26 - 27
طبراني د ابو طويل له قوله په صحیح سند سره نقل کړی دی چې: هغه رسول الله -صلی الله عليه وسلم- ته راغی؛ ويې فرمايل: د داسې سړي په اړه څه فکر کوې چې ټول ګناهونه يې کړي وي او هيڅ يې نه وي پرېښي، په دې كې يې هيڅ كوچنى او ستر څیز يې نه وي پریښى مګر دا چې هغه یې کړی وي، نو آيا د ده لپاره توبه شته؟
ويې ويل: اسلام دې قبول کړی؟ ويې ویل: اما زه: فأشهد أن لا إله إلا الله، وحده لا شريك له، وأنك رسول الله، یعنې زه شاهدي ورکوم چې له الله پرته بل معبود نشته، هغه یوازې دی بل شریک نه لري او ته د الله رسول یې، هغه وویل: هو؛ ته نیک کارونه وکړه او بد کارونه پرېږده، نو الله به دا ټول ستا لپاره نیک وګرځوي» هغه وویل: زما خیانتونه او بد عملونه؟! ويې ويل: هو، ويې ويل: الله اکبر (الله ډېر لوی دى)! هغه تکبیرونه ویل تردې چې پناه شو.
او له الله څخه د بخښنې غوښتنه کوم
او پوهیږم چې الله عفوه او بخښه کوي
که خلک ګناهونه لوی ګڼي، نو دغه ګناهونه
که څه هم لوی وي، د الله د رحمت په مقابل کې کوچني دي
زموږ بحث د داسې نوم په اړه دی چې یو ګناهکار او مؤمن یې نه اوري مګر دا چې زړه یې ورسره تړل کیږي، او په دې سره ډیر خوشحاله کیږي، او د امید دروازې هغه ته پرانستل کیږي، هغه د الله: الغفور او الغفار – تبارک و تعالی- نوم دی.
هغه –سبحانه و تعالی- فرماېلي: (۞ نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) (ته زما بنده ګانو ته خبر وركړه چې بېشكه زه، همدا زه ډېر بخښونكى، بې حده رحم كوونكى یم) [الحجر سورت: ایت 49]، او فرماېلي یې دي: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا) (نو ما (دوى ته) وویل: تاسو له خپل رب نه بخښنه وغواړئ بېشكه دى ډېر بخښونكى دى) [نوح سورت: ایت 10]، او فرماېلي یې دي: (إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ) (بېشكه ستا رب د بخښنې وسیع كوونكى دى) [النجم سورت: آیت 32].
الغفر په لغت کې: پټولو او پوښلو ته وایي.
او زموږ رب –سبحانه و تعالی - د خپلو بندګانو د ګناهونو پوښونکی دی، چې په خپل ستر او پردې سره یې پټوي؛ له هغه پرته د دوی ګناهونه بل څوک نه شي موندلی، او دا چې د هغوی له خطاګانو او ګناهونو څخه تیر شي.
هغه –عزوجل- د خپلو بنده ګانو ګناهونه وخت په وخت سره بې شمېره بخښي، څومره چې بنده له ګناه څخه توبه وباسي، د الله –عزوجل- له لوري بخښنه تکرارېږي.
طبراني او نورو ذکر کړي دي: یو سړی رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ته راغی او ویې ویل: اې د الله رسوله! زموږ څخه یو چا ګناه وکړه؟ ويې وويل: هغه باندې به ليکل کېږي، بيا يې وويل: له هغه څخه دې بخښنه وغواړي او توبه دې وباسي؟ هغه وویل: «يُغْفَرُ لَهُ وَيُتَابُ عَلَيْهِ، وَلَا يَمَلُّ اللهُ حَتَّى تَمَلُّوا» "هغه به بخښل کیږي او توبه یې قبلیږي، او الله تر هغه پورې نه ستړي کیږي ترڅو چې تاسو ستړي نه شئ". [حسن حدیث دی. دا په "المعجم الکبیر و الاوسط" کې راغلی دی].
او هغه بخښونکی دی، که د (ځمکې) په اندازه ګناه وکړي ... پرته له شرک څخه نور ګناهونه وکړي
نو هغه به درته د هغې (ځمکې) په اندازه بخښنه وکړي ... پاکي ده هغه ذات لره چې ډیر بخښونکی دی
الله –عزوجل- د ټولو توبه کوونکو، ګناهکارانو او خطاکارانو لپاره خپله دروازه خلاصه کړې ده؛ نو هغه – سبحانه و تعالی - فرماېلي: (۞ قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) (ته (دوى) ته ووایه: اى زما هغو بنده ګانو چې په خپلو ځانونو يې زیاتى كړى دى! تاسو د الله له رحمت نه مه نا امېده كېږئ، بېشكه الله ټول ګناهونه بخښي، بېشكه دغه (الله)، هم دى ښه بخښونكى، بې حده رحم كوونكى دى) [الزمر سورت: ایت 53]، بلکي له اوو اسمانونو پورته يې غږ وکړ چا چې ويلي وو: الله له دریو څخه دریم دی؛ هغوی ته یې د توبې غږ وکړ؛ ترڅو هغوی ته بخښنه وکړئ؛ هغه وفرمایل: (أَفَلَا يَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) (ایا دوی ولې الله ته توبه نه وباسي او له هغه نه بخښنه نه غواړي؟! حال دا چې الله ډیر بخښونکی، بې حده مهربان دی) [المائدة سورت: ایت 74].
ټول ګناهونه بخښل کیږي؛ پرته له هغه چا چې الله ته ورشي په داسې حال کې چې مشرک وي: (إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا) (بېشكه الله نه بخښي دا چې له هغه سره دې (څوك) شریك كړى شي او هغه بخښي هغه (ګناه) چې له دې (شرك) نه كمه وي د چا لپاره چې وغواړي او څوك چې له الله سره شریك ونیسي، نو یقینًا هغه ډېره لویه ګناه راجوړه كړله) [النساء سورت: ایت 48].
او په دې اړه آیتونه ډېر دي.
اما په حدیثو کې؛ قدسي حدیث کې راغلي: «قَالَ اللهُ -تبارك وتعالى- : يَا ابْنَ آدَمَ! إِنَّكَ مَا دَعَوْتَنِي وَرَجَوْتَنِي؛ غَفَرْتُ لَكَ عَلَى مَا كَانَ فِيكَ وَلَا أُبَالِي، يَا ابْنَ آدَمَ! لَوْ بَلَغَتْ ذُنُوبُكَ عَنَانَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَغْفَرْتَنِي؛ غَفَرْتُ لَكَ وَلَا أُبَالِي، يَا ابْنَ آدَمَ! إِنَّكَ لَوْ أَتَيْتَنِي بِقُرَابِ الأَرْضِ خَطَايَا ثُمَّ لَقِيتَنِي لَا تُشْـرِكُ بِي شَيْئًا؛ لَأَتَيْتُكَ بِقُرَابِهَا مَغْفِرَةً» «الله –تبارک وتعالی- فرمایلي: اې د آدم اولاده! که ته ما وبلې او له ما څخه هیله وکړې؛ زه به تاته د هغه څه په خاطر بخښنه کوم چې په تا کې وو او زه یې پروا نه لرم، اې د آدم اولاده! که ستا ګناهونه د اسمان ورېځو ته ورسېږي او بیا له ما څخه بخښنه وغواړې؛ زه به تا وبخښم او پروا یې نه لرم، اې د آدم اولاده! كه ته د ځمكې په اندازه ګناهونو سره ما ته راشې او زما سره ملاقات وکړې او زما سره دې هیح څیز شریک کړی نه وي، زه به تا ته د هغې په اندازه بخښنه وکړم». [صحیح حديث دی. ترمذي روایت کړی].
دا د هغه چا لپاره دی چې یوازې د بخښنې غوښتلو لپاره راځي، د بیرته نه ستنیدو هوډ لري، په توبه کې مخلص وي، او که الله د هغه په اخلاص پوه شي، نو هغه به د هغه بد عملونه په ښه عمل بدل کړي، دا د هغه سخاوت او مهرباني له خپلو بندګانو سره ده.
او نېک عملونه د ګناهونه کفاره دي، الله –سبحانه و تعالی- فرمايي: (إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ) (بېشكه نېكيانې بديانې لرې كوي) [هود سورت: ایت 114]، او په صحیح حدیث کې راغلي دي چې هغه -عليه الصلاة والسلام- فرمایلي دي: «وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الحَسَنَةَ تَمْحُهَا» "د هرې بدۍ وروسته نیکۍ وکړئ، دا به هغه له منځه یوسي". [حسن حدیث دی. ترمذي روایت کړی].
هغه مصیبتونه چې بنده ته رسیږي - که په خپل ځان، د هغه په اولاد یا د هغه په مال کې وي - د هغه بد عملونه کفاره کوي؛ که هغه د الله څخه د ثواب تمه ولري، صبر وکړي، او د الله –تبارک و تعالی- په حکم راضي وي.
او الله –عزوجل- د خپل بنده په توبې د هغه سړي په پرتله ډیر خوشحالیږي چې په دښته کې یې خپله سورلۍ ورکه کړي وي چې د هغه خوراک او څښاک هغې باندې بار وي او بیا یې ومومي.
او په هره پیمانه چې د بنده ګناه لويه وي او یا له هغه څخه تکرار شي؛ الله په خپل رحمت کې تر هغه لوی دی تر هغه وخته پورې چې بنده بخښنه غواړي: (وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ) (او زما رحمت هر شى راګېر كړى دى) [الأعراف سورت: ایت 156]، او له هغه - عليه الصلاة والسلام - څخه ثابت دي چې هغه د خپل رب – عزوجل- څخه روایت کوي، او فرمایي: "یو بنده ګناه وکړه؛ بیا یې وویل: اې الله! زما ګناه وبخښه، بیا هغه –تبارک و تعالی- وفرمایل: زما بنده ګناه وکړه، او پوه شو چې هغه لره رب شته چې ګناه بخښي، او ګناه باندې یې نیسي، بیا یې ګناه وکړه او ویې ویل: اې ربه! زما ګناه وبخښه، نو الله –تبارک و تعالی- وفرمایل: زما بنده ګناه وکړه، او پوه شو چې هغه لره رب شته چې ګناه بخښي، او ګناه باندې یې نیسي، ویې فرمایل: زما بنده ګناه وکړه، او پوه شو چې هغه لره رب شته چې ګناه بخښي، او ګناه باندې یې نیسی، بیا یې ګناه وکړه او ویې ویل: اې ربه! زما ګناه وبخښه، نو الله –تبارک و تعالی- وفرمایل: هر څه چې کوي وې کړه! [مسلم روایت کړی] يعنې: تر څو چې ته توبه ویستونکی، ډیر دعا کوونکی، او رجوع کوونکی اوسې.
او د الله –عزوجل- دروازه د ټولو توبه کوونکو او دعا کوونکو لپاره پرانیستي ده، هغه عفو کوونکی او بخښونکی و؛ او دی، او هغه چا ته یې د بخښنې او عفوې ژمنه کړې ده چې د بخښنې اسباب له ځانه سره ولري: (وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَىٰ) (او بېشكه زه خامخا ډېر بخښونكى یم هغه چا ته چې توبه وباسي او ایمان راوړي او نېک عمل كوي، بیا په نېغه لار روان اوسي) [طه سورت: ایت 82]، او هغه څوک چې دومره ګناهونه او بدۍ ولري چې د حساب او شمیرلو څخه تیر وي؛ نو له الله څخه دې بخښنه وغواړي د هغه څه څخه چې الله شمیرلي او هغه باندې پوهه دی.
د دې مطلب دا ندی: چې مسلمان په خطاګانو او ګناهونو کې اسراف وکړي، او په دې بهانه دې د الله نافرمانۍ ته زړه ښه کړي: چې الله بښونکی او مهربان دی! الله –سبحانه و تعالی- فرمایلي: (رَّبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ ۚ إِن تَكُونُوا صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا) (ستاسو رب پر هغه څه ښه پوهه دى چې ستاسو په نفسونو كې دي كه تاسو نېكان یئ، نو بېشكه هغه له پیله د توبه كوونكو لپاره ډېر مغفرت كوونكى دى) [الإسراء سورت: ایت 25]، فضیل ابن عیاض -رحمه الله- فرمایلي: "بخښنه پرته له پریښودلو.. د درواغجنو توبه ده".
هغه ټولو مخلوقاتو ته امر وکړ چې بخښنه وغواړي او د هغوی په سر کې: پیغمبران دي؛ (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا) (نو ما (دوى ته) وویل: تاسو له خپل رب نه بخښنه وغواړئ بېشكه دى ډېر بخښونكى دى) [نوح سورت: ایت 10]، او په مستند ډول روایت شوی دی چې هغه - عليه الصلاة والسلام - فرمایلي: «وَاللهِ! إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ فِي اليَوْمِ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ مَرَّةً» «په الله قسم! زه په ورځ کې له اویا ځلو څخه زیات له الله څخه بخښنه غواړم او هغه ته توبه کوم». [بخاري روایت کړی]، دا د پیغمبرانو په حق کې دی؛ د دوی څخه راښکته خلک په اولی طریقه باید بخښنه وغواړي. رسول الله -صلی الله علیه وسلم- علي بن ابي طالب -رضی الله عنه- ته وفرمایل: «أَلَا أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ إِذَا قُلْتَهُنَّ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ؛ وَإِنْ كُنْتَ مَغْفُورًا لَكَ؟»، قَالَ: «قُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ العَلِيُّ العَظِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الحَلِيمُ الكَرِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ العَرْشِ العَظِيمِ» «آیا زه تا ته هغه کلمات در زده نه کړم چې که هغه ووایې، الله به تا وبخښي؛ حتا که ته بخښل شوی هم وې؟"هغه وفرمایل: ووایه: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ العَلِيُّ العَظِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الحَلِيمُ الكَرِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ العَرْشِ العَظِيمِ، یعنې: له الله پرته بل معبود نشته، لوړ او لوی دی، له الله پرته بل معبود نشته، حلیم او مهربان دی، له الله پرته بل معبود نشته، پاک دی الله چې د لوی عرش څښتن دی». [صحیح حدیث دی، ترمذي روایت کړی].
او علي -رضي الله عنه- فرمايي: "حیرانتیا ده هغه چاته چې هلاک کیږي او له هغه سره نجات وي! وويل شول: هغه څه شی دی؟ ويې ويل: استغفار. قتاده -رحمه الله- ورته وويل: قرآن ستاسو د مرض او دوا په لور لارښوونه کوي؛ او ستاسو مرض ستاسو ګناهونه دي، او ستا د دوا استغفار دی".
شیخ الاسلام - رحمه الله - فرمايي: «ګناهونه د ضرر سبب دی، او استغفار د هغه اسباب له منځه وړي، لکه څنګه چې الله –سبحانه و تعالی- فرمايي: (وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) (او الله دوى ته عذاب وركوونكى ندى، په داسې حال كې چې دوى بخښنه (استغفار) غواړي) [الأنفال سورت: ایت 33]".
ابن کثير وايي: «او په چا کې چې دا صفت وي، یعنې: د «استغفار» صفت، نو الله به د هغه رزق اسانه کړي. د هغه خپل شان او ځواک به محفوظ ولري».
زه تا ته د هغو ګناهونو څخه شکایت کوم چې زه له هغو څخه انکار نشم کولی ... اې زما امیده، مهرباني وکړه زما ګناهونه ما ته وبخښه ... مخکې له دې چې ته د حشر په میدان کې زما څخه پوښتنه وکړې ... کوم چې د وحشتونو په ورځ کې دې هم په یاد دی
زه ستا څخه هیله کوم، اې د احسان څښتنه چې د جزا په ورځ یې راته وبخښه .. څرنګه چی ما له تا څخه غوښتنه کوله او هماغه څیر یې راته و پوښه چې په ځمکه کې دې راته پوښلې وه.
د "لا اله الا الله" او "استغفار" د یوځای کولو راز د هغه –سبحانه و تعالی- په دې وینا کې دی: (فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ) (نو ته پوهه شه چې بېشكه شان دا دى چې د عبادت هېڅ لايق نشته مګر الله دى او د خپلې ګناه مغفرت وغواړه او د مومنو سړیو او مومنو ښځو لپاره هم) [محمد سورت: ایت 19]: "توحید د شرک ریښه لرې کوي، او استغفار د هغه څانګې له منځه وړي.
تر ټولو غوره حمد: د: لا اله الا الله، ویل دي ، یعنې له الله پرته بل معبود نشته، او تر ټولو غوره دعا: استغفر الله وییل دی، یعنې زه له الله څخه بخښنه غواړم، نو هغه ته يې په توحید سره امر وکړ، او دا چې د خپل ځان او د مؤمنانو ښځو او وروڼو لپاره بخښنه وغواړي.
اې الله! مونږ، زمونږ مور او پلار او ټولو مسلمانانو ته بخښنه وکړه؛ اې د جهانونو ربه!