7 – 8
الله -سبحانه وتعالى فرماېلي- : (قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَّا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ) (ته (دوى ته) ووایه: تاسو الله بلئ، یا تاسو رحمٰن بلئ، هر یو (نوم) يې چې وبلئ، نو خاص د هغه لپاره دي تر ټولو ښكلي نومونه) [الإسراء:110].
زمونږ پیغمبر - صلی الله علیه وسلم - ته به چې کله تکلیف ورسیده نو ویل به یې: "اې تل پاتې، اې قایم ذاته! ستا په رحمت سره د مرستې غوښتنه کوم" [حسن حدیث دی. احمد په مسند کې روایت کړی دی] څنګه به د رحمان څخه مرسته نه غوښتل کیږي؛ حال دا چې هغه په سختۍ کې د پنا ورکولو والا ذات دی، په یوازیتوب کې ملګری، او په کم شمیر کې مرستندوی دی؟
هغه د فرمانبردارانو آرامتیا، د تښتیدونکو پناه ځای، د ډاریدونکو لپاره امن ځای دی؛ هغه تر ټولو زیات رحم کوونکی دی.
یوازې د هغه لور ته د رکابونو رسۍ تړل کیږي ... او له هغه څخه پرته هیله مند به نا امیده دی
وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَّا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ) (او ستاسو حق معبود یو معبود دی، هېڅ لاېق د عبادت نشته مګر یوازې هغه دی چې ډیر زیات مهربان، بې حده رحم کوونکی دی) [البقرة سورت : ایت 163].
رحمت: د ربوبیت نخښه، او د الوهیت پته ده؛ له همدې امله الله – جل و علا - خپل ځان په: الرحمن (ډیر مهربان) الرحیم (ډیر رحم کوونکی) سره یاد کړی دی.
مونږ په دې دوو سترو او نفسونو ته په محبوبو نومونو سره د الله د کتاب په تلاوت پیل کوو: (ِبسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) (د الله په نوم پیل کوم چې ډیر مهربان او ډیر رحم کوونکی دی).
دا دوه عالي نومونه د مبالغې له مخې د (رحمت) څخه اخیستل شوي دي.
او رحمت په لغت کې: نرمي، شفقت، عطف او مهربانۍ ته وایی.
زموږ رب – سبحانه و تعالی - د ټولو مخلوقاتو لپاره ټول شموله رحم کوونکی دی. (وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ) (او زما رحمت هر شى راګېر كړى دى). [الأعراف سورت: ایت 156]، (إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) (بېشكه الله په خلقو باندې خامخا ډېر نرمي كوونكى، مهربان دى) [الحج سورت : ایت 65].
هغه مومنان له دې څخه په لویه برخه او خورا بشپړې برخې سره ځانګړي کړي دي. (وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا) (هغه په مومنانو ډېر رحم كوونكى دى) [الأحزاب سورت: ایت 43].
زمونږ رب "الرحمن" – تبارک و تعالی دی – یعنې: رحمت د هغه صفت دی، او "الرحیم" یعنې: په خپلو بندګانو رحم کوونکی دی.
هغه پر مونږ تر هر رحم کوونکي ډېر رحم کوونکی دی، پر مونږ تر پلرونو، ميندو او اولادونو ډېر مهربان دی، او حتا له خپل ځانونو څخه هم.
بخاري په خپل کتاب "الادب المفرد" کې ذکر کړي دي: یو سړی چې خپلې سینې ته یې یو ماشوم ټینګ نیولی و، رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ته راغی، رسول الله –صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «أَتَرْحَمُهُ؟»، آیا ته په هغه رحم کوې؟ هغه وویل: هو، هغه وویل: «فَاللهُ أَرْحَمُ بِكَ مِنْكَ بِهِ، وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» "الله پر تاسو باندې تر تا ډیر رحم کوونکی دی، او هغه د رحم کوونکو څخه ډیر رحم کوونکی دی". [صحیح حدیث دی]
د الرحمن – سبحانه و تعالی - نوم د هغه لپاره ځانګړی دی، او دا جواز نلري چې د الله – سبحانه و تعالی- پرته بل څوک پرې یاد کړی شي، او بل څوک پدې نوم باندې نشي یادېدلای؛ (قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَّا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ) (ته (دوى ته) ووایه: تاسو الله بلئ، یا تاسو رحمٰن بلئ، هر یو (نوم) يې چې وبلئ، نو خاص د هغهٔ لپاره دي تر ټولو ښكلي نومونه) [الإسراء سورت : ایت 110]، نو له هغه سره یې د جلالت نوم داسې برابر کړ چې بل څوک پکې شریکېدلای نه شي؛ حتی ځینو یې ویل: دا اسم اعظم دی.
او د الرحیم نوم؛ نو په دې سره د مخلوق نومول روا دي، لکه څنګه چې هغه –سبحانه و تعالی- فرماېلي: (لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ) (یقینًا تاسو ته له هم ستاسو له جنس نه رسول راغلى دى، هغه څه چې تاسو په تكلیف كې اچوي؛ پر ده ډېر سخت (او درانه) دي، ستاسو (د هدایت) لپاره پر تاسو باندې ډېر حرصناك دى، په مومنانو باندې ډېر نرمي كوونكى، ډېر مهربان دى) [التوبة سورت: ایت 128]، ویل کیږي چې: مهربان سړی، خو داسې نه وییل کیږي چې رحم کوونکی سړی.
عمومي رحمت: دا د ټولو مخلوقاتو لپاره دی؛ ټول مخلوقات د الله د رحمت څخه برخمند شوي دي، د دوی په پیدایښت، پالنه، روزۍ ورکولو او نورو بې شمېره نعمتونو سره.
(إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ) (یقینًا الله پر خلقو باندې خامخا ډېر نرمي كوونكى، بې حده رحم كوونكى دى) [البقرة سورت: ایت 143]، (إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا) (بېشكه هغه پر تاسو له شروع نه ډېر رحم كوونكى دى) [الإسراء سورت: ایت 66].
او خاص رحمت: چې هغه د دنیا او آخرت سعادت دی، او یوازې هغه د مومنو بندګانو لپاره دی؛ (وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا) (او هغه په مومنانو ډېر رحم كوونكى دى) [الأحزاب سورت: ایت 43]، (يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ) (دوى ته د خپل رب له خپل جانب نه د رحمت او رضامندۍ او د داسې جنتونو زېرى وركوي چې) [التوبة سورت: ایت 21].
هغه د ذکر ډیر مستحق دی، د معبودیت ډیر حقدار دی، او د هغه د مهربانۍ او رحمت په خاطر د شکر ډیر مستحق دی.
هرچیرې چې مخ واړوئ، په دې کائناتو کې به د الله رحمت ووینئ، چې تر ټولو لوی یې په دې کائنات کې: نازله شوې وحې ده؛ (وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ) (او مونږ په تا باندې كتاب نازل كړى دى، په داسې حال كې چې (د دين) د هر شي لپاره (په كې) واضحه بیان دى او هدایت او رحمت او زېرى دى د مسلمانانو لپاره) [النحل سورت: ایت 89].
هرکله چې ځمکه وچه شي، فصلونه مړه شي، ونې وچې شي، او مصیبت سخت شي؛ رحمتونه به نازل شي؛ (وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنشُرُ رَحْمَتَهُ ۚ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ) ( او دى همغه ذات دى چې باران وروي، وروسته له دې چې دوى نا امېده شي او هغه خپل رحمت خوروي او هم دى ښه كارساز، ښه ستايل شوى دى) [الشورى سورت: ایت 28].
کله چې عذاب راشي، او نارینه وژاړي، او ښځې چیغې ووهي، او ماشومان وویریږي، پر مخلصو بندګانو به رحمتونه نازل شي؛ (وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا هُودًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا) (او كله چې زمونږ حكم (عذاب) راغى (،نو) مونږ هود ته او هغو كسانو ته چې له هغه سره يې ایمان راوړى و؛ له خپل جانب نه په رحمت سره نجات وركړ). [هود سورت: ایت 58]، (وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا) (او كله چې زمونږ حكم (د عذاب) راغى (،نو) مونږ شعیب ته او هغو كسانو ته چې له هغه سره يې ایمان راوړى و؛ خلاصى وركړ په رحمت سره له خپل جانب نه) [هود سورت: ایت 94].
هیڅوک به خپلو ته ونه رسیږي مګر د رحم کوونکي ذات له لوري، د هیڅ اړتیا شتون نشته مګر د رحم کونکی په میدان کې، هیڅ شی نه کارول کیږي مګر د رحم کونکي په واسطه؛ ځکه هغه یوازې ډیر مهربان دی چې د هغه –سبحانه و تعالی- له لارې پرته په جهان کې بل هیڅ ځواک او قوت شتون نلري.
په خپل رحمت سره يې موږ ته خپل پېغمبران راولېږل.
او په خپل رحمت سره یې مونږ ته خپل کتابونه نازل کړل.
او په خپل رحمت سره یې مونږ ته لارښوونه وکړه او له ګمراهۍ څخه یې وژغورلو.
او په خپل رحمت سره یې مونږ ته له ړوندتوب څخه لارښوونه وکړه.
او په خپل رحمت سره یې مونږ ته هغه څه رازده کړل چې مونږ پرې نه پوهیدو.
او په خپل رحمت سره یې لمر او سپوږمۍ مسخرې کړې، شپه او ورځ یې پیدا کړه او ځمکه یې وغوړوله.
او په خپل رحمت سره یې جنت پیدا کړ، او په اوسیدونکو یې آباد کړ، او د هغوی ژوند ښاېسته شوه.
د هغه له رحمتونو څخه دا هم دي چې سل رحمتونه یې پیدا کړل چې هر یو یې د ځمکې او اسمان تر منځ یوه طبقه ده؛ نو له هغې څخه یې یو ځمکې ته نازل کړ، د مخلوقاتو په منځ کې یې خپور کړ، تر څو یو پر بل باندې رحم وکړي، په هغې سره مور له خپل ماشوم سره خواخوږي کوي، او په همدې رحمت سره د نړۍ بنسټ او نظم ولاړ دی.
او د هغه د پراخ رحمت په اړه واوره: (قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) (ته (دوى) ته ووایه: اى زما هغو بنده ګانو چې په خپلو ځانونو يې زیاتى كړى دى! تاسو د الله له رحمت نه مه نا امېده كېږئ، بېشكه الله تعالی ټول ګناهونه بخښي، بېشكه دغه (الله)، هم دى ښه بخښونكى، بې حده رحم كوونكى دى) [الزمر سورت: ایت 53]، او په مستند ډول روایت شوی دی چې هغه - صلی الله علیه وسلم- وفرمايل: «لَوْ يَعْلَمُ المُؤْمِنُ مَا عِنْدَ اللهِ مِنَ العُقُوْبَةِ؛ مَا طَمِعَ بِجَنَّتِهِ أَحَدٌ، وَلَوْ يَعْلَمُ الكَافِرُ مَا عِنْدَ اللهِ مِنَ الرَّحْمَةِ؛ مَا قَنَطَ مِنْ جَنَّتِهِ أَحَدٌ» "که مؤمن پوه شي چې د الله سره څومره عذاب دی، هیڅوک به د جنت هیله ونه کړي، او که کافر پوه شي چې الله څومره مهربان دی؛ نو هیڅوک به د هغه له جنت حخه نا امیده نشي" [مسلم روايت کړی]
دغه رحمتونه: د وقار، قوت، تسلط او ځواک رحمت دی، نه د کمزورۍ رحمت؛
(وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ) (او بېشكه ستا رب خامخا هم هغه ښه غالب، بې حده رحم كوونكى دى)
[الشعراء سورت: ایت 9].
او زه ګواهي ورکوم چې له الله پرته بل رب نشته ... چې کریم، مهربان دی، هیله ورتل لرل کیږي او تمه ورڅخه ساتل کیږي.
هغه زمونږ او زمونږ له عبادت څخه بې نیازه دی، موږ به د هغه د رحمت پرته جنت ته داخل نه شو؛ حتی زموږ پیغمبر - صلی الله علیه وسلم -، په صحیحینو کې له ابوهریره -رضي الله عنه- څخه روایت دی چې رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «لَنْ يُدْخِلَ أَحَدًا عَمَلُهُ الجَنَّةَ»، قالوا: ولا أنت يا رسول الله؟ قال: «لَا، وَلَا أَنَا؛ إِلَّا أَنْ يَتَغَمَّدَنِي اللهُ بِفَضْلٍ وَرَحْمَةٍ». «هیڅوک به په خپل عمل سره جنت ته داخل نشي، وويل شو: حتا ته هم يا رسول الله؟ هغه وفرمایل: نه، زه هم نه؛ پرته لدې چې الله راباندې فضل او رحم وکړي».
که څوک په دې خبره پوه شي؛ هغه باید د امید عبادت وکړي، او د الله –سبحانه و تعالی- د رحمت سره تعلق وساتي، او د هغې لپاره هڅه وکړي، او دا په تقوا، ایمان او د اطاعت په عملي کولو سره کیږي.
نو پدې سره رحمتونه تحقق مومي؛
(وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ ۚ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِنَا يُؤْمِنُونَ) (او زما رحمت هر شى راګېر كړى دى، نو ژر به زه ولیكم دا (رحمت) د هغو كسانو لپاره چې پرهېزګاره دي او زكات ادا كوي او هغه كسان چې هغوى زمونږ پر ایتونو ایمان لري)
[الأعراف سورت: ایت 156].
رحمتونه د الله جل جلاله - او د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- په اطاعت سره ترلاسه کیږي؛ ځکه الله فرماېلي: (وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) (او د الله او د رسول اطاعت وکړئ، لپاره د دې چې پر تاسو رحم وكړى شي) [آل عمران سورت: ایت 132].
په احسان او نیکیو سره ترلاسه کیږي؛ ځکه الله -تعالی- فرماېلي: (إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ) (بېشكه د الله رحمت نېكي كوونكو ته ډېر نژدې دى) [الأعراف سورت: ایت 56].
او په استغفار سره ترلاسه کیږي؛ ځکه الله فرمايي: (لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) (ولې تاسو له الله نه مغفرت نه غواړئ ؟ د دې لپاره چې په تاسو رحم وكړى شي) [النمل سورت: ایت 46].
او د الله –عزوجل- په ذکر او ډیرو دعاګانو سره ترلاسه کیږي.
په "سنن ابي داود" کې رسول الله –صلی الله علیه وسلم- فرماېلي: د مصیبت ځپلي دعا: «اللَّهُمَّ رَحْمَتَكَ أَرْجُوْ، فَلَا تَكِلنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ، وَأَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ، لَا إِلَه إِلَّا أَنْتَ»، یعنی ای الله زه ستا د رحمت امید لرم، نو ما د سترګو د رپ په اندازه خپل ځان ته مه سپاره، او زما کارونه سم کړه، ستا پرته بل معبود نشته" [حسن حدیث دی].
د الله رحمت یوازې مهربانو بندګانو ته رسېږي، ځکه رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمایلي دي: «وَإِنَّمَا يَرْحَمُ اللهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ» "او الله یوازې په خپلو مهربانو بندګانو رحم کوي". [بخاري او مسلم روایت کړی] او هغه فاحشه ښځه چې په خپل رحمت سره یې تږي سپي ته په خپلو څپلیو کې اوبه ورکړې، جنت ته داخله شوه.
داسې خلک شته چې په مصیبتونو، بحرانونو او غمونو اخته شي؛ خپل ایمان پرېږدي، او دا یې یاد نه کړل چې الله په هغه باندې د هغه څخه ډیر مهربان دی! د رحمان دروازه نه ټکوي، او د هغه د رحمت تمه نکوي، نو هغه د شیطان په فتنې کې راښکیل کیږي، او کیدای شي هغه د خپل ځان تباهۍ ته ورسوي، او الله - عزوجل - فرمایی: (وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا) (او تاسو خپل ځانونه مه وژنئ، بېشكه الله پر تاسو باندې بې حده مهربان دى) [النساء سورت: ایت 29].
او خبردار اوسه چې دا فکر و نکړې چې ستا ګناه که هر څومره لویه وي، د الله له رحمت څخه لویه ده! او شیطان له دې پرته له تا څخه بل څه نه غواړي، هغه غواړي: ستا په سترګو کې ګناهونه لوي کړي او د الله رحمت کوچنی کړي.
او د الله رحمت ستا له ګناه او ټولو ګناهونو څخه لوی دی؛ هغه سړی چې نهه نوي کسان یې وژلي وو او سل یې پرې پوره کړل؛ الله د هغه ریښتیني توبې باندې پوهیده، نو الله –عزوجل- د هغه تصدیق وکړ.
او اې الله زه پر تا باور لرم.
او زه ستا ددروازې پرته بله لاره نه لرم
الله -عزوجل- فرمایي: (يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَٰنِ وَفْدًا) [(یاده كړه) هغه ورځ چې مونږ به متقیان راجمع كړو د رحمٰن په طرف بلل شوي سواره مېلمانه] [مريم سورت: ایت 85] ، څومره عالي ژمنه، څومره عالي پلاوی، او څومره ښکلی احساس دی! الله دې ما او تاسو له دې پلاوي څخه وګرځوي.
اې الله! که موږ ستا د رحمت د تر لاسه کولو وړ نه یو؛ ستا رحمت موږ ته د رسیدو توان لري، او ستا رحمت په هر څه کې شامل دی؛ خپل رحمت مو په دنیا او آخرت کې پر موږ شامل کړه؛ اې د ډېر رحم څښتنه!