۹۸
عطا و بخشش یکی از بزرگترین هدیههای خداوند متعال است.
و کرم صفتی از صفات اوست.
و جود از بزرگترین صفات او میباشد؛ براستی کیست که سخاوت و کرم و بزرگواری و عطا و بخشش او از الله متعال بزرگتر و بیشتر باشد؟
یکی از اسامی نیکوی خداوند، «المعطی» است.
رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «هرکس الله متعال در مورد او اراده خیر و خوبی داشته باشد، بینش دینی به او میدهد و من تقسیم کننده هستم و الله متعال میبخشد». [به روایت بخاری و مسلم].
پس پروردگار ما عطا کنندهی حقیقی به همهی مخلوقات است؛ آنچه او عطا میکند، کسی را یارای منع آن نیست و آنچه او بازمیدارد و منع میکند، کسی را یارای عطای آن نیست.
پس عطای خداوندی متوجه هر موجودی در این هستی است؛ و این عطا حد و حدودی ندارد و مقید به قیودی نیست؛ بلکه کمال بزرگواری و سخاوت است.
چون پروردگارمان عطا نماید، تفضل و اصلاح است و چون منع نموده و بازدارد، حکمت است و صلاح.
هُوَ مَانِعٌ مُعْطٍ فَهَذَا فَضْلُهُ ... وَالمَنْعُ عَيْنُ العَدْلِ لِلْمَنَّانِ = او کسی است که بازمیدارد و میبخشد؛ بخشش او از فضل اوست و بازداشتن خداوند منان عین عدل است.
يُعْطِي بِرَحْمَتِهِ وَيَمْنَعُ مَنْ يَشَـ ... ـاءُ بِحِكْمَةٍ وَاللهُ ذُوْ سُلْطَانِ = با رحمت خود عطا میکند و از هرکس بخواهد به حکمت خود بازمیدارد؛ چون الله صاحب قدرت و پادشاهی است.
۱- عطا و بخشش عام در دنیا.
این عطا و بخشش همهی مخلوقات را شامل میشود؛ مومن و کافر؛ چنانکه الله متعال امور آنان را در دنیایشان سامان میبخشد؛ میفرماید: (كُلًّا نُّمِدُّ هَٰؤُلَاءِ وَهَٰؤُلَاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ ۚ وَمَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُورًا) «همه را - [خواه] این گروه [بدکار] و [یا] آن گروه [نیکوکار] - از بخشش [و نعمتهای دنیویِ] پروردگارت بهرهمند میسازیم و بخششِ پروردگارت [از کسی] منع نشده است». [الإسراء: ۲۰]
۲- عطای خاص در دنیا و آخرت.
این عطا مخصوص پیامبران و بندگان صالح خداوند است؛ چنانکه در دنیا به آنان رزق و روزی حلال و فرزند صالح و ایمان و تقوا و یقین و هدایت آشکار عطا میکند که بزرگترین بخششها در دنیا هستند؛ حاکم در مستدرک روایت نموده و ذهبی آن را صحیح دانسته است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «الله متعال دنیا را به هرکس که او را دوست داشته باشد یا دوست نداشته باشد میدهد، اما دین را فقط به کسی میدهد که او را دوست دارد».
اما در آخرت؛ بخشش بزرگ در انتظارشان است؛ بهشتهای والا که کاملتر و گرامیتر از آنها نیست؛ الله متعال میفرماید: (جَزَاءً مِّن رَّبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا) «[این] پاداش، از جانب پروردگار توست و عطایی از روی حساب». [النبأ: ۳۶]
و بزرگترین عطا و بخشش در بهشت، رضایت پروردگار جهانیان و نگریستن به چرهٔ بزرگوار اوست.
پروردگار ما بخشنده و بزرگوار است و بزرگواران و بخشندگان را دوست دارد؛ او خود عطا میکند و عطاکنندگان را دوست دارد؛ و بر این اساس است که بزرگان مردم همان کسانی هستند که اهل عطا و بخشش هستند؛ ابوداود روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «دستها سه دستهاند: پس دست الله بالاترین دست است و دست دهنده بعد از آن و دست درخواست کننده پایینتر از آن است؛ پس بیش از نیاز را ببخش و [با عطای بیش از حد] خود را ناتوان [و نیازمند دیگران] نکن». [حدیث صحیح].
بخشندگان و بزرگواران اجر و پاداش بزرگی نزد پادشاه پادشاهان دارند؛ (وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ ۖ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ) «و از اموالى كه شما را جانشین [و نمایندۀ خود در استفاده از آنها] قرار داده است انفاق كنید؛ زیرا افرادی از شما كه ایمان بیاورند و انفاق كنند، پاداش بزرگی [در پیش] دارند». [الحديد: ۷]
و فرستادهاش را وعده داده که چنان به او عطا نموده و میبخشد تا اینکه راضی شود: (وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَىٰ) «و به زودی پروردگارت به تو [و امت تو آنقدر] عطا خواهد کرد که راضی گردی». [الضحى: ۵]
و از جمله مواردی که الله متعال در آخرت به پیامبرش میبخشد، رود کوثر است؛ (إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ) «[ای پیامبر،] به راستی که ما رود کوثر [در بهشت را] به تو عطا کردیم». [الكوثر: ۱] رسول خدا صلی الله علیه وسلم در روایتی در مورد کوثر فرمودند: «رودی است که پروردگارم عزوجل به من وعده داده است؛ خیر بسیاری دارد؛ حوضی است که در روز قیامت امتم بر آن وارد شده و ظرفهای آن به تعداد ستارگان است». [به روایت مسلم].
و چون الله متعال به تو بنگرد و ببیند که او را مورد اعتماد و پناه خود قرار دادهای و تنها نیازهای خود را از او میخواهی و اعتنایی به خلق نداری، بهتر از آنچه بخواهی به تو عطا میکند؛ و تو را بیش از آنچه خواستهای گرامی میدارد.
سُبْحَانَ مَنْ يُعْطِي المُنَى بِخَوَاطِرٍ ... فِي النَّفْسِ لَمْ يَنْطِقْ بِهِنَّ لِسَانُ ... سُبْحَانَ مَنْ لَا شَيْءَ يَحْجُبُ عِلْمَهُ ... فَالسِّـرُّ أَجْمَعُ عِنْدَهُ إِعْلَانُ وَرِزْقُهُ = پاک و منزه است کسی که امیدها و آرزوهایی را برآورده میکند که فقط در ذهن هستند و زبان از آنها چیزی نگفته است. پاک و منزه است کسی که چیزی از علم او پنهان نمیماند و همهی رازها و نهفتهها نزد او آشکار و عیان است.
سُبْحَانَ مَنْ هُوَ لَا يَزَالُ ... لِلْعَالَمِينَ بِهِ عَلَيْهِ ضَمَانُ = پاک و منزه است کسی که از بین نمیرود و روزی جهانیان را تضمین نموده است.
بارالها، به ما عطا کن و ما را محروم مگردان؛ سخاوت خود را شامل حال ما بگردان و ما را ناامید و دست خالی بازنگردان؛ ای پروردگار جهانیان.