۶۹
الله متعال ذات والایش را در این آیه با نام «الشهید» میستاید: (إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «بیگمان، الله بر هر چیزی گواه است». [الحج: ۱۷]
این اسم الله متعال «الشهید» هجده بار در قرآن کریم آمده است.
پس پروردگار ما کسی است که چیزی از او پنهان نمیماند و بر هر چیزی حافظ و نگاهبان است و علمش بر همه چیز احاطه دارد.
پروردگار ما به حق گواهی میدهد و با مظلوم منصفانه رفتار نموده و از ظالم قصاص میگیرد؛ همهی صداهای پنهان و آشکار را میشنود؛ و همهی موجودات ریز و درشت را میبیند؛ و علم او بر همه چیز احاطه دارد.
پروردگار ما کسی است که برای بندگانش و علیه آنان، نسبت به اعمالی که انجام دادهاند شهادت میدهد؛ و شهادت او اساس همهی شهادتها و بزرگترین آنهاست؛ چون خداوند متعال که چیزی از او پنهان نیست، شاهد همهی آنان است؛ به تعبیر دیگر، آگاه به حقایق آنهاست؛ و همه چیز برای او آشکار و بیپرده است؛ چون اساسا چیزی بر او پوشیده نیست.
این از جلال و بزرگی اوست که به یگانگی و عدالتپیشگی خود شهادت میدهد: (شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ) «الله، که [در جهان هستی] برپادارندۀ عدل است، گواهی داده است که معبودی [بهحق] جز او نیست و فرشتگان و علما [نیز بر یگانگی و عدالتِ الهی گواهی میدهند]». [آل عمران: ۱۸]
و به صدق و راستی مومنانی که او را یگانه شمردهاند و برای پیامبران و فرشتگانش شهادت داده است: (وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا) «و [ای پیامبر،] ما تو را برای [هدایتِ] مردم فرستادیم و گواهی الله [در این باره] کافی است». [نساء: ۷۹]
و برای مظلومی که شاهد و یاوری در برابر ظالم متجاوز ندارد، شهادت میدهد؛ و مقتضای این شهادت یاری اوست؛ الله متعال میفرماید: (إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «بیگمان، الله بر هر چیزی گواه است». [الحج: ۱۷]
و بندگان به یگانگی او گواهی میدهند و به بندگی برای او اعتراف میکنند: (وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا) «و [یاد کن از] هنگامی که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، نسلشان را برگرفت و آنان را بر خودشان گواه گرفت [و فرمود:] آیا من پروردگار شما نیستم؟ آنان گفتند: آری؛ [بر این حقیقت] گواهی میدهیم». [اعراف: ۱۷۲]
شهادت بندگان و نظارت آنها محدود به اوقاتی است؛ و توقفپذیر است؛ چون بنده میخوابد و غافل میشود و ضعیف شده و سپس میمیرد؛ اما نظارت الله متعال دائمی، همیشگی و تام است؛ و او زندهای است که نمیمیرد؛ (وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ ۖ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ ۚ وَأَنتَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «و تا زمانی که در میان آنان به سر میبردم، بر [سخنان] آنان گواه بودم؛ و چون مرا [به سوی خویش] برگرفتی، تو خود مراقبشان بودی؛ و تو بر هر چیز گواهی». [المائدة: ۱۱۷]
و شهادت الله متعال بزرگترین شهادت است؛ شهادت او شهادت عینی و سراسر حضوری است؛ و چیزی از جوانب مختلف حقیقت از او پنهان نمیماند. حال آنکه این مورد برای بشر روی میدهد و از آن معصوم نیست؛ پس هرکس الله متعال گواه او باشد، او را کافی است؛ و نیازی به شهادت دیگری ندارد؛ (قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهَادَةً ۖ قُلِ اللَّهُ ۖ شَهِيدٌ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ ۚ وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَٰذَا الْقُرْآنُ لِأُنذِرَكُم بِهِ وَمَن بَلَغَ ۚ أَئِنَّكُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْرَىٰ ۚ قُل لَّا أَشْهَدُ ۚ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِي بَرِيءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ) «[ای پیامبر، به مشرکان] بگو: گواهى چه كسى از همه برتر است؟ بگو: الله [که] میان من و شما گواه است؛ و این قرآن [از جانب او] بر من وحی شده است تا به وسیلهی آن به شما و هرکس [این پیام به او] میرسد هشدار دهم. آیا شما به راستی گواهی میدهید که با الله معبودان دیگری هست؟ بگو: من [هرگز به چنین چیزی] گواهی نمیدهم. بگو: یقیناً او تنها معبود یگانه است و من از آنچه [با او] شریک قرار میدهید بیزارم». [انعام: ۱۹]
و این شهادت از بزرگترین مواردی است که به وسیلهی آن، با خصم باطل مواجه میشویم: (وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا ۚ قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ) «و کسانی که کفر ورزیدند میگویند: [ای محمد،] تو رسول [الله] نیستی. بگو: کافی است که الله و کسانی که دانش [کتابهای آسمانیِ پیشین] نزدشان است، میان من و شما گواه باشند». [الرعد: ۴۳]
و آنگاه که در روز قیامت بندگان در پیشگاه خداوند حاضر میشوند، الله متعال آنان را در مقام کسی که به آنان عالم است و از همهی امور پنهانشان آگاه است و اقوال و اعمال آنان را برشمرده است، مورد محاسبه قرار میدهد؛ (إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «بیگمان، الله بر هر چیزی گواه است». [الحج: ۱۷]
و مومن میداند که عمل او نزد الله ضایع نمیشود: (قُلْ مَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ ۖ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «بگو: هر پاداشی که [برای رسالتم] از شما خواستهام، برای خودتان باشد. پاداش من جز بر [عهدۀ] الله نیست و او تعالی بر هر چیزی گواه است». [سبأ: ۴۷]
اما کافر، چیزی از عمل او ضایع نمیگردد؛ و اگر او از یاد برده باشد، الله متعال همه را برشمرده است؛ (أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ ۚ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ) «[همان اعمالی که] الله حساب آن را نگه داشته، اما آنها فراموشش کردهاند؛ و الله بر همه چیز، گواه [و ناظر] است». [المجادلة: ۶]
هرکس بداند که پروردگارش بر ظاهر و باطن او گواه است، شرم میکند از اینکه الله متعال او را درحال نافرمانی و گناه ببیند یا مشغول کاری که دوست ندارد؛ و هرکس بداند که الله متعال او را میبیند، عمل و عبادتش را نیکو میگرداند و اخلاص در آن را رعایت میکند تا به مقام احسان برسد که بالاترین مقامات طاعت است و رسول خدا صلی الله علیه وسلم در مورد آن فرموده است: «احسان این است که چنان الله متعال را عبادت کنی که گویا او را میبینی؛ پس اگر نمیتوانی [چنین تصوری در هنگام عبادت داشته باشی که] او را ببینی، یقین داشته باشی که او تو را میبیند». [به روایت بخاری و مسلم].
إِذَا مَا خَلَوْتَ الدَّهَرَ يَوْمًا فَلَا تَقُلْ = چون روزی روزگاری خلوت نمودی، نگو
خَلَوْتُ وَلَكِنْ قُلْ عَلَيَّ رَقِيبُ = خلوت کردم، بلکه بگو مراقب و نگهبانی بر من است.
وَلَا تَحْسَبَنَّ اللهَ يَغْفَلُ سَاعَةً = و حتی لحظهای هم الله را غافل از خود ندان
وَلَا أَنَّ مَا يَخْفَى عَلَيْهِ يَغِيبُ = و اینکه آنچه از او مخفی میشود، از چشمش پنهان میماند.
شأن مومنان استحضار مشاهدهی الله متعال در هر عمل ریز و درشتی است که انجام میدهند؛ الله متعال میفرماید: (وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِن ذَٰلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) «و هموزنِ ذرّهاى - [نه] در زمین و نه در آسمان - از پروردگارت پنهان نیست؛ و [حتی] كوچکتر یا بزرگتر از آن [نیز] چیزى نیست، مگر اینكه در كتابى روشن [ثبت شده] است». [يونس: ۶۱]
رسول خدا صلی الله علیه وسلم معاذ را به یمن فرستاد که معاذ گفت: ای رسول خدا مرا سفارش کن. رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «تقوای الهی را تا میتوانی رعایت کن؛ و الله عزوجل را نزد هر سنگ و درختی یاد کن...». [حدیث صحیح به روایت احمد].
ابن قیم میگوید: «ذکر مداوم در راه و خانه و حضر و سفر و همه جا، سبب افزایش شاهدان روز قیامت برای بنده میشود». (يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا) «در آن روز، [زمین] تمام خبرهایش را بازگو میکند». [الزلزلة: ۴] (وَكَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا) «و گواهی الله [در این باره] کافی است». [نساء: ۷۹]
و گفته شده: هرکس الله متعال را در مواردی در نظر بگیرد که به دلش خطور میکنند، الله متعال او را در حرکات اعضایش مصون میدارد.
همچنین اگر در هفت گروهی دقت کنی که الله متعال در روز قیامت آنها را در سایهی عرش خود جای میدهد، متوجه این مساله میشوی که وجه اشتراک آنان، ایمان آوردن به این مساله بوده که الله متعال را گواه بر خود میدانستند؛ و حال و وضع خود را زیرنظر داشتند و به این ترتیب الله متعال را چنان عبادت کردند که گویا او را میدیدند و در نهایت به این مقام و منزلت رسیدند.
بارالها، ای شهید، از تو میخواهیم که ما را بیامرزی و به ما رحم کنی و از ما درگذری؛ ای مهربانترین مهربانان.