۱۰
يَا مُبْدِعَ الأَكْوَانِ أَنْتَ الوَاحِدُ ... كُلُّ الوُجُوْدِ عَلَى وُجُوْدِكَ شاهِدُ = ای پدید آورندهی عالمها تو یکتا و بیهمتایی... همهی وجود شاهد و گواه وجود هست.
يَا حَيُّ يَا قَيُّوْمُ أَنْتَ المُرْتَجَى ... وَإِلَى عُلَاكَ عَلَا الجَبِينُ السَّاجِدُ = ای زنده و ای پایدار، امید همه تویی... و به درگاه والای تو پیشانی من سجده میکند.
ترمذی روایت نموده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم از مردی شنید که در نمازش چنین دعا میکند: «اللَّهمَّ إنِّي أسألُكَ بأنَّ لَكَ الحمدُ لا إلَهَ إلَّا أنتَ المنَّانُ بديعُ السَّمواتِ والأرضِ يا ذا الجلالِ والإِكرامِ يا حيُّ يا قيُّومُ»: «بارالها، من به واسطهی این اعتراف از تو درخواست میکنم که حمد و ستایش برای توست، معبود بر حقی جز تو نیست، تو منانی و پدید آورندهی آسمانها و زمین، ای صاحب جلال و بخشندگی، ای زنده، ای پایدار».
پس رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «سوگند به کسی که جانم در دست اوست، الله متعال را با اسم اعظمش خواند که چون با آن خوانده شود، اجابت میکند و اگر به وسیلهی آن درخواست شود، عطا مینماید». [حديث صحيح].
این پیامی است از جانب پیامبرتان برای هرکسی که زندگی بر او تنگ آمده؛ اینکه به سوی پروردگارت روی بیاور و قلبت را از جز او تهی کن؛ آنگاه با ندای «یا حی... یا قیوم» او را بخوان که او تو را اجابت میکند و بیش از آنچه امید و آرزو داری به تو میبخشد.
إِلَيْهِ وَإِلَّا لَا تُشَدُّ الرَّكَائِبُ = راه به سوی اوست وگرنه رکاب بسته نمیشود.
وَمِنْهُ وَإِلَّا فَالُمؤَمِّلُ خَائِبُ = و دعوت از جانب اوست، وگرنه امیدوار مایوس است.
به اسم بزرگی از اسامی نیکوی الله متعال میپردازیم؛ و آن اسم «القیوم» است.
الله متعال میفرماید: (وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ) «و چهرهها در برابر [پروردگارِ] زندۀ پایدار، خوار میگردد». [طه: ۱۱۱]
پروردگارمان مطلقا پایدار و قائم به خویش است؛ به این توضیح که در این پایداری و تداوم آن، به هیچ کسی نیاز ندارد و ذاتا از دیگران بینیاز است؛ (يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ) «ای مردم، [همهی] شما به الله نیازمندید و [تنها] الله است که بینیازِ ستوده است». [فاطر: ۱۵]
پروردگارمان کسی است که همهی مخلوقات، وجود و پایداری خود را مدیون او هستند و همه را او برپا نموده است؛ همهی کسانی که در زمین و آسمانها هستند؛ بقا و صلاح همهی آنها وابسته به اوست و از هر جهت فقیر و نیازمند او هستند، اما او خود از هر جهت از آنان بینیاز است. حتی عرش و حاملان آن؛ چنانکه هم عرش به اذن و ارادهی الله متعال برپا و پایدار است و هم حاملان عرش به اذن و اراده و قدرت او.
پروردگارمان کسی است که همهی عالم به وسیلهی او برپا گشته است؛ عالم بالا و پایین و هرچه از مخلوقات که در بین آنهاست؛ همهی احوال و اوضاع آنان را در نظر دارد و آنها را تدبیر نموده و روزی میدهد و در پناه خود حفظ مینماید؛ و همهی امورشان را عنایت دارد و سامان میبخشد، در هر وقت و زمان که باشد.
بلکه بر بندگانش نظارت دارد و اعمال و اقوال و نیکیها و گناهانشان را میشمارد؛ و در سرای آخرت، متناسب با آنها به ایشان جزا میدهد (أَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ ۗ وَجَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ قُلْ سَمُّوهُمْ ۚ أَمْ تُنَبِّئُونَهُ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي الْأَرْضِ أَم بِظَاهِرٍ مِّنَ الْقَوْلِ ۗ بَلْ زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مَكْرُهُمْ وَصُدُّوا عَنِ السَّبِيلِ ۗ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ) «آیا آن [پروردگاری] که حاکم بر هرکس و [ناظر بر] رفتار و کردارِ اوست [به عبادت سزاوارتر است یا معبودهای باطل و بیخبر]؟ و [کافران] شریکانی براى الله قرار دادند. بگو: آنان را نام ببرید. آیا [میخواهید به] او تعالی دربارۀ آنچه در زمین است و او نمىداند خبر دهید، یا فقط سخنى سطحى [و بیاساس] مىگویید؟ [چنین نیست؛] بلكه براى كسانى كه كفر ورزیدهاند، نیرنگشان آراسته شده است و از راه [حق] بازداشته شدهاند؛ و هرکس که الله او را گمراه گذارد، هدایتگری نخواهد داشت». [الرعد: ۳۳]
و از نمودهای کمال الوهیت او، برپایی و استقرار آسمانها و زمین به امر و قدرتش، بدون ستون و پایه و اساس است: (إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَن تَزُولَا ۚ وَلَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ ۚ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا) «به راستی، الله است که آسمانها و زمین را نگه مىدارد تا [از مسیر و مدارِ خود] منحرف نشوند؛ و اگر انحراف یابند، پس از او كسی آنها را نگه نمیدارد. بیتردید، الله همواره بردبارِ آمرزنده است». [فاطر: ۴۱]
الله متعال زندهی پایداری است که پروردگار جهانیان است و مهربانترین مهربانان و تواناترین توانمندان و بهترین داوران؛ کسی که خلقت و آفرینش و امر و فرمان برای اوست و نفع و ضرر به دست او هستند.
شناخت او امری فطری است، عقلها به او اقرار دارند و همهی موجودات بر او دلالت میکنند و نشانی او را میدهند؛ در هر حرکت و سکونی، وجود و قیوم بودنش مشهود است. کسی که چون مضطر او را به فریاد خواند، اجابتش میکند و چون درمانده او را ندا دهد، یاریاش میکند و ناگواری را برطرف نموده و جای اندوه را به گشایش داده و از لغزشها چشمپوشی میکند.
کسی است که در هر ناگواری و ناخوشی از او یاری خواسته میشود و هر نیکی و بخشندگی او شناخته شده و عیان است.
کسی که چهرهها در برابرش فروتن و صداها در برابرش خاشع میشوند؛ (وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَيِّ الْقَيُّومِ) «و چهرهها در برابر [پروردگارِ] زندۀ پایدار، خوار میگردد». [طه: ۱۱۱]
الله متعال شایستهترین ذات به ذکر و ستایش، شایستهترین ذات به عبادت، شایستهترین ذات به حمد و سپاس و شایستهترین ذات برای شکرگزاری است؛ و بیش از هرکسی که از او یاری خواسته شود، یاری میکند؛ و از هر پادشاهی مهربانتر است؛ و از هرکسی که چیزی از او درخواست میشود، بخشندهتر است؛ و از هر قدرتمندی بخشش او بیشتر است؛ و از هرکه مورد درخواست قرار میگیرد، بخشندهتر است و از هرکسی که انتقام میگیرد، عادلتر است.
بردباری او بعد از علمش و بخشش او بعد از قدرتش است و مغفرتش برخاسته از عزتش و بازداشتن او نشات گرفته از حکمتش است.
او الله زندهی پایداری است که شریکی ندارد؛ یکتایی است که همتایی ندارد: (اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ) «الله [معبودِ راستین است؛] هیچ معبودی [بهحق] جز او نیست؛ زندۀ پاینده [و قائم به ذات] است». [بقره: ۲۵۵]
دلایل او برای اندیشمندان واضح است و شواهدش برای ناظران آشکار؛ و آیاتش را برای جهانیان بیان نموده و عذری برای معاندان باقی نگذاشته است و به کلی حجتهای منکران را از بین برده است؛ و به این ترتیب آیات و نشانههای ربوبیت میدرخشند و دلایل الوهیت پرتو افشانی میکنند.
الله متعال ناظر بر بندگانش و برپادارندهی آنهاست؛ نیازی به آنها ندارد و همگی آنها نیازمند او هستند؛ همگی محتاج او هستند؛ هم ملائکهی مقرب، هم حاملان عرش و هم اهل آسمانها و زمین؛ (يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ) «ای مردم، [همهی] شما به الله نیازمندید و [تنها] الله است که بینیازِ ستوده است». [فاطر: ۱۵]
عزت برای اوست، جبروت از آن اوست، عظمت و کبریا برای اوست، پادشاهی و حکم و فرمان و نیرو و تسبیح و تقدیس برای اوست؛ در اوصاف و افعالش کامل است، (اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ) «الله [معبودِ راستین است؛] هیچ معبودی [بهحق] جز او نیست؛ زندۀ پاینده [و قائم به ذات] است؛ نه خوابی سبک او را فرا میگیرد و نه خوابی سنگین؛ [و لحظهای از تدبیر جهان هستی، غافل نمیماند]؛ آنچه در آسمانها و زمین است، از آنِ اوست». [بقره: ۲۵۵]
الله عزوجل نمیخوابد و شایستهی او نیست که بخوابد؛ در حدیث صحیحی از رسول خدا صلی الله علیه وسلم روایت است که میفرماید: «الله عزوجل نمیخوابد و شایستهی او نیست که بخوابد؛ میزان را بالا و پایین میبرد؛ عمل شب پیش از عمل روز به سوی او بالا برده میشود و عمل روز پیش از عمل شب؛ حجاب او نور - آتش - است؛ اگر این حجاب را کنار بزند، انوار وجه او تا جایی که بیناییاش را دربرمیگیرد، از مخلوقاتش را میسوزاند». [به روایت مسلم].
پس پاک و منزه است کسی که با نور خود آسمانها و زمین را روشنایی بخشیده و با چهرهی مبارکش تاریکیها را روشن نموده است؛ پاک و منزه است آن زندهی پایدار!
هرکس بداند و درک کند که الله متعال قیوم است و برپادارندهی پایدار، قلبش از مخلوقات جدا شده و با خالق و رازق و مدبرش آرام میگیرد؛ چه که نفس آدمی نیازی دارد که نه مال و نه جاه و مقام و نه لذت و نه شهرت آن را برآورده نمیکند.
تنها ایمان به الله و آرامیدن به او و توکل بر اوست که آن را برآورده و سیراب میگرداند. چنانکه الله متعال میفرماید: (الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) «[همان] کسانی که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد الله آرام میگیرد. آگاه باشید که تنها با یاد الله دلها آرام میگیرد». [الرعد: ۲۸]
بارالها، ای زندهی برپادارندهی پایدار، از تو میخواهیم که گناهان ما را ببخشی و عیبهای ما را بپوشانی و بر اطاعت و فرمانبرداری خود یاریمان کنی؛ ما را وارد بهشت کنی و از آتش دوزخ در پناه خود حفظ نمایی.