۴۸
امام بخاری از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت نموده که فرمودند: «ايوب عليه السلام برهنه در حالِ غسل بود که دستهای ملخِ طلا بر سرش فرو ريخت؛ پس ايوب شروع به جمع آوری طلاها در لباسش کرد.
پروردگارش عز وجل به او ندا داد: ای ايوب، مگر من تو را از چيزهايی که میبينی، بینياز نساختهام؟ پاسخ داد: بله، سوگند به عزت و بزرگی تو [که مرا بی نياز ساختهای]، اما از برکتهای تو بینياز نيستم».
گاهی به انسان اموالی داده میشود یا زمینی بخشیده میشود یا همسری روزیاش میگردد یا جاه و مقامی به او میرسد یا به منصب بزرگی میرسد یا موقعیتی درخور احترام یا ریاستی مهم به او داده میشود... که گاهی با خدمتکاران و سربازانی همراه است و لشکری که از او حفاظت میکنند و مردم برای او احترام خاصی قائل هستند و همه گوش به فرمان اویند و مردم به او اذعان دارند.
با این همه، همه نیازمند الله متعال هستند: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ) «ای مردم، [همهی] شما به الله نیازمندید و [تنها] الله است که بینیازِ ستوده است». [فاطر: ۱۵]
و پروردگار ما «غنی» است؛ کسی که مطلقا هیچکس بینیازتر از او نیست؛ و همه نیازمند او هستند.
پس پروردگار ما با ذات و صفات و قدرتش غنی و بینیاز است؛ و در بینیازی خود کامل است و نیازی به کسی ندارد.
از مصادیق کمال غنا و بینیازی پروردگار ما این است که: اطاعت و فرمانبرداری مطیعان سودی به او نمیرساند و معصیت و نافرمانی نافرمانان ضرری متوجه او نمیکند؛ و لو اینکه همهی انسانها به او کفر بورزند. الله متعال میفرماید: (وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ) «و هرکس کفر ورزد، بیتردید، الله از جهانیان بینیاز است». [آل عمران: ۹۷]
و از مصادیق کمال بینیازی الله متعال این است که: به بندگان نیکی میکند و نسبت به آنان ارادهی خیر و خوبی دارد و ضرر و زیان را از آنان دور میکند؛ و این کار را فقط از روی رحمت و احسانی که نسبت به آنان دارد انجام میدهد؛ (وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ) «و پروردگارت بىنیاز و دارای رحمت [بیکران] است». [الأنعام: ۱۳۳]
و از مصادیق کمال غنا و بینیازی او، منزه بودن او از نقص و عیب و هر چیزی است که با بینیازی او منافات دارد؛ لذا نه همسری برای خود گزیده است و نه فرزندی؛ و نه شریکی در فرمانروایی و نه دوستی از روی نیاز و درماندگی؛ و هیچ همتا و همانندی ندارد؛ پروردگارمان میفرماید: (وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُن لَّهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ وَلِيٌّ مِّنَ الذُّلِّ ۖ وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا) «و بگو: ستایش مخصوص الله است که فرزندی [برای خویش] برنگزیده است و در فرمانروایی، هیچ شریکی ندارد و هرگز خوار و ناتوان نمیگردد که [نیاز به دوست و] کارساز داشته باشد؛ و او را بزرگ بدار؛ بزرگداشتی شایسته». [الإسراء: ۱۱۱]
و از مصادیق کمال غنا و بخشش الله متعال این است که: بندگانش را به دعا کردن به درگاهش امر نموده و به آنان وعدهی اجابت دعایشان را داده است: (وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ) «پروردگارتان فرمود: مرا به دعا بخوانید، تا [دعای] شما را اجابت کنم». [غافر: ۶۰] و در روایت صحیحی، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «چیزی نزد الله گرامیتر از دعا نیست». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
جهان با تمام وسعت آن و انسانها و جنیانش و ثروتمندان و فقیرانش و مُسنان و خرسالانش و بزرگان و زیردستانش و قدرتمندان و ضعیفانش، همگی نیازمند الله متعال هستند؛ در هر لحظه محتاج او هستند.
این از کرم و بزرگواری الله متعال است که در آیه زیر اسم «الغنی» را با وصف «الرحمة» مقرون نموده است: (وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ) «و پروردگارت بىنیاز و دارای رحمت [بیکران] است». [الأنعام: ۱۳۳] تا به بندگانش خبر دهد که او از عبادتشان بینیاز است؛ و با این همه در همه چیز به آنان رحم میکند؛ حتی در عبادات و تکالیف؛ بلکه از مصادیق رحمت او این است که اندک را میپذیرد و آن را زیاد میگرداند.
و از مصادیق کرم و بزرگواریاش این است که اسم «الغنی» را با اسم «الحمید» مقرون نموده است؛ الله متعال میفرماید: (وَقَالَ مُوسَىٰ إِن تَكْفُرُوا أَنتُمْ وَمَن فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ حَمِيدٌ) «و موسی به [آنان] گفت: اگر شما و همهی مردم روی زمین کافر شوید، [هیچ زیانی به الله نمیرسد؛ چرا که] بیتردید، الله بینیازِ ستوده است». [إبراهيم: ۸] یعنی استحقاق او برای و ستایش، به سبب نعمتهای بزرگ و فراوان اوست.
بنابراین همه نیازمند او هستند؛ در هر امر کوچک و بزرگی و در هر لحظه و هر ثانیهای.
و کاملترین بندگی را کسی دارد که پروردگارش را با اظهار نیاز به او و بینیاز نبودن از او حتی برای یک چشم بر هم زدن، میخواند؛ یکی از دعاهای رسول الله صلی الله علیه وسلم این بود که: «أَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ، وَلَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ» «همهی امورم را برای من سر و سامان بخش و مرا یک چشم بر هم زدن به خودم وامگذار». [حدیث صحیح. به روایت نسائی].
تو در هر لحظه نیازمند خداوند غنیِ بینیاز هستی و پاداشت به میزان اظهار نیازت به درگاه خداوند است.
و به یاد داشته باش که: الله متعال غنی است و غنا و بینیازی او ذاتی است؛ بلکه اگر اهل آسمانها و زمین از او درخواست کنند و الله متعال خواستهی هریک از آنان را اجابت کند، از پادشاهی او چیزی کاسته نمیشود؛ در صحیح مسلم روایت است که: «[ای بندگان من]، اگر اولین شما و آخرین شما و همهی انسانها و جنیان در یک مکان قرار بگیرند و از من درخواست کنند و من به هر انسانی خواستهاش را ببخشم، اين کار، از آنچه که نزد من وجود دارد، چيزی نمیکاهد، مگر به اندازهی آبی که يک سوزن، هنگام فرو برده شدن در دريا از دريا میکاهد».
چگونه به بینیازی برسم؟
پاسخ: چنانکه در حدیث قدسی وارد شده است: «فرزند آدم! خود را برای عبادت من فارغ بگردان، بینیازی را به دلت الهام میکنم؛ و دستانت را پر از روزی میکنم؛
ای فرزند آدم! از من دوری نکن که قلبت را سراسر فقر و نیاز میگردانم و دستانت را پر از مشغله». [حدیث صحیح. به روایت حاکم در مستدرک].
و زمانی که قلب با وجود الله متعال احساس بینیازی نمود و به او قانع شد و از آنچه الله متعال به او بخشیده بود، خوشحال گشت، غنیترین مردم نسبت به خالقش میباشد که بیش از همه به رازق خود میبالد و قویترین ضعیف به مدد مولایش میباشد؛ و این ثروتی است که مال در آن نقشی ندارد و نیرویی است که توام با پادشاهی نیست و عزتی است که نیازی به قوم و قبیله ندارد؛ چقدر این ثروت گرانبهاست.
از رسول الله صلی الله علیه وسلم در روایت صحیحی ثابت است که فرمودند: «کسی که اسلام بیاورد و به اندازهی کفایت روزی داشته باشد و الله متعال او را با آنچه به وی داده، قانع کرده باشد، رستگار است». [به روایت مسلم].
مادامی که غنا در قلب انسان نباشد، تملک تمام دنیا نیز او را سیر نمیکند؛ و چنانکه در صحیح ابن حبان وارد شده، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «ای ابوذر، آیا گمان میکنی مال زیاد، ثروت است؟ ثروت واقعی، بینیازی دل و فقر واقعی، فقر دل است». [حديث صحيح].
هرکس غنا در دلش باشد، آنچه در دنیا با آن مواجه میشود، ضرری متوجه او نمیکند؛ و هرکس گرفتار فقر قلبی باشد، بیشتر آنچه در دنیاست، او را بینیاز نمیگرداند؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیح فرمودند: «به آنچه الله متعال برای تو تقسیم نموده راضی باش، ثروتمندترین مردم خواهی بود». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
و در حدیث دیگری میفرماید: «و هركس پاک دامنی پيشه کند، الله او را پاک دامن میگرداند و هركس [از ديگران] بینيازي بجويد، الله او را بینياز میسازد». به روایت بخاری و مسلم
النَّفْسُ تَجْزَعُ أَنْ تَكُوْنَ فَقِيرَةً = نفس از اینکه فقیر و نیازمند است بیتابی میکند
وَالفَقْرُ خَيْرٌ مِنْ غِنًى يُطْغِيهَا = حال آنکه فقر بهتر از ثروتی است که او را سرکش میکند.
وغِنَى النَّفْسِ هُوَ الكَافـِي فَإِنْ = و غنای نفس کافی است؛
أَبَتْ فَجَمِيعُ مَا فِي الأَرْضِ لَا يَكْفِيهَا = اما اگر غنای نفس را نخواهد، همهی ذخایر زمین را هم داشته باشد، او را کفایت نمیکند.
بنابراین غنی در اسلام کسی است که قلبا از مردم بینیاز باشد و خود را نیازمند الله متعال بداند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «شرف مومن نماز او در شب است و عزت او در بینیازی از آنچه در دست مردم است». [حدیث حسن. به روایت حاکم].
به بادیهنشینی گفته شد: قرص نانی یک دینار شده است!
در پاسخ گفت: به الله سوگند، این برای من اهمیت ندارد؛ ولو اینکه یک دانه جو، یک دینار شود؛ من الله را عبادت میکنم چنانکه مرا بدان امر نموده است و او مرا روزی میدهد چنانکه وعده داده است.
نسفی میگوید: «واسطی گفت: هرکس با تکیه بر الله متعال خود را از دیگران بینیاز بداند، فقیر نمیشود؛ و هرکس با تکیه بر الله خواهان عزت باشد، ذلیل نمیگردد. و حسین گفت: به میزان نیاز بنده به الله متعال، با استعانت از الله متعال غنی و بینیاز خواهد بود».
حکیمی میگوید: «مردی به من ظلم میکرد، پس وقتی بینیازی خود از او را با تکیه بر الله متعال یادآور شدم، جگرم خنک شد».
ابن سعدی - رحمه الله - میگوید: «غنای واقعی، غنای دل است؛ چه بسیارند ثروتمندانی که فقیرند و افسوس میخورند».
تَبَرَّأْتُ مِنْ حَوْلِي وَطَوْلِي وَقُوَّتِي = از قدرت و توان و قوت خود اعلام برائت میکنم
وَإِنِّي إِلَى مَوْلَايَ فِي غَايَةِ الفَقْرِ = درحالیکه به مولای خود به شدت نیاز دارم.
غِنَى المَرْءِ بِالرَّحْمَنِ أَغْنَى مِنَ الغِنَى = غنای مرد با تکیه بر خداوند رحمن، ثروتی است
بِهِ يُكتَسَى ثَوْبُ المَهَابَةِ وَالقَدْرِ = بیش از هر ثروتی؛ با آن لباس احترام و عزت بر تن میکند.
بارالها، به ما عطا نمودی پیش از آنکه از تو درخواست کنیم؛ چگونه خواهد بود وقتی از تو درخواست نماییم؟
بارالها، با احساس نیاز به خود ما را غنی بگردان و با احساس بینیازی از خودت ما را فقیر مگردان که تو غنی هستی و معبود بر حقی جز تو نیست.
بارالها، با حلال خود ما را از حرامت و به فضل خود ما را از جز خودت، بینیاز بگردان.