72
ابن حجر -رحمه الله- فرمايلي: «څوک چې د الله، د هغه د نومونو، صفاتو، اعمالو او قضاوتونو په اړه ډیر پوه وي؛ هغه به له هغه څخه ډیر وویریږي او ډیر به پرهیزګار وي، او هرڅومره چې د الله په اړه پوهه کمه وي په هماغه اندازه به ویره کمه وي.
او بنده چې کله پوه شي چې الله هر څیز باندې احاطه لري؛ د هغه روح به ډاډمن شي، او اندیښنه به یې ورکه شي، او زړه به یې د احاطه کوونکي رب سره وصل شي».
الله خپلو بندګانو ته خبر ورکړ چې هغه هر څیز باندې احاطه لري؛ هغه –سبحانه و تعالی- فرمایلي: (وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطًا) (او خاص د الله لپاره دي هر هغه څه چې په اسمانونو كې دي او هر هغه څه چې په ځمكه كې دي او الله هر شي لره ښه راګېروونكى دى). [النساء سورت: ایت 126].
زموږ رب –عزوجل- د هغه له علم څخه هیڅ شی پټ نه دی، نه کوچنی او نه لوی، نه ظاهري او نه باطني؛ هغه په هغه شان دی چې خپل ځان یې وصف کړی: (أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطٌ) (بېشكه هغه په هر شي احاطه كوونكى دى). [فصلت سورت: ايت 54].
او د هغه احاطه کول: په ټولو حالتونو کې پوهېدل او خبرېدلو ته شامل دي]، او همدارنګه: وړتیا او له لاسه نه ورکولو ته شاملیږي، او همدارنګه: واک او فیصلې ته شاملیږي.
په "شرح الطحاویه" کې راغلي دي: دا چې هغه په هر څه باندې احاطه لري؛ هغه –سبحانه و تعالی- فرمایلي: (وَاللَّهُ مِن وَرَائِهِم مُّحِيطٌ) (او الله د دوى له چاپېره نه راګېروونكى دى). [البروج سورت: ايت 20]، (أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيطٌ) (بېشكه هغه په هر شي احاطه كوونكى دى). [فصلت سورت: ايت 54]، پر مخلوقاتو باندې د هغه احاطه کول پدې معنا ندي چې: هغه د فلک په څیر دی، او دا چې مخلوقات د هغه په مقدس ذات کې دننه دي -الله تعالی د دې څخه ډیر لوړ دی-.
بلکې مطلب: د هغه عظمت احاطه کول دي، او د هغه د پوهې پراخوالی او د هغه وړتیا دي، او دا چې هغه د هغه د عظمت په تناسب د سرسۍ (خردل) په څیر دي؛ همدارنګه له ابن عباس -رضي الله عنهما- څخه روایت دی چې هغه ویلي: "اووه اسمانونه او اووه ځمکې او هر هغه څه چې په دوی کې دي او څه چې د دوی په منځ کې دي د رحمان ذات په لاس کې دي لکه څرنګه چې ستاسو څخه د یوه په لاس کې د سرسۍ (خردل) یوه دانه وي".
نو، د الله – سبحانه و تعالی- احاطه کول په خپل مخلوق باندې: یوه بشپړ احاطه ده؛ او هغوی هیڅکله تېښته نشي کولی، او هیڅوک نږدې کېدلی نشي، د هغه ځواک دوی محاصره کړي، د هغه پوهې دوی محاصره کړي، هغه د دوی نفس، ویناوې او عملونو باندې احاطه لري؛ لکه څنګه چې هغه – سبحانه و تعالی - فرمایي: (وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا) (او دا چې یقینًا الله د علم په لحاظ هر شى راګېر كړى دى). [الطلاق سورت: ایت 12].
او دا عمومي احاطه کول، د اسمانونو او ځمکې د وګړو لپاره دي او دا د رحمت احاطه ده.
مګر ځانګړې احاطه، د قهر او غضب احاطه ده او په دې کې: د نافرمانو او سرغړوونکو لپاره ګواښ دی.
او اکثراً دغه نومونه د کافرانو او منافقانو لپاره د ګواښونو او اخطارو په ځایونو کې راغلي، او هغه – سبحانه و تعالی – د هغوی په سازش او دروغو باندې ښه پوهیږي، او هغه – سبحانه و تعالی - د علم په لحاظ هغوی راګېر كړي دي، او هغوی ته په کمین (څارنه) کې دی، هغه ته بیرته راستنیدونکي دي، او هغه ته د دوی لاره ده، او له هغه –عزوجل- څخه تېښته نشي کېدلی؛ نو چیرته به وتښتي او برخلیک به یې چیرته وي؟
نو هغه -سبحانه و تعالی- د کافرانو په اړه وفرمایل: (وَاللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ) (او الله تعالی کافرانو لره راګېرونکی دی). [البقرة سورت: ایت 19].
همدا ډول الله – عزوجل- د متکبرانو او حق پوښونکو په هکله فرمایي: (وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ) (او تاسو د هغه خلقو په شان مه كېږئ چې له خپلو كورونو نه ووتل، په داسې حال كې چې تكبر كوونكي او خلقو ته ځان ښودونكي وو او دوى د الله له لارې نه (خلق) منع كوي او الله د هغو كارونو احاطه كوونكى دى چې دوى يې كوي). [الأنفال سورت: ایت 47].
او د کافرانو او منافقانو د بد ګمانۍ او چل په هکله فرمايي: (إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا ۖ وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ) (كه چېرې تاسو ته څه ښېګڼه درورسېږي، نو هغه دوى لره خفه كوي او كه چېرې تاسو ته څه بدي (تكلیف) درورسیږي، نو دوى په هغې باندې خوشحالېږي او كه تاسو صبر وكړئ او(د دوى له دوستۍ نه) ځان وساتئ (نو) د هغوى چل (او فریب) به تاسو ته هېڅ ضرر هم در ونه رسولى شي، بېشكه چې الله د هغو كارونو چې دوى يې كوي، احاطه كوونكى دى). [آل عمران سورت: ایت 120].
او کله چې د الله عزوجل- عذاب په کوم قوم باندې نازل شي؛ هغه به د دوی نه چاپېر شي: (وَإِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُّحِيطٍ) (او بېشكه زه پر تاسو باندې د چاپېرېدونكې ورځې له عذاب نه وېرېږم). [هود سورت: ایت 84].
او د قيامت په ورځ به اور د کافرانو څخه چاپېره وي: (إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا) (بېشكه مونږ د ظالمانو لپاره داسې اور تیار كړى دى چې له دغو نه د هغه پردې راچاپېره شوي دي). [الكهف سورت: ایت 29].
او کله چې مؤمن په دې پوه شي چې الله چاپیرونکی دی : د هغه نفس به ډاډمن شي، په خپل رب به توکل وکړي او له هغه څخه به ویره وکړي؛ نو هغه د الله مرسته نه سستوي، د هغه له رحمت څخه نه نا امیده کیږي، او د هغه د خلاصون څخه خپل امید نه ماتوي؛ خلاصون به حتمي راځي.
هغه پوهیږي چې د کښتۍ سوري کول: د مهربانۍ لوړه مرتبه ده، او د ماشوم وژل: د رحمت لوړه مرتبه ده، او د دوو یتیمانو خزانه بندي ساتل: د وفادارۍ لوړه مرتبه ده؛ (وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَىٰ مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا) (او ته به څنګه پر هغه كار صبر وكړې چې د علم په لحاظ تا د هغهٔ احاطه نه ده كړې). [الكهف سورت: ایت 68].
مګر د څیزونو لپاره وختونه دي، او مقدور شیان عمر لري؛ هغه باید دغه موده بشپره کړي تر څو چې هغه راشي، او د الله سره هر څه یو ټاکلی وخت لري: (وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ) (او كه تاسو صبر وكړئ او(د دوى له دوستۍ نه) ځان وساتئ (نو) د هغوى چل (او فریب) به تاسو ته هېڅ ضرر هم در ونه رسولى شي، بېشكه چې الله د هغو كارونو چې دوى يې كوي، احاطه كوونكى دى). [آل عمران سورت: ایت 120].
الله –عزوجل- د هر څه لپاره اندازه ټاکلې ده، او هغه نیټه لري چې د هغې څخه تجاوز نکوي، او وخت لري چې د هغه څخه نه تیریږي، نو که چیرې ټاکل شوی وخت راشي نو د خپل وخت څخه یو ساعت نه ځنډیږي او نه مخکې کیږي.
او مصیبت هم یو وخت لري او بیا تیریږي، او زمان لري او بیا بدلیږي؛ هغه به د هغه څه د لاسته راوړلو لپاره بیړه ونه کړي چې غوښتلی وي او د هغه څه چې ویره ور څخه لري، ځکه چې خبره بنده پورې تړاو نلري، او بنده باید چې اسبابو او صبر څخه کار واخلي، او د الله –عزوجل- او د هغه خلاصون د هیڅ غوښتونکي لپاره ګرانه نه ده چې هرچیرې وي.
ابراهیم -علیه السلام- راګیر شو، او اور ته واچول شو؛ نو اور ورته یخ او ارام شو.
یوسف -علیه السلام- د خپلو وروڼو له خوا راګیر شو، او کوهي ته یې وغورځاوه، بیا ځل د بادشاه د مېرمنې او د هغې سره د ملګرو لخوا راګیر شو، بیا زنداني شو؛ خو چاپیرونکي الله –سبحانه و تعالی- د دښمنانو دسیسې شنډې کړي؛ نو د دوی راګیرول د یوسف -علیه السلام- لپاره یوه فتحه او بریا وه؛ تر څو د ځمکې خزانو باندې واکمن وګمارل شي.
د موسی -علیه السلام- د مور کور راګیر شو او موسی -علیه السلام- سمندر ته وغورځول شو، نو د هغوی راګیرول د هغه او د هغې د خلاصون سبب وګرځید؛ نو هغه بیرته ورته راوګرځيد پداسې حال کې چې هغه ډاډه وه.
فرعون موسى –علیه السلام- او ورسره کسان راګیر کړل؛ د دوی راګیریدل د فرعون له منځه وړلو، او د موسی –علیه السلام- د بریا لامل شو.
کافرانو د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- کور محاصره کړل؛ بیا له مکې څخه په غمجنه او په شړل شوي توګه بهر شو، بیا الله د هغه دښمنان راګیر کړل؛ بیا هغه –صلی الله علیه وسلم- د یو بریالي فاتح په توګه بیرته مکې ته راستون شو.
نو کله چې مؤمن د الله –عزوجل- د احاطې احساس وکړي، نو ایمان یې زیاتیږي، په خپل رب باندې خوشحالیږي، او د هغه لورې ته تښتي او د هغه د عظمت تابع وي، او د هغه حکم ته غاړه ږدي، د هغه –عزوجل- د وینا په اطاعت سره چې فرمایي: (فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ ۖ إِنِّي لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ مُّبِينٌ) (نو تاسو الله ته وتښتئ، بېشكه زه ستاسو لپاره د هغه له جانبه ښكاره وېروونكى یم). [الذاريات سورت: ایت 50].
زه ستا لوري ته پناه غواړم او ستا پرته څوک پناه ورکولی شي
نو دغه ضعیف ته پناه ورکړه چې ستا مرستې ته پناه راوړي
ما په ژوند کې هر پناه ځای ته پناه یووړه
خو ستا د پناه ځای څخه مې ډیر باعزت پناه ځای و نه لیده
نو زما دعا قبوله کړه او زما غوښتنو ته ځواب راکړه
هیڅکله نه مایوسه کیږي څوک چې ستا څخه غوښتنه کوي او ستا نه امید ساتي
اې الله! ستا په چاپیرونکی نوم باندې غوښتنه کوم: چې زموږ دښمنان خپل عذاب باندې راګیر کړه، او زموږ لپاره د هرې اندیښنې څخه خلاصون راکړه، او د هرې تنګۍ څخه د وتلو لاره پیدا کړه.