68
جعفر الصادق -رحمه الله- فرمايلي: "زه هغه چاته حیران یم چې ډاریږي او د هغه – تعالی- وینا ته رجوع نکوي: (حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ) (زمونږ لپاره الله كافي دى او هغه ښه كار جوړوونكى دى). [آل عمران سورت: ایت 173]؛ ما اوریدلي چې الله د هغې وروسته ویلي دي: (فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ) (نو دوی د الله له جانبه په نعمت او فضل سره بېرته وګرځېدل، پداسې حال کې چې ونه رسېده دوی ته هېڅ تکلیف). [آل عمران سورت: ایت 174].
زه غمجن کس ته حیران یم چې څنګه د الله تعالی دې وینا ته پام نکوي: (لَّا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ) (نشته هېڅ لايق د عبادت مګر ته يې، ته پاك يې، بېشكه هم زه له ظالمانو څخه یم). [الأنبياء سورت: ایت 87]؛ ما اوریدلي چې الله د هغې وروسته ویلي دي: (فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ) (نو مونږ د هغه دعا قبوله كړه او مونږ هغه له غم نه خلاص كړ او همداسې مونږ مومنانو ته نجات وركوو). [الأنبياء سورت: ایت 88].
او زه هغه کس ته حیران یم چې دوکه شوی وي، څنګه د الله تعالی دې وینا ته رجوع نکوي: (وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ) (او زه خپل كار الله ته سپارم، بېشكه الله (خپلو) بنده ګانو لره ښه لیدونكى دى). [غافر سورت: ایت 44]؛ ما اوریدلي چې الله ویلي دي: (فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا) (نو الله هغه د دوى د مكرونو له بديو نه بچ وساته). [غافر سورت: ایت 45]".
کله چې له تا څخه چالونه راتاو شي، او ستا لارې تنګې شي، او امیدونه ختم شي، او رسۍ پرې شي؛ نو ته ووایه: زما لپاره الله کافي دی او هغه ښه استازی دی!
كه ځمكه د پراخۍ با وجود ستا لپاره تنګه شي، او ستا نفس د هغه څه په خاطر تنګ شي څه یې چې بار کړي دي؛ نو غږ وکړه چې: زما لپاره الله بسنه کوي او هغه ښه استازی دی! پدې وخت کې به مدد راشي، او د هغه مرسته او خلاصون به ژر را ورسیږي. (فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ) (نو دوی د الله له جانبه په نعمت او فضل سره بېرته وګرځېدل، په دې حال کې چې ونه رسېده دوی ته هېڅ تکلیف). [آل عمران سورت: ایت 174].
او الله –سبحانه و تعالی- خپل ځان خپلو بندګانو ته ورپیژني چې هغه: د هغوی سره حساب کوونکی دی، نو هغه –سبحانه و تعالی- وفرمایل: (وَكَفَىٰ بِاللَّهِ حَسِيبًا) (او الله كافي دى، چې ښه حساب اخيستونكى دى). [النساء سورت: ایت 6]، او فرمایلي یې دي: (إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا) (بېشكه الله د هر شي ښه حساب كوونكى دى). [النساء سورت: ایت 86].
نو زموږ رب - عزوجل – هغه: د ټولو لپاره کافي دی.
او زموږ رب - سبحانه و تعالی – د ټول مخلوق لپاره بسنه کوي په هر څه کې چې دوی ورته اړتیا لري؛ په ګټو کې، او د ضرر په دفع کولو کې.
1- د ټول مخلوق لپاره عمومي کفایت؛ د هغوی په پیدا کولو، روزۍ ورکولو، او د هر هغه څه په وړاندې کولو سره چې د هغوی لپاره پیدا شوي دي، (الَّذِي أَعْطَىٰ كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَىٰ) (زمونږ رب هغه ذات دى چې هر شي ته يې د ده (موافق) شكل وركړى دى، بیا يې لار ښودلې ده). [طه سورت: ایت 50].
2- د هغه ځانګړې بسنه د خپلو موحدو بندګانو لپاره؛ په بریا او ځواکمنتیا سره، او په هر هغه څه له منځه وړل چې دوی ورڅخه کرکه لري، (يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ) (اې نبي! تا لپاره او ستا پیروي كوونكو مومنانو لپاره الله كافي دى). [الأنفال سورت: ایت 64].
او زموږ رب – سبحانه و تعالی- له ټولو مخلوقاتو څخه به د خپلو اعمالو حساب اخلي په هغه ورځ کې چې دوى بېرته هغه ته ورګرځول كېږي، او د هغې بدله به وركوي، له هغه نه هېڅ شى پټ نه دى، او ځمکه او اسمان کې له هغه څخه د يوې ذرې په اندازه څه شی پوښول شوی نه دی. (وَإِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا ۗ وَكَفَىٰ بِنَا حَاسِبِينَ) او كه دا (عمل) د اوري د دانې په وزن وي مونږ به هغه راوړو او هم مونږ حساب كوونكي بس یو [الأنبياء سورت :47].
څوک چې له الله پرته په بل څه وویرول شي او ووايي: الله زما لپاره بسنه کوي! هغه به وژغوري او بریا به ور په برخه کړي.
ابراهیم -علیه السلام- په اور کې واچول شو؛ هغه وويل: زموږ لپاره الله کافي دی او هغه تر ټولو ښه استازی دی! الله ورته هغه یخ او د امن ځای وګرځاوه.
زموږ رسول - صلی الله علیه وسلم - او د هغه صحابه؛ کله چې دوی د کفارو لښکرو او د بت پرستانو لښکرو لخوا وګواښل شول؛ هغوی وویل: (حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ (173) (زمونږ لپاره الله کافی دی او هغه ښه کار جوړونکی دی. فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ (174)) نو دوى د الله له جانبه په نعمت او فضل سره بېرته راوګرځېدل، په داسې حال كې چې ونه رسېد دوى ته هېڅ تكلیف او دوى د الله د رضامندۍ تابع شول او الله د بېخي لوى فضل والا دى). [آل عمران سورت: ایتونه 173-174].
نو الله د ټولو لپاره کافي دی: هغه ذات چې د سهار په وخت کې ورته د لاسونو ورغوي پورته کېږي، او لاسونه د اړتیا په وخت کې، او سترګې په مصیبتونو کې، او په حوادثو کې پوښتنې.
زورور د هغه په لاس کې دي، کمزوري د هغه په لاس کې دي، ستا روغتیا د هغه په لاس کې ده، ستا ښځه د هغه په لاس کې ده، او هر هغه څوک چې ستا تر لاس لاندې دي، ستا روزي د هغه په لاس کې ده، پاچاهان د هغه په لاس کې دي، ظالم د هغه په لاس کې دی، او ستا دښمن د هغه په لاس کې دی.
ته یوازې دا کار وکړه چې هغه ته پناه ویسه او غږ وکړه: حسبنا الله ونعم الوكيل! زموږ لپاره الله کافي دی او هغه خورا غوره استازی دی!
"حسبنا الله ونعم الوكيل!" دا: د هر مصېبت نه د خلاصېدو کیلي ده، او نېکبختۍ ته دروازه ده. (فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ) (نو دوى د الله له جانبه په نعمت او فضل سره بېرته راوګرځېدل، په داسې حال كې چې ونه رسېد دوى ته هېڅ تكلیف او دوى د الله د رضامندۍ تابع شول او الله د بېخي لوى فضل والا دى). [آل عمران سورت: ایت 174]، که له ناروغۍ څخه وويریدلې، او تجارت کې دې تاوان وکړ، یا له فقر څخه، او یا د خپل اولاد څخه، او یا د ظالم یا دښمن څخه ووېرېدلې، نو ووایه: حسبي الله ونعم الوكيل، زما لپاره الله کافي دی او هغه غوره ذات دی چې زه پرې توکل کوم!
که کومه ښځه د ولادت په وخت کې یا د خپل ماشوم یا خپل ځان په اړه خفګان ورته ورسیږي، نو باید ووایي: «حسبي الله ونعم الوكيل»، زما لپاره الله کافي دی او هغه غوره استازی دی"، د ابن السني څخه په مرفوع ډول او ابو داود څخه په موقوف ډول روایت دی، او د دې سند تصحیح شعیب ارناووط کړې ده: «مَنْ قَالَ: حِينَ يُصْبِحُ وَحِينَ يُمْسِي: حَسْبِيَ اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ سَبْعَ مَرَّاتٍ؛ كَفَاهُ اللهُ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ». چا چې وویل: کله چې سهار او ماښام ورباندې راشي: (حَسْبِيَ اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ، وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ) (زما لپاره الله کافي دی چې له هغه پرته بل معبود نشته هغه باندې زما توکل دی، او هغه د ستر عرش څښتن دی)، اووه ځلې؛ الله به د دې کس د دنیا او آخرت چارو لپاره کفایت وکړي.
اې ربه! تاته مې پناه دروړه، ستا څخه مې د حمایت غوښتنه وکړه، او له تا نه مې د هغه څه په خاطر مرسته وغوښته چې زه هغه څخه وېرېږم، او تا باندې مې توکل وکړ؛ ته زما لپاره کافی یې، ته زما امید یې، ته زما پټنځای او پناه ګاه یې! (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ) (بلكې هغه ذات (غوره دى) چې د مجبور ( او عاجز) سوال قبلوي، كله چې دغه (الله) وبلي او هغه تكلیف (او سختي) لرې كوي). [النمل سورت: ایت 62].
او کله چې ته پوه شي چې الله: هغه کافي ذات دی، او هغه حسابکوونکی دی؛ یوازې به هغه ته خپلې اړتیاوې پورته کړې.
او هغه حسابکوونکی، کافي او ساتونکی دی ... او د بنده لپاره هر وخت کې کافي دی
كله چې مؤمن په دې پوه شي: چې سبا به الله له ده سره د لويو او كوچنيو حساب كوي، او له ده څخه به د نقير او قطمير (د کجورې دننه تار او پردې) غوښتنه كوي، او دا چې هيڅ شی له هغه څخه پټ نه دی، او د مخلوق حساب به حسابکوونکي ذات لپاره ستونزمن نه وي؛ نو بنده به تل چمتو وي، او هغه به په ټولو حالاتو کې د الله - عزوجل - څارنه په نظر کې نیسي. (ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ ۚ أَلَا لَهُ الْحُكْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِينَ) (بیا به دوى ورګرځولى شي الله ته چې د دوى حق مالك دى، اګاه شئ! د حكم (او فيصلې كولو) ټول اختيار خاص د هغه دى، او هغه تر ټولو ژر حساب كوونكى دى). [الأنعام سورت: ایت 62].
د امام احمد په مسند کې راغلي: عایشه -رضی الله عنها- وايي: ما له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه اورېدلي چې په ځینو لمونځونو کې به یې ویل: «اللَّهُمَّ! حَاسِبْنِي حِسَابًا يَسِيرًا»، «اې الله! زما سره اسانه حساب وکړه» ما وویل: اې د الله رسوله! اسانه حساب څه شی دی؟
قال: «أَنْ يَنْظُرَ فِي كِتَابه فيتجاوز عَنْهُ؛ إِنَّهُ مَنْ نُوقِشَ الحِسَابَ يَوْمَئِذٍ -يَا عَائِشَةُ!- هَلَكَ» هغه وفرمایل: «کوم چې د هغه په عمل نامه کې وګوري د ګناهونو څخه تیر شي؛ اې عایشې! په هغه ورځ کې که د چا سره حساب وشي هغه هلاک شو». [صحیح حدیث دی]
او له عمر بن الخطاب -رضي الله عنه- څخه روایت دی چې هغه وویل: «د خپل ځان حساب وکړئ مخکې له دې چې تاسو سره حساب وشي، او خپل عملونه وزن کړئ مخکې له دې چې په تاسو باندې وزن شي، او د لویې نندارې لپاره تیاری ونیسئ؛ په هغه ورځ به تاسو پېش کړی شئ او ستاسو هیڅ شی به پټ نه وي".
قرطبي ویلي: ځینو صالحانو ویلي دي: دا هغه کتاب دی، چې ستا ژبه د هغه قلم دی، ستا د خولې لاړې د هغه رنګ دی، او ستا د بدن غړي د هغه کاغذ دی، تا خپلې ملاېکې ته ویلي، هغه کې څه نه زیات شوي او نه کم شوي دي، او کله چې ته د هغه څخه انکار وکړې، ستا په وړاندې به له خپل ځانه څخه ګواه وي؛ (اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَىٰ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا) (ته خپل كتاب ولوله، نن ورځ ستا په خلاف هم ستا خپل نفس كافي دى، حساب كوونكى). [الإسراء سورت: ایت 14]".
په آخرت کې داسې یوه محکمه ده چې حقونه په کې بیرته ګرځول کیږي؛ په هغه ځای کې به نه درهم وي او نه دینار، مګر حساب به په نیکیو او عملونو وي، په داسې حال کې چې ته به نیکیو ته ډیر محتاج اوسې.
او د توکو د ارزښت له مخې د هغه اندازه ټاکل کیږي! اوسپنه په ټن، میوه.. په کیلو، سره زر.. په ګرام، او الماس.. په قیراط، مګر د آخرت اعمال به ... په ذره باندې وي؛ (فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (7) (نو هغه څوك چې د یوې ذرې په اندازه نېك عمل وكړي (،نو) دى به هغه وویني. وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ (8)) (او هغه څوك چې د یوې ذرې په اندازه د شر (او بدۍ) عمل كوي (، نو) دى به هغه وویني). [الزلزلة سورت: ایتونه 7-8].
نو خبردار د نورو د حقونو څخه ځان وساته! ځکه چې هغه حلال نه دي؛ حتا که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- یې په اړه هغه چاته فیصله وکړي چې له خپل ورور څخه په استدلال کې چالاک وي او ښه استدلال وکړي، ځکه چې له هغه –صلی الله علیه وسلم- څخه په صحیح ډول روایت شوي دي چې فرمایلي یې دي: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ، وَإِنَّكُمْ تَخْتَصِمُونَ إِلَيَّ، وَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ أَنْ يَكُوْنَ أَلحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ، وَأَقْضِيَ لَهُ عَلَى نَحْوِ مَا أَسْمَعُ. "په حقیقت کې، زه انسان یم، او تاسو ما ته خپله دعوا راوړئ، او ستاسو ځینې ممکن د نورو په پرتله ډیر نرم او ښه استدلال ولري، نو زه د هغه په حق کې د هغه د وینا مطابق فیصله وکړم.
فَمَنْ قَضَيْتُ لَهُ مِنْ حَقِّ أَخِيهِ شَيْئًا؛ فَلَا يَأْخُذْ، فَإِنَّمَا أَقْطَعُ لَهُ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ» که چیرته ما د هغه د ورور له حق څخه د هغه لپاره څه فیصله کړي وي؛ هغه دې یې نه اخلي، ځکه ګویا کې ما د هغه لپاره د اور یوه ټوټه ورکړه". [د بخاري او مسلم روایت دی].
اې الله! ته مونږ ته بسنه کوې او همدا کافي ده.. زمونږ لپاره اوسه او زموږ پر ضد مه کېږه، موږ او زموږ مور او پلار او ټولو مسلمانانو ته بخښنه وکړه.