۱۹
چون زمان پشت کرد و برادران جفا کردند و تاریکی سایه انداخت و روزها تغییر نمود و بیماریها مضاعف شدند و سختیها و ناگواریها شدت یافتند و غم و اندوه بزرگ گردید، ندای یا الله سر بده و بگو: ای که جبران کننده و مرهم قلبهای شکسته هستی، دل شکستگیام را مرهم باش و ضعفم را مورد مرحمت قرار بده، پس الله صدا و ندای تو را میشنود.
الله متعال در وصف خود میفرماید: (هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ) «او الله است که معبودی [بهحق] جز او نیست؛ [اوست] فرمانروا، منزّه، بیعیب و نقص، تصدیقکنندۀ پیامبرانش، مراقب [اعمال بندگانش]، قدرتمندِ شکستناپذیر، با عزتِ جبران کنندهیِ چیره و متکبر. الله از چیزهایی که [برای او به عنوان] شریک میآورند، پاک و منزّه است». [الحشر: ۲۳]
و «جبار» کسی است که دلشکستگی دل شکستگان را جبران میکند؛ فقیر را بینیاز میگرداند و هر سختی را آسان مینماید و قلوب فروتنان در برابر عظمت و بزرگی و جلالش را به صورت ویژه به دست آورده و جبران میکند.
«جبار» کسی است که بر همه چیز چیره است و غلبه دارد؛ همه چیز برای او کرنش میبرد و در برابر او خاضع و فروتن است.
«جبار» کسی است که از همه چیز بالاتر و برتر است و بالای مخلوقاتش میباشد و بر عرش خود استوا دارد.
پس پروردگار ما جبروتی بیهمتا دارد؛ و با جبروت خود درهم شکنندهی جباران و ستمگران است؛ و او کسی است که با عظمت خود به آنان جاه و مقامی داده است.
الله متعال خود را با این اسم ستایش نموده است؛ چنانکه میفرماید: (الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ) «قدرتمندِ با عزت، جبرانکنندهیِ شکوهمند و متکبر». [الحشر: ۲۳]
و رسول خدا صلی الله علیه وسلم در سجده و رکوعش این ذکر را میخواند: «سُبْحَانَ ذِي الجَبَرُوْت وَالمَلَكُوتِ وَالكِبْرِيَاء وَالعَظَمَة» «پاک و منزه است صاحب جبروت و فرمانروایی و کبریایی و بزرگی». [حدیث صحیح. به روایت ابوداود].
«الجبار» در حق الله متعال صفت مدح و کمال است؛ اما غالبا وقتی بشری به آن توصیف میشود، صفت ذم و نقص و عیب میباشد؛ آیا نمیبینید بشری که ادعای جبار بودن میکند، پشهها او را اذیت میکنند و کرمها او را میخورند و مگسها او را آزار میدهند و اسیر گرسنگی و کشتهٔ سیری است؟!
بر این اساس پیامبران صفت تجبر و تکبر نا حق در زمین را برای اقوام خود منکر و زشت دانستند؛ الله متعال میفرماید: (وَإِذَا بَطَشْتُم بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ) «و چون [به کسی] حملهور میشوید، [بیرحم و] ظالمانه حمله میکنید». [الشعراء: ۱۳۰]
و هرکس تکبر و گردنکشی و جباری کند، الله متعال بر قلب او مهر میزنند: (كَذَٰلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ) «الله اینگونه بر دل هر متكبرِ خودكامهای مهر [غفلت] مىنهد». [غافر: ۳۵] و الله متعال به جباران وعید عذاب داده است: (وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ (۱۵) «و [پیامبران از الله] درخواست پیروزی [بر کافران را] کردند و [سرانجام] هر گردنکشِ ستیزهجویی، ناکام [و نابود] شد. مِّن وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَىٰ مِن مَّاءٍ صَدِيدٍ) [همان کسی كه] دوزخ پیش روى اوست و آبى از چرک خونآلود [دوزخیان] به وی مینوشانند». [إبراهيم: ۱۵-۱۶]
و در حدیث وارد شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «روز قیامت گردنی از دوزخ خارج میشوند که دو چشم بینا دارد و دو گوش شنوا و زبانی که سخن میگوید؛ میگوید: سه نفر به من سپرده شدهاند: هر جبار سرکش و هر کسی که با الله متعال معبود دیگری را خوانده است و تصویرگران». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
و در روایت صحیحی، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «بهشت و دوزخ با یکدیگر گفتگو نموده و هریک استدلال خود را آورد؛ پس دوزخ گفت: به متکبران و سرکشان و جابران اختصاص داده شدم...». [به روایت مسلم]. فأين المتكبرون.. أين المتجبرون؟ = پس متکبران کجایند؟ جابران و ستمگران کجایند؟
أَيْنَ المُلُوْكُ وَأَبْنَاءُ المُلُوْكِ وَمَنْ = پادشاهان و فرزندانشان کجا هستند و کسانی که
كَانَتْ تَخِرُّ لَهُ الأَذْقَانُ إِذْعَانَا = با اذعان، برای آنان سجده و تعظیم میشد.
صَاحَتْ بِهِمْ حَادِثَاتُ الدَّهْرِ فَانْقَلَبُوْا = مشقتها و حوادث روزگار بر آنان فریاد کشید و در نتیجه زیر و رو شدند
مُسْتَبْدِلِينَ مِنَ الأَوْطَانِ أَوْطَانَا = و آوارهی سرزمینها شدند.
یکی از دعاهای پیامبرمان این بود: «اللَّهُمَّ! اغْفِرْ لِي، وَارْحَمْنِي، وَاجْبُرْنِي، وَاهْدِنِي، وَارْزُقْنِي» یعنی: «بارالها، مرا ببخش و به من رحم کن و کاستی مرا جبران نما و مرا هدایت کن و به من روزی عنایت کن». [حدیث صحیح. به روایت ترمذی].
شکستهای زندگی زیاد هستند و همه روزه با نگرانیهای زندگی شکسته میشویم؛ لذا هر لحظه نیازمند الله متعال هستیم تا دلشکستگیها و کاستیهای ما را جبران نموده و ضعفمان را به نیرو تبدیل کند.
جوانی و پیری و نیاز و ثروت؛ این زمانه با همهی اینها از آن الله متعال است؛ چگونه میتوان تردید داشت؟!
بیمار در بستر ناتوان شده و با بیماری دست و پنجه نرم میکند و ندای یا الله سر میدهد که خداوند جبار، جبران مافات میکند و شفا از جانب او نازل میشود.
فقیر میشکند چون مالک پوست هستهی خرما هم نیست؛ و از فقر و نیاز آه میکشد و میگرید و به آسمان مینگرد و میگوید: یا الله؛ که خداوند جبار جبران مافات میکند و نیازش را رفع نموده و تنگدستی او را برطرف میکند.
مظلوم میشکند و آه و نالهی خود را پنهان میکند و اشک خود را پاک میکند و به درگاه خداوند اظهار درماندگی میکند و میگوید: یا الله؛ و به این ترتیب خداوند جبار جبران مافات نموده و برای او انتقام میگیرد و سربازانش را میفرستد و یاری خود را نازل میکند.
زندانی در زندانش میشکند؛ و با آهن در بند و غل و زنجیر میشود و در نتیجه ندا میدهد: یا الله؛ آنگاه خداوند جبار شکستگی او را میبندد و درها را به سوی او باز میکند و به این ترتیب قید و بندها باز شده و گشایش حاصل میشود.
عقیم و نازا میشکند؛ و حزن و اندوه او را دربرمیگیرد و امیدش ضعیف میگردد؛ پس سجادهاش را پهن کرده و گریهاش را طولانی میکند و ندا میدهد: پروردگارا، از جانب خود فرزند پاکی به من عنایت کن؛ و اینگونه خداوند جبار جبران مافات میکند و فرمان و یاری و مدد خود را میفرستد و به این ترتیب، امری که بعید دانسته میشد، حاصل گشته و شادمانی میآورد و بارداری میسر میگردد.
او خداوند جبار است؛ آنکه گرهگشاست و شکستگی دلها و استخوانها و جانها را شفا میدهد و اشکها را پاک نموده و بلا و مصیبت را دور میکند و ناخوشی را برطرف نموده و خوشی را به ارمغان میآورد.
همه او را ندا میدهند؛ پروردگارا کاستی ما را جبران کن و به ضعف ما رحم بفرما. (يَسْأَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ) «[تمام] کسانی که در آسمانها و زمین هستند از او درخواستِ نیاز میکنند و او هر روز [و هر لحظه] در کاری است». [الرحمن: ۲۹]
وَإِذَا العِنَايَةُ لَاحَظَتْكَ عُيُوْنُهَا ... نَمْ فَالحَوَادِثُ كُلُّهُنَّ أَمَانُ = و هنگامی که عنایت ربانی با چشمانش مراقبت باشند... راحت بخواب که حوادث همگی عین امنیت هستند.
هر شکستگی که باعث شود به الله پناه ببری نوعی درمان است اگرچه دردناک باشد.
الله متعال میفرماید: (وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ) «و هیچ چیز نیست، مگر آنکه گنجینههایش نزد ماست و ما آن را جز به اندازهای معیّن فرو نمیفرستیم». [حجر: ۲۱]، بنابراین کلید گشایش در دست الله متعال است؛ پس چون دردها و نگرانیها راهت را مسدود نمودند، به سوی پادشاه دانا پناه ببر که قلبهای شکسته را التیام داده و کاستیها را جبران میکند؛ و ندا بده که: ای جبرانکنندهی کاستی دلشکستگان؛ کاستی مرا جبران نما و به ضعف من رحم کن و اندوه و نگرانی مرا برطرف کن. (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ) «[آیا معبودان شما بهترند] یا ذاتی که [دعای] درمانده را - وقتی او را بخواند - اجابت میکند و گرفتاری را برطرف میسازد». [النمل: ۶۲]
وَلَرُبَّ نَازِلَةٍ يَضِيقُ بِهَا الفَتَى = چه بسا حادثهی ناگواری که جوانی را به تنگ آورد
ذَرْعًا وَعِنْدَ اللهِ مِنْهَا المَخْرَجُ = و نزد الله متعال راه برون رفت از آن باشد.
ضَاقَتْ فَلَمَّا اسْتَحْكَمَتْ حَلَقَاتُهُا = شرایط سخت میشود و زمانی که افزایش مییابد و محکمتر میشود،
فُرِجَتْ وَكَانَ يَظُنُّهَا لَا تُفْرَجُ = گشایش حاصل میگردد درحالیکه گمان گشایش را هم نمیکرد.
و به یاد داشته باش که: غم و اندوه دنیا، شکنندههای دنیا هستند؛ بنابراین چون کسی را در اندوه دیدی، همان کسی باش که الله متعال برای جبران کاستی او فرستاده است؛ زیرا جزای بزرگ در روز قیامت خواهد بود و در آن روز همهی مردم در پی کسی میگردند که کاستیهایشان را جبران کند.
در روایت صحیحی وارد شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «هرکس در پی برطرف نمودن اندوه مسلمانی باشد، الله متعال اندوهی از اندوههای او در روز قیامت را برطرف میکند». [به روایت مسلم]. (وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ) «و چنان که الله به تو نیکی کرده است، تو نیز [به بندگانش] نیکی کن». [القصص: ۷۷] (وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ) «و الله نیکوکاران را دوست دارد». [آل عمران: ۱۳۴]
كُنْ بَلْسَمًا إِنْ صَارَ دَهْرُكَ أَرْقُمًا ... وَحَلَاوَةً إِنْ صَارَ غَيْرُكَ عَلْقَمًا = خوشبین باش هرچند زمانهات تلخ باشد... و خوشرو باش هرچند دیگران تلخروی باشند.
بارالها، ای جبرانکنندهی کاستیها، کاستیهای ما را جبران کن و ضعف ما را مورد مرحمت خویش قرار بده و از ما درگذر؛ به رحمت خود ای رحمکنندهترین رحمکنندگان.