۱۷
این پیامی است به هرکسی که از زندگی خسته شده و به تنگ آمده و ایام به کام او تلخ است. تو را به فتحی آشکار و پیروزی نزدیک و گشایش بعد از دشواری و آسانی بعد از سختی بشارت میدهیم.
امید و آینده روشن و وعدهی راستین در میان است؛ (وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ) «[این پیروزی] وعدۀ الله است [و] الله هرگز از وعدۀ خود تخلف نمیکند». [الروم: ۶] آیا مولا و خالق ما نگفته است که: (وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا) «و الله زیباترین نامها را دارد؛ پس او را به آن [نامها] بخوانید». [اعراف: ۱۸۰]، و چون او را با اسامی نیکویش بخوانید نتیجه چه خواهد بود؟ (وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ) «پروردگارتان فرمود: مرا به دعا بخوانید، تا [دعای] شما را اجابت کنم». [غافر: ۶۰]
و ما در این مقام با شناخت نامی از نامهای نیکوی الله متعال: «المُهَیمِن» به او تقرب میجوییم.
شناخت الله متعال با اسامی نیکو و صفاتش، اصل دین و اساس هدایت و برترین و ضروریترین دانشی است که قلب آدمی کسب نموده و نفس حاصل کرده و عقل درک نموده است.
اسم «المُهَیمِن» در پایان سورهی حشر وارد شده است: (هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ) «او الله است که معبودی [بهحق] جز او نیست؛ [اوست] فرمانروا، منزّه، سلام (بیعیب و نقص)، تصدیقکنندۀ پیامبرانش، مراقب [اعمال بندگانش] میباشد». [الحشر: ۲۳]
پروردگار مُهَیمِن ما کسی است که: در همهی امور مخلوقاتش ناظر بر آنان است؛ چنانکه از پنهانترین امور و درون سینهها آگاه است؛ علم او همه چیز را احاطه کرده و شاهد اعمال مردم و مراقب همهی سخنان و افعالی است که از آنان صادر میشود؛ چنانکه هیچ عملشان از چشم او پنهان نمانده و به اندازهی ذرهای هم در زمین و آسمان از او پنهان نمیماند: (وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِن ذَٰلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ) «و هموزنِ ذرّهاى - [نه] در زمین و نه در آسمان - از پروردگارت پنهان نیست؛ و [حتی] كوچکتر یا بزرگتر از آن [نیز] چیزى نیست، مگر اینكه در كتابى روشن [ثبت شده] است». [يونس: ۶۱]
این حالتهای بنده و تحرکات او در شبانه روز و در نهان و آشکار و سفر و هنگام اقامت است، که همه را دانندهی غیبها میداند و برای بنده میشمارد: (فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى) «یقیناً او [راز] نهان و [حتی] نهانتر [از آن] را نیز میداند». [طه: ۷]
نجوا نزد او علنی، نهان نزد او هویدا و پنهان نزد او آشکار است.
تعدادی از منافقان برای دسیسهچینی گرد آمدند و شروع به نقشه کشیدن کردند که دانندهی غیبها آنان را رسوا نمود و فرمود: (يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرْضَىٰ مِنَ الْقَوْلِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطًا) «آنها [زشتکاریهای خود را] از مردم پنهان میدارند، ولی نمیتوانند چیزی را از الله پنهان کنند؛ و [حال آنکه] او تعالی همراهشان است آنگاه که شبانه چارهاندیشی میکنند و [از سرِ دروغ و افترا] سخنانی میگویند که او نمیپسندد؛ و الله همواره به آنچه میکنند احاطه دارد». [نساء: ۱۰۸]
عمیر بن وهب و صفوان بن امیه پس از واقعهی بدر، شبانه کنار کعبه نشسته بودند و برای ترور پیامبر صلی الله علیه وسلم چارهاندیشی میکردند که الله متعال پیامبرش را از مکر آنان خبر داد و از تصمیم آنان مطلع شد.
مَلِيكٌ عَلَى عَرْشِ السَّمَاءِ مُهَيْمِنٌ ... لِعِزَّتِهِ تَعْنُوْ الوُجُوْهُ وَتَسْجَدُ = پادشاهی است بر عرش آسمان مراقب؛ به سبب عزتش چهرهها به او روی آورده و برای او سجده میکنند.
بله، او مراقب، حافظ و نگهبان است؛ امین است و شاهد، و اعمال مخلوقات را زیر نظر دارد.
ای کسی که چشمانت را با اشک پر کردهای، اشکهایت را پاک کن و نگرانی را از خود دور بگردان و مطمئن و آرام باش که ولایتی از جانب خالق جهان داری و باید لطف او را در نظر داشته باشی.
ای بنده، مطمئن و آرام باش که تقدیر نوشته شده و اختیار داده شده و لطف حاصل گشته است.
بارها از مرگ ترسیدیم، اما آیا مردیم؟
بارها راهها را به روی خود بسته دیدیم و ریسمان نجاتی نیافتیم و آفاق را به روی خود تاریک دیدیم که ناگهان پیروزی و گشایش و خیر و بشارت را دیدیم. (قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُم مِّنْهَا وَمِن كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِكُونَ) «بگو: الله شما را از این [تاریکیها] و از تمام سختیها نجات میدهد؛ سپس شما [باز هم] شرک میورزید». [انعام: ۶۴]
چند بار دنیا در برابر ما تاریک گشت و آسمان و زمین با همهی وسعتشان برای ما تنگ شد، اما ناگهان خیر فراگیر و آسانی از راه رسید؟! (وَإِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ ۖ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ ۚ يُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۚ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) «و اگر الله زیانی به تو برساند، هیچ بازدارندهای جز او تعالی برایش نیست؛ و اگر برایت ارادۀ خیری نماید، برای فضل [و بخششِ] او هیچ مانعی نیست. [او بخشش خویش را] به هریک از بندگانش که بخواهد، میرساند و او آمرزندۀ مهربان است». [يونس: ۱۰۷]
پس پروردگار ما مُهَیمن است و عزت و غلبه و چیرگی برای اوست و گشایش از جانب اوست.
ابن کثیر اثری را از وهب بن منبه ذکر نموده است؛ وی میگوید: «الله متعال در یکی از کتابهایش میفرماید: به عزت و جلالم سوگند، هیچ بندهای که آسمانها و زمین برای او نیرنگ چیدهاند، به من پناه نمیآورد و از من امان نمیخواهد مگر اینکه از بین آنها برای او گشایش و راه برون رفتی قرار میدهم. به عزت و جلالم سوگند، هیچ بندهای از غیر من پناه نمیخواهد مگر اينكه زمین را زیر پایش سست میکنم تا فرو رود».
جَلَالُكَ يَا مُهَيْمِنُ لَا يَبِيْدُ ... وَمُلْكُكَ دَائِمٌ أَبَدًا جَدِيدُ ... وَحُكْمُكَ نَافِذٌ فِي كُلِّ أَمْرٍ ... وَلَيْسَ يَكُوْنُ إِلَّا مَا تُرِيدُ = ای مهیمن، جلال و بزرگواری تو از بین نمیرود و پادشاهی و فرمانروایی تو همیشگی و ابدی است. و فرمان تو در هر امری نافذ است و فقط چیزی که تو میخواهی، خواهد بود.
قَصَدْتُ إِلَى المُلُوكِ فَكُلُّ بَابٍ ... عَلَيْهِ حَاجِبٌ فَظٌّ شَدِيدُ ... وَبَابُكَ مَعْدِنٌ لِلْجُودِ يَا مَنْ ... إِلَيْهِ يَقْصِدُ العَبْدُ الطَّرِيدُ = قصد پادشاهان کردم که بر هر دری نگهبانی تندخو و سختگیر یافتم. درگاه تو معدن بخشش است ای کسی که بندهی گریزان قصد او میکند.
پروردگارمان کتابش قرآن را مُهَیمِن (نگهبان) بر کتابهای پیش از خود توصیف نموده است: (وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ) «و [ای پیامبر، ما این] کتاب را بهحق بر تو نازل کردیم [که] تصدیقکنندۀ کتابهای پیشین و نگهبان و گواه بر آنهاست». [المائده: ۴۸]
بنابراین قرآن کریم معیار قضاوت در مورد کتابهای پیش از خود است؛ مطالبی بهتر از آنها را در خود جای داده است و مواردی از کتابهای پیش از خود را نسخ نموده و برای بنی اسرائیل بیشتر مواردی را که در آنها اختلاف داشتند، ذکر نموده و به این ترتیب تحریفشان را آشکار نموده و حقی را که کتابهای پیشین دربرداشتند، عیان نموده است.
هیچ مسلمانی نیست که به این مساله ایمان داشته باشد مگر اینکه بزرگداشت کتاب الله، قلبش را مملو از محبت و خوشحالی و ستایش الله متعال و شکرگزاری از او به سبب هدایتش میکند. و این همان چیزی است که هر انسانی آن را میخواهد و مومن در هر رکعتی مطالبهاش میکند: (اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ) «ما را به راه راست هدایت فرما [و همواره در این راه، ثابتقدم بدار]». [الفاتحة: ۶]
بارالها، ای مهیمن، ما را در زمرهی کسانی هدایت کن که هدایتشان کردهای؛ و ما را در زمرهی کسانی قرار بده که آنان را به دوستی گرفتهای؛ و ما و پدر و مادران ما و همهی مسلمانان را بیامرز.