۷۸
الله متعال در ثنا و ستایش خود میفرماید:
(اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) «الله نور آسمانها و زمین است. مَثلِ نور او همانند چراغدانی است که درونش چراغی [افروخته] است [و] آن چراغ در شیشهای قرار دارد [و] آن شیشه گویی ستارهای درخشان [و روشناییبخش] است. این چراغ، با [روغن] درخت پربرکت زیتون افروخته میشود که نه شرقی است و نه غربی [و خورشید همواره بر آن میتابد]. روغنش [چنان زلال است که] نزدیک است بدون تماس با آتش شعلهور گردد. نوری است افزون بر نور. [قلب مؤمن نیز با نور هدایت اینگونه روشن میشود] و الله هرکس را بخواهد به نور خویش هدایت میکند؛ و الله برای مردم مَثلها میزند؛ و الله به همه چیز داناست». [النور: ۳۵]
و در صحیحین روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم چنین دعا میکرد: «اللَّهُمَّ! اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوْرًا، وَفِي بَصَرِي نُوْرًا، وَفِي سَمْعِي نُوْرًا، وَعَنْ يَمِينِي نُوْرًا، وَعَنْ يَسَارِي نُوْرًا، وَفَوْقِي نُوْرًا، وَتَحْتِي نُوْرًا، وَأَمَامِي نُوْرًا، وَخَلْفِي نُوْرًا، وَاجْعَلْ لِي نُوْرًا». «بارالها، در قلبم نوری و در بیناییام نوری و در شنواییام نوری و در سمت راستم نوری و در سمت چپم نوری و در بالای سرم نوری و در زیر پایم نوری و در جلوی من نوری و پشت سرم نوری و برای من نوری قرار بده».
به الله سوگند این از ارزشمندترین بخششهای خداوندی به بنده است که نور و هدایتش را به او روزی کند.
سخن ما از تغذیهی قلوب است و نعمت ارواح و بهجت نفوس که بزرگترین غذا و مفیدترین و بهترین است؛ و چنان است که گفته شده:
لَهَا أَحَادِيثُ مِنْ ذِكْرَاكَ تَشْغَلُهَا = او سخنانی در مورد تو دارد که وی را
عَنِ الشَّـرَابِ وَتُلهِيـهَا عَنِ الزَّادِ = از آب و غذا و توشه به خود مشغول و غافل کرده است.
لَهَا بِوَجْهِـكَ نُوْرٌ تَسْتَـضِيْءُ بِهِ = نوری در چهرهی تو میبیند که از آن روشنایی میگیرد
وَمِنْ حَدِيثِكَ فِي أَعْقَابِهَا حَادِي = و سخنان تو را به عنوان ترنم در پشت سر کاروان میخواند.
إِذَا اشْتَكَتْ مِنْ كَلَالِ السَّيْرِ أَوْعَدَهَا = وقتی از خستگی مسیر شکایت داشته باشد، امید دیدار به او وعده و بشارت دیدار میدهد
رَوْحَ اللِّقَاءِ فَتَقْوَى عِنْدَ مِيعَادِ = و این وعده او را در رسیدن به مقصد تقویت میکند.
الله عزوجل میفرماید: (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) «الله نور آسمانها و زمین است». [النور: ۳۵]
و نصوصی از قرآن و سنت - چنانکه ابن تیمیه ذکر نموده - که در آنها الله متعال خود را نور نامیده است، سه نوع هستند:
۱- موصوف شدن خداوند به صفت نور چنانکه میفرماید: (وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا) «[در روز قیامت،] زمین به نورِ پروردگارش روشن خواهد شد». [الزمر: ۶۹] و در حدیث آمده است: «وَأَلْقَى عَلَيْهِمْ مِنْ نُوْرِهِ» «و از نور خود بر آنان القا میکند». [حدیث صحیح. به روایت ابن حبان].
۲- اینکه خود نور است؛ (اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) «الله نور آسمانها و زمین است». [النور: ۳۵] و در حدیث آمده است: «أَنْتَ نُوْرُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ» «تو نور آسمانها و زمین هستی». [به روایت بخاری و مسلم].
۳- حجاب او نور است؛ چنانکه در حدیث صحیح وارد شده که: «حجاب او نور است؛ اگر این حجاب را کنار بزند، نور و جلال چهرهی او تا جایی که بیناییاش را دربرمیگیرد، از مخلوقاتش را میسوزاند». [به روایت مسلم]. «سُبُحات وجهه» زیبایی و نور وجلال چهره است.
و نور الله متعال که با آن توصیف میشود، شبیه انوار مخلوقات نیست؛ (لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ۖ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ) «هیچ چیز همانند الله نیست و همو شنوا و بیناست». [الشورى: ۱۱]
وَالنُّورُ مِنْ أَسْمَائِهِ أَيْضًا وَمِنْ = و همچنین نور از اسامی اوست و از اوصاف او؛
أَوْصَافِهِ سُبْحَانَ ذِي البُرْهَانِ = پاک و منزه است خداوندی که صاحب دلیل و برهان است.
علامه عبدالرحمن سعدی رحمه الله میگوید: «یکی از اسامی و اوصاف الله متعال «النور» است؛ وصف خداوند بزرگ است؛ چراکه الله متعال صاحب جلال و بزرگواری و زیبایی است؛ کسی که اگر حجاب از صورت بزرگوارش بردارد، انوار او همهی آفريدهها را میسوزاند.
و به سبب اوست که همهی عالمها نورانی شده و روشنایی مییابند؛ با نور وجه اوست که تاریکیها روشن میشوند و عرش و کرسی و هفت طبقه و همهی جهانها روشن میگردند. و این نور حسی است.
اما نور معنوی، نوری است که قلوب پیامبران و برگزیدگان و اولیا و فرشتگانش را نورانی کرده است که از انوار معرفت و محبت اوست. چراکه معرفت و شناخت او با انواری در قلوب اولیایش همراه است و این نور بر حسب معرفتی است که بنده نسبت به صفات جلال خداوندی دارد و اعتقادی که به صفات جمالش دارد.
پس چون الله متعال را شناختی، بزرگترین معارف را کسب کردهای؛ چون علم به او، بزرگترین و گرامیترین علوم است؛ به طور کلی علم سودمند انواری در قلوب خواهد بود، چه رسد به این علم که برترین علوم و گرامیترین و اصل و اساس علوم است؟
و اینجاست که قلب تو تصدیق میکند که: (مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) «مَثلِ نور او همانند چراغدانی است که درونش چراغی [افروخته] است [و] آن چراغ در شیشهای قرار دارد [و] آن شیشه گویی ستارهای درخشان [و روشناییبخش] است. این چراغ، با [روغن] درخت پربرکت زیتون افروخته میشود که نه شرقی است و نه غربی [و خورشید همواره بر آن میتابد]. روغنش [چنان زلال است که] نزدیک است بدون تماس با آتش شعلهور گردد. نوری است افزون بر نور. [قلب مؤمن نیز با نور هدایت اینگونه روشن میشود] و الله هر کس را بخواهد به نور خویش هدایت میکند؛ و الله برای مردم مَثلها میزند؛ و الله به همه چیز داناست». [النور: ۳۵]
و این نوری که مثال زده شد، همان نور ایمان به الله و صفات و آیاتش است و مثال آن در قلبهای مؤمنان همانند این نوری است که تمام این اوصاف را دارد.
بر همین اساس، یکی از دعاهای پیامبر صلی الله علیه وسلم این بود: «اللَّهُمَّ! اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوْرًا، وَفِي بَصَرِي نُوْرًا، وَفِي سَمْعِي نُوْرًا، وَعَنْ يَمِينِي نُوْرًا، وَعَنْ يَسَارِي نُوْرًا، وَفَوْقِي نُوْرًا، وَتَحْتِي نُوْرًا، وَأَمَامِي نُوْرًا، وَخَلْفِي نُوْرًا، وَاجْعَلْ لِي نُوْرًا» «بارالها، در قلبم نوری و در بیناییام نوری و در شنواییام نوری و در سمت راستم نوری و در سمت چپم نوری و در بالای سرم نوری و در زیر پایم نوری و در جلوی من نوری و پشت سرم نوری و برای من نوری قرار بده». [به روایت بخاری و مسلم].
و چون قلب از این نور پر شود، خود را در چهره نشان میدهد؛ و صورت را نورانی میکند و سبب فرمانبرداری مطیعانه و معترفانهی اعضا میشود؛ چنانکه در قرآن و سنت آمده است؛ و الله متعال میفرماید: (يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ) «و الله هرکس را بخواهد به نور خویش هدایت میکند». [النور: ۳۵]
ابن سعدی رحمه الله میگوید: «چون با نماز درونشان نورانی گشته، بیرون و ظاهرشان نیز شکوه و زیبایی یافته است؛ ﴿سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُود﴾. «نشان [ایمان و پرهیزگاری] آنان در چهرههایشان از اثر سجده و عبادت هویداست».»
و این نور بنده را از ارتکاب کارهای زشت و ناروا بازمیدارد؛ چنانکه رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیث صحیحی فرمودند: «زناکار به هنگام زنا مومن نیست و شرابخوار به هنگام شراب خواری مومن نیست و دزد به هنگام دزدی مومن نیست». [به روایت بخاری و مسلم].
الله متعال به ما خبر داده که: کتابهایی که از جانب خود نازل کرده است، نورهایی هستند که الله متعال با آنها قلبهای بندگان را روشنایی میبخشد؛ چنانکه میفرماید: (إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ) «به راستی ما تورات را نازل کردیم که در آن هدایت و نور است». [مائده: ۴۴] و میفرماید: (وَآتَيْنَاهُ الْإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ) «و انجیل را که در آن هدایت و نور بود به او دادیم». [مائده: ۴۶]
و بزرگترین انوار نازل شده، کتابی است که بر محمد صلی الله علیه وسلم نازل شده است؛ الله متعال میفرماید: (قَدْ جَاءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ) «قطعاً از جانب الله نور و كتابى روشنگر برایتان آمده است». [المائدة: ۱۵]
الله متعال به وسیلهی آن کسانی را که ایمان آوردهاند، از تاریکیها به سوی نور بیرون آورده است: (الر ۚ كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَىٰ صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ) «الر (الف. لام. را). این [قرآن] کتابی است که بر تو نازل کردیم تا مردم را به فرمان پروردگارشان، از تاریکیها[ی شرک و جهل] به روشنایی [ایمان و دانش] بیرون آوری؛ به راه [پروردگارِ] شکستناپذیرِ ستوده». [إبراهيم: ۱] و بر این اساس است که چون کفار متوجه میزان تاثیرگذاری این نور در این امت شدند، تلاش کردند تا آن را خاموش کنند؛ اما الله متعال حافظ کتابش است: (يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ) «آنها میخواهند نورِ الله را با دهان خود خاموش کنند؛ و[لی] الله کاملکنندهی نور خویش است؛ هر چند کافران خوششان نیاید». [الصف: ۸] و الله حافظ این امت است مادامی که متمسک به کتاب خودشان باشند.
چون نور یکی از اسامی و صفات الله متعال است، دینش نور و رسولش نور و کلامش نور و سرای کرامتش برای بندگانش نوری است که پرتوافشانی میکند؛ و نور در قلوب بندگان مومنش شعله میکشد و بر زبانشان جریان مییابد و بر اعضایشان بروز میکند و الله متعال این نور را برای آنان در روز قیامت کامل میکند؛ چنانکه الله متعال میفرماید: (نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) «نورشان پیشاپیش آنان و سمت راستشان [بر روی صراط] در حرکت است؛ میگویند: پروردگارا، نور ما را به تمام [و کمال] برسان [که وارد بهشت شویم] و ما را بیامرز. بیگمان، تو بر هر چیز توانایی». [التحريم: ۸]
بارالها، ای نور آسمانها و زمین، نور ما را کامل بگردان و ما را بیامرز که تو بر هر کاری توانایی.