از انس رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «سلام نامی از نامهای الله متعال است؛ الله متعال آن را در زمین قرار داده است؛ پس سلام را در میان خود ترویج دهید». [حدیث صحیح. به روایت بخاری در ادب المفرد].
مومن همواره از الله متعال خواستار سلامتی در دنیا و آخرت است. سلامتی دنیا ظاهر و باطنی دارد:
سلامتی ظاهری دنیا، عافیت و تندرستی از بیماریها و همهی ناگواریها و ناخوشایندیهایی است که میتواند متوجه جسم او باشد.
اما سلامتی باطنی در دنیا، سلامتی دین و یقین از کفر و بدعت و نافرمانی است.
و این مورد که مطالبهی مومن است، محکمترین دستگیرهی ایمان است؛ پس چون برای کسی میسر شود، به قلب سلیم دست یافته است و وارد دارالسلام میشود.
واقعیت این است که همگی در جستجوی سلامتی هستند و الله متعال سلام است.
ابن قیم رحمه الله میگوید: «چه بسیارند کسانی که این اسم را حفظاند، اما معانی و اسراری را که دربردارد، نمیدانند».
الله متعال میفرماید: (هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ) «او الله است که معبودی [بهحق] جز او نیست؛ [اوست] فرمانروا، منزّه، سلام (بیعیب و نقص)، تصدیقکنندۀ پیامبرانش، مراقب [اعمال بندگانش] میباشد». [الحشر: ۲۳]
پس پروردگار ما سلام است، یعنی به دلیل کمال در ذات و صفات و افعالش، از هر عیب و نقصی سالم است.
و سلامتی به معنای مبرا بودن است و گفته شده: به معنای عافیت است.
وَهُوَ السَّلَامُ عَلَى الحَقِيقَةِ سَالِمٌ = و او حقیقتا سلام است و سالم
مِنْ كُلِّ تَمْثِيلٍ وَمِنْ نُقْصَانِ = از هر مثل و مانند و عیب و نقصی.
و پروردگار ما از هرکسی که به این اسم نامیده شده، سزاوارتر به آن است.
این اسم را در صفات الله متعال مورد تأمل و توجه قرار دهید؛ چنانکه حیات او سالم از مرگ و چرت زدن و خوابیدن است؛ و قیومیت و قدرتش سالم از هر خستگی و درماندگی است.
و در علم او تامل کنید که سالم از هرگونه غفلت یا فراموشی عارضی یا نیاز به یادآوری و تفکر است؛ (وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِن ذَٰلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) «و هموزنِ ذرّهاى - [نه] در زمین و نه در آسمان - از پروردگارت پنهان نیست؛ و [حتی] كوچکتر یا بزرگتر از آن [نیز] چیزى نیست، مگر اینكه در كتابى روشن [ثبت شده] است». [يونس: ۶۱] (وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا) «و پروردگارت فراموشکار نیست». [مريم: ۶۴]
و کلمات او سالم از هر دروغ و ظلمی است؛ بلکه کلمات او سراسر صدق و راستی و عدل و داد است؛ (وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا) «و سخن پروردگارت با راستى [در گفتار] و عدل [در احکام] به حد تمام و کمال رسید». [انعام: ۱۱۵]،
و ثروت و بینیازی او سالم از هر نیازی به غیر است؛ بلکه همه چیز نیازمند اوست و او از هر چیزی بینیاز است.
پادشاهی او نیز سالم از هرگونه مدعی یا شریک یا همکار یا حامی و پشتیبان است.
و بردباری و بخشش و گذشت و آمرزش او سالم از هرگونه نیازی به آن یا ذلت و خواری یا مداراست که از دیگران سر میزند.
حتی عذاب و انتقام او سالم از هرگونه ظلم یا تلافی کردن یا شدت به خرج دادن یا قسوت است؛ بلکه تماما حکمت و عدل و داد است. (وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ) «و پروردگار تو هرگز به بندگان ستم نمیکند». [فصلت: ۴۶]
در قضا و قدر الهی تامل کنید که چگونه سالم از هر گونه بیهودگی و جور و ستمی است.
در شریعت و دینش تامل کنید که چگونه سالم از تناقض و اختلاف و اضطراب است؛ (أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا) «آیا در قرآن نمیاندیشند که اگر از سوی [کسی] غیر از الله بود، قطعاً اختلاف [و تناقض] بسیاری در آن مییافتند؟». [نساء: ۸۲].
استوا و علو او بر عرشش سالم از نیازمندی به چیزی برای حملش یا استوا بر آن میباشد؛ بلکه عرش محتاج اوست و حاملان عرش نیازمند او هستند؛ پس او از عرش، حاملان آن و هرچیزی غیر از خود بی نیاز است.
و شنوایی و بینایی او سالم از تخیل تشبیه کنندگان یا ادعای کسانی است که صفات او را تعطیل میکنند.
حتی محبتش نسبت به اولیا و دوستانش سالم از هرگونه عوارض محبت مخلوق نسبت به مخلوق است؛ از این جهت که نیازمند این محبت باشد یا تملقی در میان باشد یا نفعی از این نزدیکی حاصل گردد.
الله متعال به پیامبرانش به سبب ایمان و احسانشان و برای اینکه انسانها به آن اقتدا کنند، سلام نموده و هیچیک از آنها را به بدی یاد نکرده است؛ (وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ) «و سلام بر پیامبران». [الصافات: ۱۸۱] الله متعال یحیی علیه السلام را گرامی داشته و در موقعیتهای مختلفی به صورت مشخص به او سلام کرده است؛ - موقعیتهایی که گفته شده بیشترین وحشت را برای مردم دارد-؛ روزی که متولد شده است و خود را خارج از جایی میبیند که بوده است و روزی که میمیرد و گروهی را میبیند که پیشتر ندیده است؛ و روزی که دوباره زنده و برانگیخته میشود و خود را در محشر بزرگ میبیند؛ (وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا) «و سلام [و امنیتِ الله] بر او باد، روزی که متولد شد و روزی که میمیرد و روزی که زنده برانگیخته میشود». [مريم: ۱۵]
و هرکس هدایت الهی را پیروی کند، از خشم و عذاب او سالم میماند؛ و این معنای آیهای است که میفرماید: (وَالسَّلَامُ عَلَىٰ مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَىٰ) «و سلامتی [از عذاب الهی] بر کسی است که از هدایت پیروی کند». [طه: ۴۷]
و بهشت دارالسلام است؛ (لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِندَ رَبِّهِمْ) «برای آنان نزد پروردگارشان سرای سلامت و امنیت است». [الأنعام: ۱۲۷]
و الله متعال بر بندگانش در بهشت سلام میکند؛ (سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ). «[برتر از این نعمتها] سلامی است که سخن پروردگار مهربان است». [يس: ۵۸]
و ملائکه به هنگام قبض روح بندگان صالح به آنان سلام میکنند و آرامش و اطمینان میدهند: (الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ ۙ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ) «[همان] كسانى كه فرشتگان در حالى جانشان را مىستانند كه [از آلودگیِ کفر و گناه] پاكند [و به آنان] مىگویند: درود بر شما. به [پاداش] آنچه میکردید [اینک] به بهشت درآیید». [النحل: ۳۲]
یکی از مصادیق عبادت الله متعال با اسم «السلام» این است که قلب مسلمان و زبان او از هر بدی نسبت به مسلمانان سالم باشد؛ چون رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مسلمان کسی است که: مسلمانان از زبان و دست او سالم و در امان باشند؛ و مهاجر کسی است که از آنچه الله متعال از آن نهی کرده، هجرت کند». [به روایت بخاری و مسلم].
و تنها به همین حد، یعنی خودداری از اذیت و آزار، اکتفا نمیشود، بلکه باید حق این اسم بزرگ را ادا کند؛ رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «سلام نامی از نامهای الله متعال است؛ الله متعال آن را در زمین قرار داده است؛ پس سلام را در میان خود ترویج دهید». [حدیث صحیح. به روایت بخاری در ادب المفرد].
و یکی از فضیلتهای تحیت - السلام علیکم - این است که مسلمان را به دارالسلام میرساند؛ در حدیث صحیحی از رسول خدا صلی الله علیه وسلم روایت است که فرمودند: «وارد بهشت نمیشوید تا ایمان بیاورید و ایمان نمیآورید تا یکدیگر را دوست داشته باشید؛ آیا شما را به چیزی راهنمایی نکنم که چون انجامش دهید، یکدیگر را دوست خواهید داشت؟ سلام کردن را در بین خود ترویج دهید». [به روایت مسلم].
گفته نمیشود: السلام علی الله!
چون سلام از جانب الله متعال و برای اوست؛ و زمانی که رسول خدا صلی الله علیه وسلم از صحابه شنید که میگویند: السلام علی الله؛ فرمود: «الله خود سلام است؛ بلکه بگویید: التَّحِيَّاتُ لِلهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالحِينَ.
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمْدًا عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ» یعنی: «تحیتها برای الله است و درودها و پاکیها؛ سلام بر تو ای پیامبر و رحمت الله و برکات او؛ سلام بر ما و بر بندگان صالح. گواهی میدهم که معبود بر حقی جز الله نیست و گواهی میدهم که محمد بنده و فرستادهی الله است». [به روایت بخاری، و مسلم به مانند آن روایت کرده است].
و در روایتی آمده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «چون شما آن را بگویید، شامل همه بندگان صالح الله در آسمان و زمین میشود». [به روایت بخاری و مسلم].
بارالها، تو سلام هستی و سلامتی از جانب توست و تو ای صاحب جلال و بزرگواری، پر برکت هستی.
بارالها، دین ما را که ضامن سالم ماندن امورمان است، برای ما سالم بگردان؛ و دنیای ما را که معیشت ما وابسته به آن است، از هر گزندی برای ما سالم و محفوظ بگردان؛ و آخرت ما را که معاد و بازگشت ماست، برای ما سالم بگردان؛ پروردگار ما، ما را وارد دار السلام بگردان که تو بر هر کاری توانایی.