78
الله تعالی خپل ذات باندې داسې ثنا وایي:
(۞ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (الله د اسمانونو او ځمكې نور دى، د هغه د نور صفت داسې دى لكه یوه طاقچه ده چې په هغې كې بله ډیوه ده، بله ډیوه په شیشې (قندیل) كې ده، دغه قندیل (داسې دى) ګویاكې هغه روڼ ځلېدونكى ستورى دى، د زیتون له مباركې ونې نه بلولى شي چې (دغه ونه) نه مشرق طرف ته وي او نه مغرب طرف ته، نژدې ده چې د هغې تېل (پخپله) رڼا وكړي اګر چې دغو ته اور هم نه وي رسېدلى، رڼا له پاسه رڼا، الله د خپل نور په طرف هغه چا ته لار ښیي چې يې وغواړي او الله د خلقو لپاره مثالونه بیانوي، او الله په هر شي باندې ښه پوه دى). [النور سورت: ایت 35].
په "صحيحينو" کې راغلي: چې رسول الله -صلی الله عليه وسلم- به پدې شیانو دعا کوله: «اللَّهُمَّ! اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوْرًا، وَفِي بَصَرِي نُوْرًا، وَفِي سَمْعِي نُوْرًا، وَعَنْ يَمِينِي نُوْرًا، وَعَنْ يَسَارِي نُوْرًا، وَفَوْقِي نُوْرًا، وَتَحْتِي نُوْرًا، وَأَمَامِي نُوْرًا، وَخَلْفِي نُوْرًا، وَاجْعَلْ لِي نُوْرًا». «یا الله! زما په زړه کې رڼا پیدا کړې، او زما سترګې، او غوږونه روښانه کړې، او زما ښی او ګس (چپ) لوری رڼا کړې، او له ما پورته او له ما ښکته رڼا پیدا کړې، او زما مخه او زما شا رڼا کړې، او ما ته رڼا راکړې».
او په الله قسم! دا بنده لپاره د الله له خورا قیمتي ډالیو څخه ده؛ چې هغه ته خپله رڼا او هدایت ورکړي.
او زمونږ بحث د زړونو د غذا، د روحونو د نعمتونه، او د نفسونو د خوښۍ په اړه دی، او دا تر ټولو لویه، ګټوره او غوره غذا ده، لکه څنګه چې ویل شوي:
هغې لره ستا په یاد کې خبرې دي چې مشغوله کړې یي ده
له څښاک او خوراک څخه یې بې غافله کړې ده
هغې لره ستا له مخ څخه رڼا ده چې په هغې سره روښانه کوي.
او له هغه وروسته ستا له خبرې څخه په تېزۍ سره ګټه اخلي
که د هغې لارې د ستونزو په اړه شکایت وکړي چې ژمنه یې کړې
د ملاقات روحیه په ټاکل شوي وخت کې به نور هم پیاوړی شي
الله -تبارك وتعالى- وفرمایل : (۞ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) (الله د اسمانونو او ځمكې نور دى). [النور سورت: ایت 35].
د کتاب او سنت نصوص -لکه څنګه چې ابن تیمیه– رحمه الله - ذکر کړي، په کومو کې چې الله خپل ځان (رڼا) نومولی، په دریو سره راغلي:
لومړی: د هغه وصف په رڼا سره، د هغه – سبحانه و تعالی – پدې وینا سره: (وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا) (او ځمكه به د خپل رب په نور سره روښانه شي). [الزمر سورت: ایت 69]، او په حدیث کې دي: «وَأَلْقَى عَلَيْهِمْ مِنْ نُوْرِهِ» "او په دوی باندې یې د خپلې رڼا څخه واچوله". [صحیح حدیث. ابن حبان روایت کړی].
دویم: دا چې هغه –تبارک و تعالی – پخپله رڼا ده، (۞ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) (الله د اسمانونو او ځمكې نور دى). [النور سورت: ایت 35]، او په حدیث کې دي: «أَنْتَ نُوْرُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ» "تاسو د اسمانونو او ځمکې رڼا یاست". [د بخاري او مسلم روایت دی].
دریم: د هغه حجاب (پرده) رڼا ده، لکه په صحیح حدیث کې چې راغلي: «حِجَابُهُ النُّوْرُ، لَوْ كَشَفَهُ لَأَحْرَقَتْ سُبُحَاتُ وَجْهِهِ مَا انْتَهَى إِلَيْهِ بَصَرُهُ مِنْ خَلْقِهِ» "د هغه پرده رڼا ده، که چیرته هغه پرده لرې کړي، نو د هغه د مخ رڼایي به د هغه مخلوق سوځولي وای څومره چې د هغه لید رسیږي". [مسلم روایت کړی]. سبحات وجهه: د هغه نور او رڼا.
او د الله – عزوجل- رڼا چې د هغه وصف ده د پیدا شویو رڼاګانو سره مشابهت نه لري. (لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ۖ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ) (د هغه په مثل هېڅ شى نشته او هم دغه ښه اورېدونكى، ښه لیدونكى دى). [الشورى سورت: ایت 11].
او نور د هغه له نومونو څخه دی او همدارنګه
د هغه له صفاتو څخه، پاکي ده هغه ذات لره چې د ثبوت څښتن دی
علامه عبدالرحمن السعدي -رحمه الله- فرمايي: «د هغه – جل جلاله- له نومونو او صفتونو څخه: (رڼا) ده؛ چې دا د هغه لوی وصف دی، هغه د عظمت او عزت څښتن دی، او هغه د نور او رڼا څښتن دی، که چیرې له خپل عزتمند مخ څخه پرده لرې کړي نو د هغه د مخ رڼایي به د هغه مخلوق سوځولي وای څومره چې د هغه لید رسیږي».
هغه؛ هغه ذات دی چې ټوله نړۍ یې روښانه کړې؛ نو د هغه د مخ په رڼا سره تیارې، عرش، کرسۍ، اووه طبقې او ټول کاینات روښانه شول، او دا حسي رڼایي ده.
او کوم چې معنوی نور دی: نو هغه رڼا ده چې د هغه د پیغمبرانو، د هغه ځانګړو، د هغه د اولیاوو او د هغه د پرښتو زړونه په پوهې او مینې سره یې روښانه کړي، او د هغه پیژندنه د اولیاوو په زړونو کې رڼاګانې دي د پوهې له مخې چې دوی یې د هغه تعالی د صفتونو د عظمت څخه لري، او هغه ښکلي صفتونه چې هغوی ور باندې عقیده لري.
هرکله چې تا الله –سبحانه و تعالی- وپیژانده، تا تر ټولو لوی علم ترلاسه کر؛ او د هغه په اړه پوهه د لوړو علومو څخه ده، او ټول ګټور علوم په زړونو کې رڼاګانې دي، په ځانګړي توګه هغه علم چې: ترټولو علومو غوره، عالي، اصل او اساس دی؟
او دلته؛ ستا په زړه کې د هغه –سبحانه و تعالی- د قول تصدیق کیږي چې فرمايي: (مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) (الله د اسمانونو او ځمكې نور دى، د هغه د نور صفت داسې دى لكه یوه طاقچه ده چې په هغې كې بله ډیوه ده، بله ډیوه په شیشې (قندیل) كې ده، دغه قندیل (داسې دى) ګویاكې هغه روڼ ځلېدونكى ستورى دى، د زیتون له مباركې ونې نه بلولى شي چې (دغه ونه) نه مشرق طرف ته وي او نه مغرب طرف ته، نژدې ده چې د هغې تېل (پخپله) رڼا وكړي اګر چې دغو ته اور هم نه وي رسېدلى، رڼا له پاسه رڼا، الله د خپل نور په طرف هغه چا ته لار ښیي چې يې وغواړي او الله د خلقو لپاره مثالونه بیانوي، او الله په هر شي باندې ښه پوه دى). [النور سورت: ایت 35].
او دغه ورکړل شوی د رڼا مثال : په الله – عزوجل- او د هغه په صفتونو او نښانو باندې د ایمان رڼا ده، او همدارنګه د مومنانو په زړونو کې لکه: دغه رڼا چې ټول صفتونه یې سره یو ځای کړي دي.
نو له همدې امله د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- له دعاوو څخه دا وه چې: «اللَّهُمَّ! اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوْرًا، وَفِي بَصَرِي نُوْرًا، وَفِي سَمْعِي نُوْرًا، وَعَنْ يَمِينِي نُوْرًا، وَعَنْ يَسَارِي نُوْرًا، وَفَوْقِي نُوْرًا، وَتَحْتِي نُوْرًا، وَأَمَامِي نُوْرًا، وَخَلْفِي نُوْرًا، وَاجْعَلْ لِي نُوْرًا» (یا الله! زما په زړه کې رڼا پیدا کړې، او زما سترګې، او غوږونه روښانه کړې، او زما ښی او ګس (چپ) لوری رڼا کړې، او له ما پورته او له ما ښکته رڼا پیدا کړې، او زما مخه او زما شا رڼا کړې، او ما ته رڼا راکړې). [بخاري او مسلم روایت کړی].
او کله دې چې زړه لدې رڼا څخه ډک شي، مخ خوا ته جریان پیدا کوي؛ نو مخ هم روښانوي، او د بدن غړي ورسره په اطاعت کولو مطیع او فرمانبرداره وي؛ لکه څرنګه چې په کتاب او سنت کې راغلي دي، او الله –سبحانه و تعالی- فرمايلي دي: (يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاءُ) (الله د خپل نور په طرف هغه چا ته لار ښیي چې يې وغواړي). [النور سورت: ایت 35].
ابن سعدي -رحمه الله- فرمایلي: «کله چې د دوی باطني بڼه په لمانځه روښانه شوه، د دوی ظاهري بڼه به د عظمت په رڼا سره روښانه شي، ﴿ سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُود ﴾". (د دوى (د دیندارۍ) نښې د دوى په مخونو كې دي د سجدو له اثر نه)».
او دغه رڼا بنده د بدکارۍ څخه منع کوي؛ څرنګه له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه په صحیح حدیث کې راغلي دي چې فرمايي: «زناکار په داسې حال کې زنا نه کوي چې مومن وي، او هغه شراب نه څښي کله چې هغه څښي په داسې حال کې چې هغه مومن وي، او هغه غلا نه کوي کله چې غلا کوي په داسې حال کې چې هغه مومن وي ...». [بخاري او مسلم روایت کړی].
الله –عزوجل- موږ ته خبر راکړی چې هغه کتابونه چې د هغه له خوا نازل شوي دي: رڼا ده چې الله د خپلو بندګانو زړونه ورباندې روښانه کوي، هغه – تبارک و تعالی- وفرمایل: (إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ) (بېشكه مونږ تورات نازل كړى دى، چې په هغه كې هدایت او رڼا ده). [المائدة سورت: ایت 44]، او فرمايي: (وَآتَيْنَاهُ الْإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ) (او مونږ هغه ته انجیل وركړ، چې په هغه كې هدایت او رڼا وه). [المائدة سورت: ایت 46].
او تر ټولو سترو نازل شوو رڼاګانو څخه: هغه کتاب دی چې پر محمد -صلی الله علیه وسلم- نازل شوی دی، هغه – تبارک و تعالی - وفرمایل: (قَدْ جَاءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ) (یقینًا تاسو ته د الله له جانبه رڼا او روښانه كتاب راغلى دى). [المائدة سورت: ایت 15].
په دې سره الله – عزوجل- هغه کسان چې ايمان يې راوړى وو له تيارو څخه رڼا ته راوويستل: (الر ۚ كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَىٰ صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ) (الف، لام، را، (دا) كتاب دى چې مونږ تا ته نازل كړى دى، د دې لپاره چې ته خلق له تیارو نه رڼا ته وباسې د دوى د رب په اذن (او حكم) سره، د ډېر غالب، ډېر ستايل شوي ذات لارې ته). [إبراهيم سورت: ایت 1]، نو؛ کله چې کافران په دې پوه شول چې په دې امت کې دغه رڼا څومره اغېز لري؛ هغوی د دی رڼا د خاموشولو هڅه وکړه، مګر الله - عزوجل – د خپل کتاب ساتنه وکړه، (يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ) (دوى غواړي چې په خپلو خولو سره د الله رڼا مړه كړي او الله د خپلې رڼا پوره كوونكى دى اګر كه كافران (دا كار) بد ګڼي). [الصف سورت: ایت 8]، او الله دې امت تر هغه وخته ساتنه کوي تر څو یی چې د هغه –سبحانه و تعالی- کتاب نیولی او تطبیق کړی وي.
څرنګه چې رڼا د هغه له نومونو او صفتونو څخه ده؛ د هغه: دين رڼا ده، رسول يې رڼا ده، خبرې يې رڼا دي، او د بندګانو لپاره د هغه د عزت کور ځلانده رڼا ده، او د هغه د مؤمنو بنده ګانو په زړونو کې رڼا ځلیږي، او د هغوى په ژبو جاري ده، د دوی په غړو کې څرګندیږي، او هغه – تبارک و تعالی – خپله رڼا د قیامت په ورځ هغوی باندې بشپړوي، بېشکه چې الله فرمایلي دي: (نُورُهُمْ يَسْعَىٰ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (د دوى رڼا به د دوى په وړاندې او د دوى په ښي اړخ منډې وهي، دوى به وايي: اى زمونږه ربه! ته مونږ ته زمونږ رڼا پوره كړه او مونږ وبخښه، بېشكه ته په هر شي باندې ښه قادر يې). [التحريم سورت: ایت 8].
اې د ځمکې او اسمانونو رڼا! زموږ لپاره زموږ رڼا بشپړه کړه، او موږ ته بخښنه وکړه؛ ته په هر څه باندې قادر یې.