13
علماوو ویلي دي: د نومونو او صفتونو (توحید) یووالی په دوو ستنو ولاړ دی، او هغه د توحید خلاصه دی:
1- د الله –سبحانه وتعالی- د نومونو، صفتونو او افعالو د کمال ثابتول.
2- د الله –سبحانه و تعالی- پاکوالی د ټولو هغو نیمګړتیاوو څخه چې د هغه له صفتونو، افعالو او کمال سره تضاد لري.
او په موږ باندې د الله له رحمت څخه دا دي چې: هغه موږ ته لارښوونه وکړه چې څنګه د هغه پاکي د تسبیح ویلو له لارې بیان کړو، هغه –عزوجل- فرمایی: (وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا) (او تاسو د هغه پاكي بیانوئ د ورځې په اوله او اخري برخه كې) [الأحزاب سورت: ایت 42].
پاکي ده هغه ذات لره چې لا تر اوسه د هغه تسبیح کیږي ... تل او له هغه پرته د بل چا پاکي نه بیانیږي
پاکي ده هغه ذات لره چې په ذکر کولو سره یې د هغه د رضایت لار ده ... له هغه څخه او په هغه کې ژوند او خوشبویي ده
هيڅکله او نه د بل چا لپاره پاکي ده، له هغه څخه او په هغه کې ژوند او خوشبویي ده
زموږ رسول الله -صلی الله علیه وسلم- به په رکوع او سجده کې به ویل: «سُبُّوْحٌ قُدُّوْسٌ، رَبُّ المَلَائِكَةِ وَالرُّوْحِ» "پاکي دې وي پاک ذات لره، د پرښتو او روح رب لره". [مسلم روایت کړی].
او تسبیح په لغت کې: تنزیه او پاکوالي ته وایي، (سبح الله) یعنی: د هغه پاکوالی له هر ډول عیب څخه بیان کړه.
زمونږ رب – عزوجل – له هر ډول عیب، نیمګړتیا او بدیو څخه پاک دی، او هغه – تبارک و تعالی- لره کمال مطلق دی.
ټول کاینات عبادت کونکي دي، هرڅوک په دې جهان کې د الله– جل و علا- تسبیح وایي او دا ترټولو لوی شی دی چې پر هغه باندې د الله عبادت وشي.
او دا د اسمان اوسیدونکي د ملاېکو څخه دي: (قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ) ( هغوى وويل: ايا ته په هغې كې داسې څوك پيدا كوې چې په هغې كې به ورانى كوي او وينې به تُويَوي؟ حال دا چې مونږ ستا له ستايلو سره تسبيح وايو او ستا پاكوالى بيانوو، (الله) وويل: يقينًا زه پوهېږم پر هغه څه چې تاسو پرې نه پوهېږئ) [البقرة سورت: ایت 30].
په کایناتو کې هیڅ شی نشته مګر دا چې هغه د خپل خالق تسبیح وایي او اړخونه یې د خپل خالق په تسبیح سره ځواب ورکوي؛ پرته له کافرو انسانانو او پیریانو څخه.
الله -عز وجل- فرماېلي: (تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ ۚ وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ ۗ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا) (خاص د هغه لپاره تسبیح وايي اووه اسمانونه او ځمكه او هغه څوك چې په دغو كې دي، او نشته هېڅ یو شى مګر د هغه له ستاینې سره تسبیح وايي او لېكن تاسو د هغو پر تسبیح نه پوهېږئ، بېشكه هغه له ازله ډېر تحمل والا، ډېر بخښونكى دى) [الإسراء سورت: ایت 44].
او هغه – تبارک و تعالی - د تسبیح وړ دی، د ذات او صفات د کمال په لرلو سره.
له ابوهریره -رضي الله عنه- څخه روایت دی چې هغه وویل: ما له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه اوریدلي دي چې ویل یې: «يو مېږي له انبیاوو څخه یو نبي وچیچه، نو امر یې وکړ چې د مېږيانو کلی دې وسوځول شي؛ او وسوځول شوه، بیا الله ورته وحې وکړه: د يو مېږي په چیچلو تا یو ملت چې تسبیح وایي وسیزه؟!» [بخاري روایت کړی- او دا د هغه لفظ دی - او مسلم روایت کړی].
غرونه او مرغان د الله –سبحانه و تعالی- تسبیح بیانوي او هر څوک د الله تسبیح وایي: وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ ۚ وَكُنَّا فَاعِلِينَ) (او مونږ د داود سره غرونه تابع كړي وو چې تسبیح به يې ویله او مرغان (هم) او مونږ (د داسې كارونو) كوونكي وو) [الأنبياء سورت: ایت 79]، نو موږ د الله –سبحانه و تعالی- د تسبیح ویلو ډیر مستحق یو.
ځينو سلفو ويلي دي: آیا د تاسف ځای ندی چې د یو چا سوارلۍ چې هغه باندې سوریږي؛ او هغه جامې چې اغوندي یې؛ له هغه څخه ډیر د الله ذکر وایي؟!
کله چې نیک خلک د انعامونو څخه خبر شول: دا چی تسبیح د الله لپاره ترټولو ښه او غوره وینا ده؛ په هر حالت کې د الله -سبحانه وتعالی- د تسبیح لپاره هڅه کوي، ځکه دا یو آسانه غنیمت دی، له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه روایت شوی چې هغه وفرمایل: "دوه کلمې چې په ژبه سپکې، په تله کې درنې، رحمان ته محبوبې دي: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللهِ العَظِيمِ، یعنې پاکي او ستاینه الله لره ده، پاکي عظیم الله لره ده». [بخاري او مسلم روايت کړی].
او د رسول الله - عليه الصلاة والسلام- نه صحیح روایت دی چې هغه وفرمایل: «څوک چې په ورځ کې سل ځلې: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ ووايي وي؛ د هغه ګناهونه به پاک شي، حتی که د سمندر د ځګ په اندازه هم وي». [بخاري او مسلم روایت کړی].
او هغه -صلی الله علیه وسلم- فرماېلي: "ایا ستاسو څخه یو څوک د دې توان نه لري چې هره ورځ زر نیکۍ وګټي؟" د ناستو کسانو څخه یو پوښتونکي ترې وپوښتل: زموږ څخه یو کس څنګه زر نیکۍ ګټلای شي؟
هغه ووېل: سل ځلې دې تسبیحات ووایي، نو د هغه لپاره به زر نیکۍ ولیکل شي، یا به له هغه څخه زر ګناهونه پاک شي". [مسلم روایت کړی].
د الله –سبحانه و تعالی- تسبیح ویل: یو له هغو نیکیو څخه دي چې پاتې کیږي.
او په تسبیح ویلو کې: د اطاعت کوونکو لپاره آرامي، د تښتیدونکو لپاره پټنځاي، او د ویرېدونکو لپاره د پناه ځای؛ او پوهیږي چې هغه ذات چې د هغه ستاینه کوي او له هر عیب او نیمګړتیا څخه یې پاک بولي هغه: په سختۍ کې د دوی لپاره پټنځای، په یوازیتوب کې آرامتیا، او په لږو کې مرستندوی ذات دی.
څنګه به تسبیح کوونکو ته ځواب ورنکړای شي، پداسې حال کې چې هغوی الله د آسانۍ په وخت کې پیژندلی و، نو څنګه به یې هغه د سختۍ په وخت کې ونه پیژني؟!
او دا د الله پیغمبر یونس بن متا – علیه السلام- ؛ الله –عزوجل- د هغه په اړه څه وویل؟ (فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ (143) (نو كه دا خبره نه وي چې بېشكه هغه له تسبیح ویونكو څخه و. لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ (144)) (نو) خامخا دې به د هغه (كب) په خېټه كې تر هغې ورځې پورې پاتې و چې دوى به بیا ژوندي راپاڅولى شي) [الصافات سورت: ایتونه 143-144].
ابن عباس -رضي الله عنهما- ویلي: «په بحر کې به کبانو آرام کاوه خو هغه به له تسبیح ویلو څخه آرام نه کاوه، او چونګښې به د اواز کولو څخه آرامېدلې، خو هغه به د الله –سبحانه و تعالی- له ذکر څخه چپ نه پاتي کیده».
حسن ویلي: "یونس -علیه السلام- د کب په خیټه کې لمونځ نه و کړی، بلکې د آسانۍ پر مهال نیک کار کړی و، نو الله تعالی د سختۍ پر مهال یاد کړ".
کرجي ویلي: «دلیل پر دې دی چې تسبیح او تهلیل غمونه لرې کوي، او له مصیبتونو او آفتونو څخه ژغورل کوي».
او په اثر کې راغلي دي: "که یو بنده نیک وي، هغه په اسمان کې پیژندل شوی وي؛" ځکه تسبیح یو نیک کار دی، او الله –عزوجل- فرمایي: (وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ) (او نېك عمل دغه (كلمات) پورته كوي) [فاطر سورت: ایت 10].
بنده ته په تسبیح ویلو سره روزي ورکول کیږي، دا په «الادب المفرد» کې له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه نقل شوي دي چې فرمایي: "... او سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ؛ دا د هر څه دعا ده، او په دې سره ټولو ته روزي ورکول کیږي". [صحیح حدیث دی]
الله لره پاکي ده د هغو شیانو د شمیر په اندازه چې په آسمان کې یې پیدا کړي دي.
الله لره پاکي ده د هغو شیانو د شمیر په اندازه چې په ځمکه کې یې پیدا کړي دي.
الله لره پاکي ده د هغو شیانو د شمیر په اندازه چې د هغو دواړو په منځ کې شتون لري.
الله لره پاکي ده د هغو شیانو د شمیر په اندازه چې هغه پیدا کړي دي.
الله –سبحانه و تعالی- خپلو بندګانو ته امر کړی: چې د لمر په راختلو او لوېدو په وخت کې د هغه تسبیح ډیر ووایي؛ نو فرمایلي یې دي: (فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ) نو (وايئ) د الله تسبیح كله چې تاسو ماښام كوئ او كله چې تاسو سبا كوئ) [الروم سورت: ایت 17]، او هغه -عز وجل- فرمایی- : (وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا) (او تاسو د هغه پاكي بیانوئ د ورځې په اوله برخه او اخري برخه كې) [الأحزاب سورت: ایت 42].
او د تسبیح د اهمیت لپاره؛ الله تعالی د جنت خاوندانو ته د تسبیح الهام کوي لکه څنګه چې نفس ته الهام کوي؛ (دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ ۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ) (د دوى وینا به په دغو (جنتونو) كې سُبْحَانَكَ اللهم (اى الله! ستا پاكي بیانوو) وي او په دغو (باغونو) كې به د دوى ډالۍ سلام وي او د دوى د وینا اخر به دا وي چې ټول صفتونه خاص الله لره دي چې د ټولو عالمونو ښه پالونكى دى) [يونس سورت: ایت 10].
ابن رجب -رحمه الله- فرمايي: "او ټول عملونه پاي مومي، او ذکر هیڅ کله پای نه مومي او نه ختمیږي! ټول عملونه د دنیا په ختمیدو سره ختمیږي، او د هغه څخه په آخرت کې هیڅ شی نه پاتې کیږي، او ذکر هیڅ کله نه ختمیږي، مومن په ذکر سره ژوند کوي، او هغه سره مري، او هغه باندې بیا ژوندی کیږي.
پاکي ده هغه ذات لره چې امتونه یې ستاینه کوي
د هغه ثنا په تسبیح سره چې د نعموتونو څخه غوره دی
پاکي ده هغه ذات لره چې ستاینه یې وکړه هغه ژبې چې پوهیږې
چې د هغه تسبیح کول تر ټولو ښه رسۍ دی
پاکي ده هغه ذات لره چې که هغه وغواړي مجرم شرموي
او که وغواړي د لوی او کوچني ګناه بښنه کوي
پاکي ده هغه ذات لره چې موږ له هغه ځواکمن ذات څخه د بخښنې تمه لرو
او هغه ته پناه وړو د ظالم د غچ اخیستلو څخه
الله –سبحانه و تعالی- دې موږ د هغو کسانو په ډله کې وشمیري چې د هغه تسبیح کوي، او د هغو کسانو نه چې په نومونو او صفاتو یی ایمان لري، او هغه کسان چې د هغه توحید او تعظیم مني؛ یقینا چې هغه اوریدونکی نږدې دی.
(فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ (17) (نو (وايئ) د الله تسبیح كله چې تاسو ماښام كوئ او كله چې تاسو سبا كوئ. وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ (18)) (او خاص هغه لره ستاينې دي په اسمانونو اوپه ځمكه كې او (تسبیح وايئ) د ورځې په اخره برخه كې او كله چې تاسو ماسپښین كوئ) [الروم سورت: ايت 17-18]،