4 - 5
په صحیح بخاري کې راغلي دي چې رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «ابراهیم -علیه السلام- به د قیامت په ورځ له خپل پلار آزر سره ملاقات وکړي او د آزر پر مخ به خاورې او دوړې پرتې وي، ابراهیم به ورته ووایي: آیا ما تا ته و نه ویل چی زما نافرماني مه کوه! پلار به یې ووایي: نن به زه ستا نافرماني ونکړم، ابراهیم به وایي: اې زما ربه! تا له ما سره وعده کړې وه چې د بیا ژوندي کیدو په ورځ به ما نه رسوا کوې. تر ټولو ذلت او شرم به کوم وي چې په خپل پلار ذلیل شم؟! الله –تعالی- به وفرمايي: ما پر كافرانو جنت حرام كړى دى، بيا به وويل شي: اې ابراهيمه! ستا د پښو لاندې څه دي؟ بیا به هغه وګوري چې یو لیوه په خټو یا په خپلو خرشنو کې لت پت پروت دی، بیا به هغه د خپلو پښو څخه ونیول شي او اور ته به واچول شي».
الذیخ: نر لیوه چې ډیر ویښتان ولري.
زمونږ مهربان رب – سبحانه و تعالی - د ابراهیم -علیه السلام- شفاعت د خپل پلار په حق کې نه مني؛ ځکه چې پلار یې مشرک مړ شوی، او الله جنت په هر مشرک کافر باندې حرام کړی، او دا چې الله له ابراهیم سره وعده کړې وه چې د قیامت په ورځ به هغه نه رسوا کوي، په هغه ورځ به د هغه پلار د لیوه په څېر مسخه کړي، او اور ته به واچول شي، نو هیڅ څوک به پوه نشی چې هغه د ابراهیم پلار و، نو د هغه په وجه به نه شرمیږي.
د خلیل الله شفاعت د مشرک په حق کې الله نه مني؛ نو د هغه چا شفاعت به څنګه ومنل شی چې له خلیل -علیه السلام- څخه یې مقام ټیټ وي؟!
الله -سبحانه وتعالى- فرمایي : (إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا) (بېشكه الله نه بخښي دا چې له هغه سره دې (څوك) شریك كړى شي او هغه بخښي هغه (ګناه) چې له دې (شرك) نه كمه وي د چا لپاره چې وغواړي او څوك چې له الله سره شریك ونیسي، نو یقینًا هغه ډېره لویه ګناه راجوړه كړله). [النساء سورت: ایت 48].
نو لدې کبله؛ بنده باندې د ټولو نه لوی واجب دا دی چې: په عبادت کې د الله وحدانیت ته پام وکړي.
او الله –سبحانه و تعالی- د خپل ذات ستاينه کړې ده چی هغه -عزوجل- يو او واحد دی:- (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) (اې نبي!) ته (دوى ته) ووایه: شان دا دى چې الله یو دى). [الإخلاص سورت: ایت 1]، (وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَٰهًا وَاحِدًا ۖ لَّا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ) ( حال داچې دوى ته حكم نه و شوى مګر د دې چې دوى دې د یو حق معبود عبادت كوي چې نشته هېڅ حق معبود مګر همدى دى) [التوبة سورت: ایت31].
موږ د دې دوو نومونو سره تم کیږو او د هغو له سیوري څخه ګټه پورته کوو؛ د دې لپاره چې الله -تعالی- موږ باندې خپل توحید ولوروي، او ښه ایمان چې د هغه د یووالي او وحدانیت څرګندوینه وکړي:
زموږ رب – عزوجل – چې د جلال او عظمت صفاتو باندې ځانګړی دی، د عظمت، لویۍ او ښایست له صفتونو سره یو او تنها دی، هغه په خپل ذات کې یو دی؛ د هغه په څیر هیڅ شی نشته.
هغه په خپل ذات کې یو دی؛ د هغه په څیر هیڅ شی نشته.
او یو دی په صفتونو کې؛ بې مثال دی.
او یو دی په خپلو کړنو کې؛ هغه هیڅ شریک او ملاتړی نلري.
او یو دی په خپل الوهیت کې؛ له هغه سره په مينه، تعظیم، خشوع او خضوع کې برابر څوک نشته.
هغه واحد ذات دی چې عظیم صفتونه لري؛ تر دې چې هغه ټول کمال یې ځانته خاص کړ، او ټولو مخلوقات و نشو کولای چې د هغه یو څه صفتونو باندې احاطه ولري، او یا د هغه د ستاینو یو څه درک ولري؛ او لرې خبره ده چې څوک د هغه په صفتونو کې ورته والی ولري.
او وحدانیت: دا د پیغمبرانو د بلنې لنډیز او د دوی د پیغامونو بنسټ دی: (قُلْ إِنَّمَا يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ) (ووایه: بېشكه همدا خبره ده چې ما ته وحې كولى شي چې یقینًا هم دا خبره ده چې ستاسو حق معبود یو معبود دى، نو ایا تاسو اسلام راوړونكي یئ؟) [الأنبياء سورت: ایت 108].
او وحدانیت: دا د الله –سبحانه و تعالی- هغه فطرت دی چې خلک یې په هغه پیدا کړي، او د هغه تړون چې هغه یې له خلکو څخه اخیستی، او د هغه د رسولانو بلنه چې په هغه باندې لیږل شوي، او د هغه لیکلو بیان چې هغه نازل کړی دی.
او د هغه لپاره د جنت او د دوزخ بازار جوړ شوی، د هغې لپاره صراط (پول) کیښودل شوی، او صحیفې الوتلې، او تله کیښودل شوې، او د ملت توره راوتلې، او د جهاد بیرغ پورته شوی، او د شهیدانو روحونه الوتلي، او د مرګ خوند خوږ شوی، او مرگونو ته د جنګیالیو روحونه ورډالۍ شوي دي. (قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ ۗ وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ) ( ته (دوى ته) ووایه: بېشكه هم دا خبره ده چې زه ستاسو په شان بشر یم، ما ته دا وحي كولى شي چې بېشكه همدا خبره ده چې ستاسو حق معبود یو معبود دى، نو تاسو ده ته مستقیم (او درست) اوسئ او له ده نه مغفرت غواړئ او د مشركانو لپاره هلاكت دى). [فصلت سورت: ایت 6].
او د و حدانیت په بیان او دین ته د اخلاص په واجبوالي سره الله –سبحانه و تعالی- فرمایلی:- (وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَذَٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ) ( حال دا چې دوى ته حكم نه و وركړى شوى مګر په دې چې دوى دې د الله عبادت كوي، په داسې حال كې چې دین (عبادت) دغه (الله) لره خالص كوونكي وي (او) حنیفان (له باطله حق ته راګرځېدونكي) وي، او (د دې چې) دوى دې لمونځ قايموي او زكات دې وركوي اوهم دغه ډېر محكم دین دى). [البيِّنة سورت: ایت 5].
او الله –سبحانه و تعالی- خپل وحدانیت ته په تسلیمۍ او عظمت باندې امر کړی دی: (فَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا ۗ وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ) ( نو ستاسو حق معبود یو معبود دى، نو تاسو خاص هغه ته غاړه كېږدئ او عاجزي كوونكو ته زېرى وركړه). [الحج سورت: ایت 34].
او په یقین سره چې د مشرکانو عقيده يې باطله کړه؛ الله –سبحانه و تعالی - فرمایي: (وَقَالَ اللَّهُ لَا تَتَّخِذُوا إِلَٰهَيْنِ اثْنَيْنِ ۖ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ) [النحل:51]، (او الله وویل: تاسو دوه معبودان مه نیسئ، همدا خبره ده چې هغه یو معبود دى، نو تاسو خاص له ما نه ووېرېږئ). (أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ) (ایا ګڼ او متفرق خدایان غوره دي یا كه هغه الله چې یو دى، ډېر قوي او غالب دى) [يوسف سورت: ایت 39].
هغه چا ته په ځواب کې وویل چې وایی: الله له دریو څخه دریم دی: (وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ ۚ انتَهُوا خَيْرًا لَّكُمْ ۚ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ) ( او تاسو مه وایئ چې (معبودان) درې دي، تاسو (له دې نه) منع شئ، ستاسو لپاره به (دا) ډېره ښه وي، یقینًا همدا خبره ده چې الله یو معبود دى). [النساء سورت: ایت 171].
او له ځانه څخه یې ورته، مثل او مانند، شریک، او برابري په ټولو برخو کې نفي کړه؛ او هغه –تبارک و تعالی- یو دی چې هیڅ ورته والي او نظیر نلري. (هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا) (ایا ته د ده كوم همنام پېژنې!) [مريم سورت: ایت 65].
او موږ یې منع کړي یو چې هغه د هغه له کوم مخلوق سره تشبیه کړو، مګر دا چې هغه مونږ ته د خپل ځان په اړه خبر راکړی؛ او هغه خپل ځان ښه پیژني.
او هر هغه څه چې د الله په اړه د خلکو په ذهنونو کې راځي؛ الله له هغه څخه توپیر لري، او هغه لره هیڅ شریک، مثل، او مشابه نشته، (لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ۖ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ) (د هغه په مثل هېڅ شى نشته او هم دغه ښه اورېدونكى، ښه لیدونكى دى) [الشورى سورت: ایت 11]، د هغه په مخلوقاتو کې د هغه مشابه څوک نشته، ځکه هغه لره خورا ښکلي نومونه او لوړ صفتونه دي، او هغه لره کمال، ښکلا، عظمت، جلال او کبریاء دي.
مشرکانو رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ته وویل: مونږ ته د خپل رب وصف بیان کړه! آیا هغه د سروزو څخه دی؟ آیا د مسو څخه دی او که د زیړو څخه دی؟ او ځینو یې وویل: د خپل رب نسب بیان کړه، اې محمده!
یهودانو به ویل: مونږ د الله د زوی عزیر عبادت کوو، او نصرانیانو ویل: مونږ د الله د زوی مسیح عبادت کوو، او مجوسیانو به ویل: مونږ د لمر او سپوږمۍ عبادت کوو او مشرکانو به ویل: موږ د بتانو عبادت کوو..
الله -تعالی- د هغوی په ځواب کې وویل: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) (اې نبي!) ته [(دوى ته) ووایه: شان دا دى چې الله یو دى]. [الإخلاص سورت : ایت 1].
دوی د الله - عزوجل – پر وړاندې جرات وکړ، او لوی جرم یې ترسره کړ، نژدې ده چې اسمانونه لدې نه وچوي، او ځمكه ټوټې ټوټې شي، او غرونه راولوېږي ذرې ذرې شي، په دې خبره چې دوى د الله لپاره اولاد وباله – الله د هغه څه څخه لوړ دي چې دوی یې وايي!
ټول د هغه د ملک او زور لاندې دي، او ټول به د قیامت په ورځ په جلا جلا توګه ورته راځي: (لَّقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا (89) (یقینًا یقینًا تاسو ډېره لویه د ګناه خبره وكړه) تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا (90) نژدې دي چې اسمانونه له دې نه وچوي او ځمكه ټوټې ټوټې شي او غرونه راولوېږي ذرې ذرې. أَن دَعَوْا لِلرَّحْمَٰنِ وَلَدًا (91) په دې خبره چې دوى د رحمٰن لپاره اولاد وباله. وَمَا يَنبَغِي لِلرَّحْمَٰنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا (92) او رحمٰن ته نه ښايي چې اولاد ونیسي. إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَٰنِ عَبْدًا (93) نه دي دغه هر یو چې په اسمانونو او ځمكه كې دي مګر رحمٰن ته راتلونكي دي، په دې حال كې چې بنده به وي. لَّقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا (94) یقینًا یقینًا ده دوى راګېر كړي دي او دوى يې شمېرلي دي، شمېرل. وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا (95)) او هر يو له دوى نه ده ته راتلونكى دى په ورځ د قیامت كې يواځې). [مريم سورت: ایتونه 89-95].
او په صحیح البخاري کې راغلي: رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمایلي دي: «قَالَ اللهُ: كَذَّبَنِي ابْنُ آدَمَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يُكَذِّبَنِي! وَشَتَمَنِي ابْنُ آدَمَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَشْتُمَنِي! «الله وفرمایل: د آدم اولاد زما څخه انکار وکړ او د هغه لپاره دا مناسبه نده چې زما څخه انکار وکړي! او د آدم اولاد ما ته ښکنځل وکړل او هغه لره دا مناسبه نه ده چې ما ته ښکنځل وکړي!
فَأَمَّا تَكْذِيبُهُ إِيَّايَ؛ فَقَوْلُهُ: لَنْ يُعِيدَنِي كَمَا بَدَأَنِي، وَلَيْسَ أَوَّلُ الخَلْقِ بِأَهْوَنَ مَا يَكُوْنُ عَلَيَّ مِنْ إِعَادَتِهِ. زما په اړه د هغه انکار؛ د هغه دغه خبره ده چې وایي: هغه به ما بیرته نه راګرځوي لکه څنګه چې یې زه یې پیدا کړی وم، او زما لپاره د هغوی په اول ځل پیدا کول آسانه ندي د هغوی له بیا ځلې پیدا کولو څخه!
وَأَمَّا شَتْمُهُ إِيَّايَ؛ فَقَوْلُهُ: اتَّخَذَ اللهُ وَلَدًا، وَأَنَا اللهُ الأَحَدُ الصَّمَدُ؛ الَّذِي لَمْ أَلِدْ، وَلَمْ أُوْلَدْ، وَلَمْ يَكُنْ لِي كُفُوًا أَحَدٌ». او د هغه ښکنځل کله چې ووایي: الله ځانته يو زوى نیولی، زه، یو الله، او بې نیازه یم، نه مې څوک زیږولي، او نه له چا څخه زیږول شوی یم، او هیڅوک زما برابر نشته».
نو الله – سبحانه وتعالی – واحد ذات دی؛ شریک نلري، او هغه لره په خپل ذات، صفاتو او عملونو کې برابر څوک نشته.
د جهان هر خلاقیت، نظم، توافق او همغږي؛ دا په ډاګه کوي: چې ددې خالق او اداره کونکی یو دی، که د دې جهان تر شا له یو څخه ډیر اداره کوونکي او تنظیموونکي شتون درلوده؛ د جهان نظام به یې مختل او قوانین به يې ګډوډ شوي وو؛ (لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ) (كه چېرې په دغو (ځمكه او اسمان) كې له الله نه پرته نور معبودان وى (نو) دواړه به خامخا وران شوي وو، نو الله د عرش مالك، پاك دى له هغو خبرو چې دوى يې بیانوي) [الأنبياء:22] .
د ځمکې د نباتاتو په اړه فکر وکړه او وګوره ... د هغه څه نښې چې پاچا پیدا کړي ... د سپینو زرو څخه جوړې شوې چینې... چې د زمردو او یاقوتو په څیر ښکاري
سترګو په تور کې ګواکې د زمرودو شفافه ټوټه ده ... دا پدې دلالت کوي چې الله لره هیڅ شریک نشته
یواځې الله –عزوجل- د عبادت وړ دی؛ بنده له الله پرته بل څه ته رجوع نکوي، او د الله پرته بل څه ته د عبادت هیڅ کومه برخه نه متوجه کوي: که هغه لمونځ وي، او یا دعا، او یا قرباني، او یا نذر، او یا توکل، او یا امید لرل، او یا ویره، او یا خشوع، او یا عاجزي وي: (قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (162) (ته ووایه: بېشكه زما لمونځ او زما قرباني او زما ژوند او زما مرګ خاص د الله رب العالمین لپاره دي. لَا شَرِيكَ لَهُ ۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ (163)) د هغه هېڅ شریك نشته او ما ته د همدې (توحید) حكم شوى دى او زه تر ټولو مسلمانانو اول یم). [الأنعام:162-163].
لویه مسله دا ده چې: عبادت یوازې الله ته وشي؛ (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ) (او ما پېریان او انسانان نه دي پیدا كړي مګر د دې لپاره چې دوى زما عبادت وكړي) [الذاريات:56]، (وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَٰهًا وَاحِدًا ۖ لَّا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ) ( حال داچې دوى ته حكم نه و شوى مګر د دې چې دوى دې د یو حق معبود عبادت كوي چې نشته هېڅ حق معبود مګر همدى دى) [التوبة:31].
توحید تر ټولو نازک، پاک او تر ټولو صفا شی دی، وړوکی څيز يې مخدوش، ناپاکه کوي او اغېز پرې کوي.
او د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه ثابت دي چې فرمایلي دي: «قَالَ اللهُ -تبارك وتعالى- : مَنْ عَمِلَ عَمَلًا أَشْرَكَ فِيهِ مَعِي غَيْرِي؛ تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ». «الله تبارک و تعالی فرمایلي دي: څوک چې یو کار وکړي، په هغه کې بل څوک زما سره شریک کړي؛ زه به هغه کس د هغه شرک ته پریږدم». [د مسلم روایت].
او د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه ثابت دي چې فرمایلي یې دي: "کله چې الله – عزوجل- ، لومړنی او وروستنی مخلوق د هغې ورځې لپاره سره راټول کړي چې په کې هیڅ شک نشته؛ یو آواز کوونکی به آواز وکړي: څوک چې کوم کار وکړي او بل څوک یې له الله سره شریک کړی وي؛ نو هغه دې خپل اجر له الله –عزوجل- پرته له بل چا څخه وغواړي، ځکه الله د شریکانو له شرک څخه غني (بې حاجته) دی". [حسن حدیث، احمد په مسند کې روایت کړی دی]
په صحیح سنت کې ډیری حدیثونه شته چې د توحید لوري ته هڅوي او فضیلت یې بیانوي، د هغې له جملې څخه:
د ابو هریره -رضي الله عنه- حدیث دی چې رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «څوک چې ووايي: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، په ورځ کې سل ځلې ووایې نو داسې ده لکه چې لس غلامان آزاد کړي، او سل نیکۍ ورته ولیکل شي، او سل ګناهونه ورڅخه پاک شي، او د هغه لپاره به د شیطان څخه د هغې ورځې تر ماښامه ساتنه وشي، او هیڅوک به د هغه څخه ښه شي را نه وړي کوم شي چې هغه راوړی، مګر هغه څوک چې له هغه څخه یې ډیر راوړی وي». [د بخاري او مسلم روایت].
او د ترمذي او ابو داود په حدیث کې له بریده څخه روایت دی: رسول الله -صلی الله علیه وسلم- له یو سړي څخه واورېدل چې ویل یې: اللهم إني أسألك بأنك أنت الله، لا إله إلا أنت الأحد الصمد، الذي لم يلد ولم يولد، ولم يكن له كفوًا أحد! اې الله زه له تا څخه سوال کوم چې په رښتیا سره ته الله یې، له تا پرته بل هیڅ معبود نشته، یو او بې نیازه یې، هغه ذات چې نه چا زیږولی او نه زیږیول شوی دی، او د هغه هیڅوک سیال او برابر نشته!
او هغه -صلی الله علیه وسلم- فرمایلي دي: «لَقَدْ سَأَلْتَ اللهَ بِاسْمِهِ الأَعْظَمِ؛ الَّذِي إِذَا سُئِلَ بِهِ أَعْطَى، وَإِذَا دُعِيَ بِهِ أَجَابَ». «تا د الله څخه د هغه په لوی نوم غوښتنه وکړه؛ که هغه باندې ترې وغوښتل شي هغه ته یې ورکوي، او که هغه باندې بلنه ورکړل شي قبلوي یې». [صحیح حدیث دی].
رسول الله -صلی الله علیه وسلم- مسجد ته ننوت او وايوریده چې یو سړي دعا کوي او وایي: اې الله! زه له تا څخه سوال کوم چې په رښتیا سره ته الله یې، له تا پرته بل هیڅ معبود نشته، یو او بې نیازه یې، هغه ذات چې نه چا زیږولی دی او نه زیږیول شوی دی زما ګناهونه معاف کړه؛ بیشک چې ته بښونکی او مهربان یې.
هغه -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «قَدْ غُفِرَ لَهُ، قَدْ غُفِرَ لَهُ، قَدْ غُفِرَ لَهُ». "هغه ته بخښنه وشوه، هغه ته بخښنه وشوه، هغه ته بخښنه وشوه" درې ځله. [صحیح حدیث دی، احمد په مسند کې روایت کړی دی].
حافظ ابن رجب -رحمه الله- فرمايي: "د توحید کلمې عملي کول د غلامانو د آزادیدو لامل ګرځي، او د غلامانو آزادیدل د اور څخه د خلاصون لامل ګرځي".
او هغه –رحمه الله- وویل: د بخښنې له اسبابو څخه: (توحید دی)، او دا تر ټولو لوی سبب دی، څوک چې دا له لاسه ورکړي بخښنه له لاسه ورکوي، او څوک چې دا له ځانه سره راوړي هغه د بخښنې ترټولو لویه وسیله راوړې ده.
امام ابن القیم -رحمه الله- فرمايي: توحید: اسلام ته د ننوتلو لومړی شی او له دنیا څخه د وتلو آخرنی شی دی؛ څرنګه چې رسول الله -صلی الله علیه وسلم- فرمایلي دي: «مَنْ كَانَ آخِرُ كَلَامِهِ : لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، دَخَلَ الجَنَّةَ»، «د هر چا چې وروستۍ خبره: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، یعنې نشته بل معبود مګر الله تعالی دی وي، هغه به جنت ته ننوځي». دا لومړی واجب او آخرنی واجب دی، نو توحید: د موضوع پیل او پای دی.
او هغه –رحمه الله- وویل: "د دنیا سختۍ د توحېد په څير په بل شي له منځه نه وړل کېږي".
او هغه –رحمه الله - وویل: "جنت ته به مشرک نفس نه ننوځي، بلکې اهل توحید به جنت ته ننوځي؛ ځکه چې توحید د جنت د دروازې کلي ده".
ابن الجوزي -رحمه الله- فرماېلي: «سفیان الثوري به ابراهیم بن ادهم ته راته او ویل به یې: ای ابراهیمه! له الله څخه وغواړه چې مونږ توحید سره وفات کړي».
رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ولید چې یو سړی په دوو ګوتو سره دعاء کوي؛ رسول الله -صلی الله علیه وسلم- هغه ته وفرمایل: «أَحَدٌ أَحَدٌ» ! یو دی یو دی. [صحیح حدیث دی، ابو داود روایت کړی] او په دې کې اشاره ده چې : که غواړئ په دعا کې اشاره وکړئ، یوازې په یوې ګوتې اشاره وکړئ.
اې الله، اې واحد .. اې بې نیاز ذاته! موږ له تانه سوال کوو، تر څو مونږ د هغو کسانو له جملې څخه جوړ کړې چې تا ته بلنه درکوي او ته ځواب ورکوې، او چې تا ته عاجزي وكړي ته ورباندې رحم وكړې، او څوک چې تا ته پناه راوړي ته ورته له اور څخه پناه ورکوي، او په دنيا کې زموږ آخرني خبره دا وګرځوه چې لا إله إلا الله، یعني له الله پرته بل معبود نشته، بیشک چې ته تر ټولو زيات رحم کوونکی يې.