۸۴
به یکی از حکیمان گفته شد: چه اصراری به استفاده از عصا داری، درحالیکه پیر و مریض نیستی؟ در پاسخ گفت: تا به یاد داشته باشم که مسافرم.
حَمَلْتُ العَصَا لَا الضَّعْفُ أَوْجَبَ حَمْلَهَا = خود عصا دارم، اما نه بخاطر ضعفی که مرا مجبور به حمل عصا نماید
عَلَيَّ وَلَا أَنِّي تَحَنَّيْتُ مِنْ كِبَرْ = و نه به این خاطر که کمرم از فرط پیری خم شده باشد.
وَلَكِنَّنَي أَلْزَمْتُ نَفْسِـيَ حَمْلَهَا = بلکه خود را ملزم به استفاده از آن میدانم،
لِأُعْلِمَهَا أَنَّ المُقِيمَ عَلَى سَفَرْ = تا نفسم را متوجه این مساله کنم که درحال سفر است.
به مسافر چنین اعلان شده: در این دنیا اقامتی نخواهی داشت، پس به آن دل نبند؛ چنانکه فرموده است: (إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ) «یقیناً ما زمین و هرکس را بر آن است به ارث میبریم و [همه] به سوی ما بازگردانده میشوند». [مريم: ۴۰]
پس الله «وارث» است.
به اسم «الوارث» خداوند میپردازیم؛ این نام را به خود یادآور میشویم، باشد که الله متعال به ما رحم کند.
الله متعال میفرماید: (وَإِنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ) «و یقیناً ماییم که زنده میکنیم و میمیرانیم و ما [بازماندهی جاوید و] وارث [همهی جهانیان] هستیم». [الحجر: ۲۳]
پس پروردگار ما، بعد از نابودی همهی مخلوقات باقی است؛ وارث همهی چیزها بعد از نابودی همهی کسانی است که در زمین و آسمانهای طبقه طبقه هستند.
پروردگار ما، وارثی است که ارثی برای کسی نمیگذارد؛ باقی است و پادشاهی او مدت و زمان مشخصی ندارد؛ خود میفرماید: (إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَمَنْ عَلَيْهَا وَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ) «یقیناً ما زمین و هرکس را بر آن است به ارث میبریم و [همه] به سوی ما بازگردانده میشوند». [مريم: ۴۰]
پروردگار ما همواره مالک اصل و اساس همه چیز است؛ و هرکس که خداوند بخواهد، آنها را به ارث میبرد؛ و کسانی را جایگزین میکند که نزد او محبوبترند؛ میفرماید: (إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) «بیتردید، زمین از آنِ الله است [و] آن را به هریک از بندگانش که بخواهد، به میراث میدهد؛ و سرانجام نیک، از آنِ پرهیزگاران است». [اعراف: ۱۲۸]
و پروردگار ما کسی است که مومنان را میراثبر دیار کافران در دنیا و میراثبر خانههایشان در آخرت میکند.
اما در دنیا؛ الله متعال میفرماید: (وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَئُوهَا) «و زمینهای کشاورزی و خانهها و اموالشان و [همچنین] سرزمینی را که هرگز به آنجا پا نگذاشته بودید (خیبر) در اختیار شما نهاد». [الأحزاب: ۲۷] و اما در مورد آخرت، الله متعال میفرماید: (تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيًّا) «این همان بهشتی است که به هركس از بندگانمان که [در دنیا] پرهیزگار باشد به میراث میدهیم». [مريم: ۶۳] و الله متعال میفرماید: (وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ ۖ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ ۖ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ ۖ وَنُودُوا أَن تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ) «و هر كینهاى را از سینههایشان مىزداییم؛ از زیر [قصرهای] آنان جویبارها جاری است و میگویند: سپاس مخصوص الله است که ما را [توفیقِ عبادت داد و] به این [بهشت] هدایت نمود؛ و اگر الله ما را هدایت نمیکرد، هرگز راه نمییافتیم. بیتردید، رسولان پروردگارمان، حق را آوردند. [آنگاه] به آنان نِدا داده میشود که: این بهشت، به پاداش آنچه میکردید به شما رسیده است». [اعراف: ۴۳]
و کتاب الله، کتاب هدایت و عزت و رستگاری است؛ کسانی آن را به ارث میبرند که الله متعال آنان را برای کرامت آن برگزیده است؛ چنانکه میفرماید: (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ) «آنگاه این کتاب را به آن بندگانمان که [آنان را] برگزیدیم امت محمد به میراث دادیم؛ [برخی] از آنان در حق خویش ستمکارند و [برخی دیگر] از آنان میانهرو هستند و [برخی] از آنان به فرمان الله در نیکیها پیشتازند. این [مسلمانی و بهرهمندی از قرآن، فضیلت و] بخشایش بزرگ است». [فاطر: ۳۲]
مومن برگزیده شده و به سوی پروردگارش در حرکت است؛ و این از کرم و بزرگواری الله متعال در حق مومن است که او را امر به انفاق از مالی نموده که خود به او بخشیده است؛ با اینکه صاحب واقعی این مال خود اوست؛ و پس از آن به وی وعدهی اجر و پاداش بزرگ داده است؛ (آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ ۖ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ) «به الله و پیامبرش ایمان آورید و از اموالى كه شما را جانشین [و نمایندۀ خود در استفاده از آنها] قرار داده است انفاق كنید؛ زیرا افرادی از شما كه ایمان بیاورند و انفاق كنند، پاداش بزرگی [در پیش] دارند». [الحديد: ۷] و الله متعال میفرماید: (وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) «چرا در راه الله انفاق نمیكنید، حال آنكه میراثِ آسمانها و زمین از آنِ الله است؟». [الحديد: ۱۰] پس دارایی حقیقی همان است که بنده برای روزی ذخیره میکند که به سوی الله بازمیگردد.
در صحیح مسلم از مُطَرِّف از پدرش عبدالله بن شِخیر روایت است که میگوید: نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم رفتم که ایشان (أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ) [التكاثر:۱] را میخواند؛ و فرمود: «آدمیزاد میگوید: مالم... مالم؛ ای آدمیزاد، آیا از مال تو چیزی جز آنچه خوردی و تمام کردی یا پوشیدی و کهنه شد یا صدقه دادی و از آن گذشت نمودی [و برای آخرت ذخیره کردی] از آن توست؟».
مومن خوب میداند که دست او دست امانت است و آنچه در اختیار دارد، فقط امانتی در دست اوست؛ و الله نگاه میکند که چگونه عمل میکند.
وَمَا المَالُ وَالأَهْلُوْنَ إِلَّا وَدِيعَةٌ = مال و خانواده جز امانت نیستند
وَلَا بُدَّ يَوْمًا أَنْ تُـرَدَّ الوَدَائِعُ = و باید روزی امانت را بازگرداند.
باید بدانی و متوجه این مهم باشی که توسل جستن به الله متعال با این اسم، از مصادیق عام این آیه است که میفرماید: (وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا). «و الله زیباترین نامها را دارد؛ پس او را به آن [نامها] بخوانید». [اعراف: ۱۸۰] به ویژه با مراعات مناسبت میان مطلوب و اسم مذکور؛ چنانکه در دعای پیامبر خدا زکریا علیه السلام آمده است: (وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ) «و [یاد کن از] زکریا، آنگاه که پروردگارش را [این گونه] ندا داد: پروردگارا، مرا تنها [و بیفرزند] مگذار و تو بهترین وارثانی». [انبياء: ۸۹] و میفرماید: (وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِن وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا (۵) «پس به لطف خویش [فرزندی به عنوان وارث و] یاور به من عطا فرما. يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ ۖ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا) [پسری که] وارث من و وارث خاندانِ یعقوب باشد؛ و پروردگارا، او را [در علم و دین، انسانی] پسندیده گردان». [مريم: ۵-۶]
و ارث مذکور در اینجا، ارث علم و نبوت و دعوت به سوی الله متعال است، نه ارث مال؛ و مانند این ارث مبارک در این آیه هم وارد شده است: (وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ) «و سلیمان از داود [علم و نبوت و پادشاهی را] میراث برد». [نمل: ۱۶]
و از رسول خدا صلی الله علیه وسلم ثابت است که این دعا را میخواند: «اللَّهُمَّ! أَمْتِعْنِي بِسَمْعِي وَبَصَـرِي، وَاجْعَلْهُمَا الوَارِثَ مِنِّي» «بارالها، مرا با شنوایی و بیناییام بهرهمند گردان و آنها را وارث من بگردان (آنها را تا هنگام مرگم صحیح و سالم باقی بدار)». [حدیث صحیح. به روایت حاکم در مستدرک].
علما در باب اسم مذکور، به این مساله اشاره نمودند که: بنده باید در حقوق مربوط به ارث، تقوای الهی را پیشه کند؛ و به هیچیک از وارثان ظلم نکند.
بارالها، ما با توسل به اسم وارث تو از تو میخواهیم که ما را از شنوایی و بیناییمان بهرهمند گردانی و آنها را وارثان ما قرار دهی و تا هنگام مرگ آنها را صحیح و سالم حفظ کنی.