6
که ستونزې سره مخ شوې؛ نو صمد ذات ته وګرځه، او که عزت مو له منځه لاړ شي او خواري درته راشي، د صمد ذات دروازه وټکوه، که په بدن کې مو کمزوري راښکاره شي؛ له هغه صمد ذات څخه ځواک ترلاسه کړه.
هغه واحد او بې مثاله ذات دی ... چې د خپلو نومونو او صفتونو په معنی کې بې مثاله دی
داسې بې نیازه ذات چې مخلوقات پرې ودریږي ... او یوازی ضمیرونه آراموي
د الله نوم: (الصمد) لږ ذکر شوی دی؛ مګر دغه نوم د خاص مقام صاحب دی.
الله – جل وعلا- فرمايي: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (1) (اې نبي!) ته (دوى ته) ووایه: شان دا دى چې الله یو دى. اللَّهُ الصَّمَدُ (2) هم دا الله بې نیازه (بې حاجته) دى. لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ (3) نه يې (څوك) زېږولى دى او نه دى (له چا) زېږول شوى دى. وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ (4)) او د ده هیڅوك سیال (او) برابر نشته). [سورة الإخلاص].
زموږ رب – سبحانه و تعالی- کوم چې ټول مخلوقات هغه ته رجوع کوي: انسانان او پیریان، بلکه ټول جهان، کوم چې پورته دي او ښکته دي، په خوښیو کې هغه ته رجوع کوي، او په آفتونو کې د هغه څخه مرسته غواړي.
او زموږ رب – سبحانه و تعالی- بادار دی چې باداري ور باندې ختمه ده، شریف دی چې شرافت ور باندې ختم دی، او عظیم دی چې عظمت ور باندې ختم دی، حلیم او مهربان دی چې مهرباني ورباندې ختمه ده، هغه غالب دی چې په خپل عظمت کې بشپړ شوی دی، او شتمن دی چې شتمني ور باندې ختمه ده، دغه صفتونه نه ښایي مګر د الله -سبحانه و تعالی- لپاره.
او زموږ رب –سبحانه و تعالی- هغه ذات دى چې هيڅ خلا نلري؛ هغه نه خوري او نه څښي، هغه طعام ورکوي او هغه ته څوک طعام نه ورکوي، هغه له هر چا څخه بې نیازه دی؛ هغه څوک دی چې له هغه پرته ټول هغه ته اړتیا لري – تبارک و تعالی-، د هغه په څیر هیڅ شی نشته، او هغه اوریدونکی، لیدونکی دی.
بیهقي ذکر کړی او حافظ د ابن عباس -رضي الله عنهما- له حدیث څخه حسن ګڼلی دی چې وایي: یهودیان رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغلل او ویې ویل: اې محمده! ! موږ ته دخپل رب نسب بیان کړه چې ته یې رالېږلې؟! نو الله -جل جلاله- خپل دا قول نازل کړ: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (1) (اى نبي!) ته (دوى ته) ووایه: شان دا دى چې الله یو دى. اللَّهُ الصَّمَدُ (2) هم دا الله بې نیاز (بې حاجته) دى. لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ (3) نه يې (څوك) زېږولى دى او نه دى (له چا) زېږول شوى دى. وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ (4)) او د ده هیڅوك سیال (او) برابر نشته). [سورة الإخلاص].
یو لنډ سورت چې د عظمت، جلال او د کمال صفتونه یې راټول کړي دي.
د هغې د عظمت له امله، هر څوک چې هغه تلاوت کړي پدې معنا ده لکه چې د قرآن دریمه برخه یې تلاوت کړي وي، په "صحیحینو" کې راغلي: چې رسول الله صلی الله عليه وسلم خپلو اصحابو ته وفرمايل: «أَيَعْجَزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَقْرَأَ فِي لَيْلَةٍ ثُلُثَ القُرْآنِ؟»، قالوا: وكيف يقرأ ثلث القرآن؟ قال: «(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) [الإخلاص:1] تَعْدِلُ ثُلُثَ القُرْآنِ» "آیا ستاسو څخه یو څوک نشي کولی چې په یوه شپه کې د قرآن دریمه برخه تلاوت کړي؟" دوی وویل: هغه څنګه کولی شي د قرآن دریمه برخه تلاوت کړي ؟ هغه وویل: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ، د قرآن دریمه برخه ده". [د مسلم لفظ].
ځينو علماوو ويلي دي: «قرآن درې برخو باندې نازل شوی: یوه دریمه برخه یې: احکام، بله دریمه برخه یې: وعده او ګواښ، او بله دریمه برخه یې: اسما او صفات دي، او سورت الصمد له دریو څخه یو راټول کړي دي، او هغه: اسما او صفات دي؛ نو لدې کبله ددې سورت تلاوت کول يې د قرآن د درېيمې برخې د تلاوت ثواب لري».
او په صحیح البخاري کې راغلي دي: چې یو صحابي خپلو ملګرو ته په خپلو ټولو لمونځونو کې د (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) [اخلاص: 1] تلاوت کاوه، نو دوی دا خبره رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ته یاده کړه! ويې ويل: «سَلُوهُ لِأَيِّ شَيْءٍ يَصْنَعُ ذَلِكَ؟»؛ فسألوه، فقال: لأنها صفة الرحمن؛ فأنا أحب أن أقرأ بها، فقال رسول الله -صلى الله عليه وسلم- : «أَخْبِرُوهُ أَنَّ اللهَ -عز وجل- يُحِبُّهُ». له هغه څخه وپوښتئ چې دا کار د څه لپاره کوي؟ هغوی ترې پوښتنه وکړه، نو هغه وویل: ځکه دا د رحمن صفت دی؛زه یې لوستل خوښوم، رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: هغه ته ووایئ چې الله -تعالی- هغه سره مینه لري.
د صالحانو په روح کې دې مينې عاشقان د خپل رب د مينې په لټه کې کړل ..
د بندګانو په زړونو کې دا مینه نه پوره کیږي پرته له دې چې هغه ته د تعظیم سر ټیټ کړي، او د هغه له کور نه طواف وکړي، او د هغه مخامخ ودریږي، او د هغه لپاره له خوبه پاڅېږي، او د هغه په لاره کې نفس او وینه قرباني کړي.
او د مینه والو زړونه د هغه له ذکر پرته نه آرامیږي، او د مشتاقانو روحونه د هغه له لیدو پرته سکون نه مومي.
که ناروغه شو، نو ستاسو په یاد باندې درملنه کوو ... او کله کله له یاد څخه غافل کیږو او بیا بیرته راګرځو
هغوی په سوکالۍ کې الله ته پایدار پاتې شول؛ نو الله د تکلیف په وخت کې وپېژندل، او د پایدارۍ په اندازه به لوړتيا او راحتي وي.
دا د الله پیغمبر ابراهیم -علیه السلام- دی چې ډیر مصیبتونه ورباندې تیریږي؛ نو الله –سبحانه و تعالی- په هغې سره د هغه مقام لوړوي؛ تر دې چې د الله له طرفه د دوست او خلیل درجې مستحق شو، الله - عزوجل - وفرمایل: (وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا) (او الله ابراهیم لره خلیل نیولى دى) [النساء: 125].
او دا ایوب -علیه السلام- دی چې د مصیبت ځپلو امام، د آزموینې او د مرضونو د خاوندانو مشر؛ کله چې هغه خپل رب – سبحانه تعالی- ته پایدار پاتې شو د هغه په وینا سره چې فرمایی: (أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ) (یقینًا زه (چې یم) ما ته تكلیف رارسېدلى دى او ته تر ټولو زیات رحم كوونكى يې) [الأنبياء:83]؛ د صمد –تبارک و تعالی- ځواب دا و چې :- (فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ) (نو مونږ د هغه دعا قبوله كړه، نو مونږ هغه تكلیف لرې كړ چې هغه ته و). [الأنبياء:84].
او دا یونس -علیه السلام- د کب په خیټه کې او په دریو تیارو کې دی، هغه خپل رب –سبحانه و تعالی- ته اصرار کوي په دې وینا: (لَّا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ (87) (نشته هېڅ لايق د عبادت مګر ته يې، ته پاك يې، بېشكه هم زه له ظالمانو څخه یم) فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ) (نو مونږ د هغه دعا قبوله كړه او مونږ هغه له غم نه خلاص كړ او همداسې مونږ مومنانو ته نجات وركوو) [الأنبياء: 87-88].
دا د ټولو انبیاؤ -علیهم السلام- او نیکو خلکو حال دی.. دوی په آسانۍ کې الله پېژندلی و، نو الله هغوی په سختۍ کې وپیژندل.
بیا ستا بې نیاز رب – جل وعلا- خپله دروازه خلاصه کړه، نه یوازې د اولیاوو لپاره، بلکې د ټولو مخلوقاتو لپاره.
دا د هغه د مهربانۍ، رحم او سخاوت څخه دی؛ نو دا مشركان چې كله د دوى لپاره دنيا تنګه شي او حقیقي مرګ وګوري، بیا نو الله –سبحانه وتعالی- ته رجوع کوي؛ او اواز ورته کوي چې : اې الله! اې الله! همدا ده چې هغوی ژغورل کیږي؛ (فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ) (نو كله چې دوى په كښتۍ كې سواره شي (، نو) دوى الله بولي، په داسې حال كې چې خاص هغه لره دین خالص كوونكي وي، نوكله چې هغه (الله) دوى ته وچې ته نجات وركړي (نو) ناڅاپه دوى (له الله سره) شریكان نیسي). [العنكبوت سورت: ایت 65].
دوی دې باندې اقرار کوي؛ او ټوله نړۍ که الله تعالی ته په خپله اراده رجوع و نکړي، د مجبورۍ او اړتیا له مخې به هغه ته رجوع کوي.
الله –سبحانه و تعالی- د مجبورۍ او سخت په وخت کې د کافرانو ځواب ورکوي، نو د هغه چا په اړه به څنګه وي چې د الله په وحدانیت او د رسول الله -صلی الله علیه وسلم – په رسالت ګواهي ورکوي؟!
نوكله چې درته څه حاجت پېښ شو، هغه ته رجوع وکړه، او خپل حاجت د هغه په دروازه كې كېږده او ووایه: اې صمد ذاته له هغه څه چې ما باندې راغلي دي ما خلاص کړه!
د خپل غم، ناروغۍ یا پور څخه مه ستړی کیږه؛ ستا رب صمد دی، چې که ورته رجوع وکړې، نه به مایوسه کېږې او نه به دې خفه کوي، او په یاد ولره، چې تر ټولو غوره عبادت: د خلاصون انتظار کول دي، او د حال تلوالی ناشونی دی، او زمانه بدلېږي، او په شپو کې ډیر رازونه او خبرې دي، او غیب پټ دي، او د سختۍ سره اسانتیا راځي.
په سنن ابو داود کې راغلي: رسول الله -صلی الله علیه وسلم- جومات ته ننوت او د یوه سړي دعا یې واورېده چې ویل یې: اې الله زه له تا څخه غوښتنه کوم ای الله! چې ته یو او بې نیازه یې، چې نه زیږیدلی یې او نه یې څوک زیږولی، او د هغه سیال او برابر هیڅ څوک نشته: ته زما ګناهونه معاف کړه؛ واقعا چې ته بخښونکی او مهربان یې.
او هغه -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «قَدْ غُفِرَ لَهُ.. قَدْ غُفِرَ لَهُ». "هغه ته بخښنه وشوه.. هغه ته بخښنه وشوه " – درې ځلې- [صحیح حدیث دی]
او په یو روایت کې راغلي: "تا د الله څخه په هغه نوم غوښتنه وکړه چې که په هغه باندې ور څخه وغوښتل شي ورکوي یې، او کله چې هغه پرې راوبلل شي نو هغه ځواب ورکوي". [صحیح حدیث دی، ابوداود روایت کړی].
په ما رحم وکړه اې د بندګانو ربه، ته زما هیله یې
زما هدف ستا رضامندي ده، نو زما دعا قبوله کړه
ستا په نوم مې په عاجزۍ سره اواز وکړ، اې زما ربه
که ته ځواب را نه کړي، زما د ژړا ځواب به څوک راکوي؟
ته کریم ذات یې، نو ما مه پریږده چې سرګردان شم
زه د لرې والي څخه ډیر ستړی شوی یم
او ما ستا څخه په امید سره بخښنه وغوښته، اې زما ربه
او په عاجزۍ سره، نو زما امید مه رد کوه
اې الله، اې واحد ذاته.. اې بی نیاز ذاته.. موږ له تا څخه د جنت غوښتنه کوو او هغه څه چې هغه ته مو په وینا او عمل سره نږدې کوي، او موږ له تا څخه د اور نه پناه غواړو او هغه څه چې هغه ته مو په وینا او عمل سره نږدې کوي.