارښود دی، د ابو بکر الصدیق -رضی الله عنه- په جومات کې امام او خطیب دی، د سعودي عربستان په دمام ښار کې.