25
کله چې ګناهکارانو واورېدل: (فَأُولَٰئِكَ عَسَى اللَّهُ أَن يَعْفُوَ عَنْهُمْ ۚ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا) (نو دغه خلق (چې دي) امېد دى چې الله به هغوى ته بخښنه وكړي او الله له ازله ښه عفوه كوونكى، ښه بخښونكى دى) [النساء سورت: ایت 99]؛ د عاجزۍ لاسونه يې پورته کړل، خپل شکايتونه يې هغه ته وړاندې کړل، د هغه دروازې ته يې خپل بارونه واچول، د هغه څنګ ته يې پناه ویوړه، ډېره بخښنه يې وغوښتله، او بیا هغوی اواز وکړ: اې عفوه کوونکی او بخښونکی ذاته ! مونږ له تاسو پرته بل څوک نه لرو.
نو سخي او بخښونکي ذات د هغوی حالت ته وکتل، او د دوی رازونو باندې خبر شو؛ د هغوی څخه یې خطاګانې لرې کړې، او د هغوي ګناهونه یې له منځه یوړل، او د هغوی درجې یې لوړې کړې.
نو بخښونکي ذات لره پاکي ده! او پاکي دی هغه ذات لره چې دوی یې د بښنې لپاره غوره کړل، او هغوی یې د خپلې بخښنې لپاره غوره کړل!
که تاسو ته مصیبتونه راشي، او ناخوالي درورسیږي، او یا مو د ګناهونو بار دروند شي؛ د هغه په نوم اواز وکړه، او بخښنه ترې وغواړه.
اې ربه، که زما ګناهونه لوی او ډیر وي ... زه پوهیدلی یم چې ستا بخښنه ډیره لویه ده ... او که ستا څخه یوازې نیک انسان امید ولري ... نو مجرم به چا ته پناه یوسي او له چا څخه به مرسته وغواړي
اې ربه زه ستا څخه په عاجزۍ سره غواړم لکه څرنګه چې تاسو امر کړی ... نو که ته زما لاس خوشې کړي، پر ما به څوک رحم وکړي
الله –سبحانه و تعالی- وفرمایل: (إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ) (بېشكه الله خامخا ډېر معافي كوونكى، ډېر بخښونكى دى) [الحج سورت: ایت 60].
زموږ رب –سبحانه و تعالی- د خپلو بندګانو ګناهونه په پراخه کچه بخښي؛ تر لامحدوده کچې پورې، هغه – جل و علا - له ګناهونو څخه تیریږي، او د ګناهونو اثار په بشپړه توګه لیرې کوي؛ او د بندګانو څخه به د قيامت په ورځ د هغې غوښتنه نه کوي، او د کرام الکاتبین له ديوان څخه به يې پاک کړي، حتا د هغوی له زړونو څخه به يې هير کړي، چې په يادولو سره يې شرمنده نه شي او د هرې بدۍ پر ځای به نیکي ثبت کړي.
او زمونږ رب – سبحانه و تعالی - هغه ذات دی چې و - او اوس هم دی - د بخښنې لپاره پیژندل شوی دی، د خپلو بندګانو لپاره د غفران او بښنې په صفت موصوف دی، هرڅوک د هغه بخښنې، رحمت او سخاوت ته اړمن دي، او د بخښنې او عفوې ژمنه یې کړی ده څوک یې چې اسباب له ځانه سره ولري.
او هغه –سبحانه و تعالی- هغه ذات دی چې بخښنه قبلوي، او هغه: اسانتیا راوستونکی دی، چې خپلو بندګانو لپاره یې د هغوی واجبات اسانه کړي دي، د هغه نیمګړتیاوو او کمزوریو له امله چې د بنده لخوا واقع کیږي، نو څوک چې د لمونځ اراده وکړي الله هغه باندې یې اودس فرض كړى دی، او کله چې يې اودس مات شي، نو د هغه چا لپاره بخښنه کوي چې تیمم وکړي هرکله چې اوبه و نه مومي، د خپلو بندګانو د ضعف په پام کې نیولو سره.
ویل شوي دي: عفو د مغفرت په پرتله ډیره اغیزمنه ده؛ ځکه چې عفوې سره د ستر او پردې احساس کوي، او مغفرت له پاکولو احساس ورکوي، نو پاکول د ستر او پردې په پرتله ډیره مؤثر دي.
عمومي بخښنه: دا د کفارو او نورو ټولو مجرمینو لپاره ده؛ د هغو سزاګانو په ردولو سره چې له لاملونو سره ټاکل شوي دي، او د نعمتونو د قطع کیدولو سبب ګرځي، ځکه چې هغوی په ښکنځلو او شرک سره الله په تکلیفوي، حال دا چې الله هغوی ته شفا او روزي ورکوي، او د دوی لپاره دنیا پراخه کوي، هغوی ته فرصت ورکوي او خپله بخښنه او زغم سره له دوی څخه نه غافله کیږي، نو د الله خیر او نیکي په بندګانو باندې راښکته کیږي او د دوی بدۍ ورته پورته کیږي، الله د بندګانو له عبادت څخه بې نیازه دی، هغه په مینې سره دوی ته نعمتونه ورکوي، او دوی په قهر او غضب سره د هغه نافرماني کوي، حال دا چې هغوی ټول الله ته محتاج دي.
خاصه بخښنه: دا هغه بخښنه ده چې د توبه کونکو، بخښنې غوښتونکو، دعا کوونکو، عبادت کوونکو، او مصیبت ځپلو، ثواب غوښتونکو مومنانو لپاره ده.
او د هغه –تبارک و تعالی- د بخښنې له عظمت څخه: دا ده چې هرچا ته چې په دې دنیا کې بخښنه وکړي، الله ډیر مهربان ذات دی لدې چې د قیامت په ورځ د خپلی بخښنې څخه په شا شي، هغه کریم او سخي دی او له خپل بخښنې څخه نه په شا کیږي، او دا د الله –جل وعلا- طرېقه ده چې له خپلو اولیاو او دوستانو سره یې کوي.
او د هغه –تبارک و تعالی- د عظمت څخه: دا ده چې په دې دنیا کې هغه توبه کوونکي ګناهکاران بخښي؛ هغه - عزوجل - په آخرت کې ټینګار کوونکو موحدینو ته بخښنه کوي.
او د هغه –عزوجل- د عظمت څخه: دا چې هغه د خپل بنده ګناه بخښي که د هغه جرم هر څه وي؛ حتی که د هغه –سبحانه و تعالی- حق هم وي، او د هغه بد عملونه په نیکیو بدلوي، نو څوک کولی شي د ګناه بدله په داسې شي سره بدله کړي بغیر له رب –سبحانه و تعالی- څخه؟ او که د هغه د بخښنې عظمت نه وای، نو ځمکه به د خپلو اوسیدونکو سره ډوبه شوې وه؛ د هغې ګناهونو په سبب چې په ځمکه کې تر سره کیږي.
د هغه –عزوجل- د بخښنې له عظمت څخه: دا دي چې خپلو بندګانو ته د هغو اسبابو لارښوونه کوي چې له مخې یې د هغه سپیڅلې بخښنه ترلاسه کیږي؛ له کارونو، اخلاقو، قولونو او عملونو څخه، ځکه چې که بنده زیات نیک عملونه ترسره کړي، نو په خپلو ډیرو ګناهونو او خطاګانو باندې برلاسی کیږي.
بخښونکی ذات -تبارك وتعالى-؛ تا ته د اوو اسمانونو له پاسه غږ کوي او وایی: (وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ) (او ستاسو رب فرمايي: تاسو ما وبلئ چې زه ستاسو دعا قبوله كړم). [غافر سورت: ایت 60]، څه شی تاسو د هغه له سخاوت څخه سستوي؟! او څه شی تا اړ باسي چې د ډیرو رجوع کوونکو او توبه کوونکو په لیکو کې د شاملیدو لپاره ځنډ وکړې؟
نو ته د الله چې د پادشاهانو پادشاه، کریم او بخښونکی ذات دی د هغه په دربار کې په عاجزۍ سره ودریږه؛ هغه څوک چې د هغه په لاس کې د خلاصون او خوشحالۍ کليانې، عفو او بخښنه ده.
(أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ) (ایا دوى نه پوهېدل چې یقینًا الله دى چې هغه د خپلو بنده ګانو توبه قبلوي) [التوبة سورت: ایت 104]، بلال ابن سعد وویل: «تاسو داسې رب لرئ، چې ستاسو په عذاب ورکولو سره ګړندی ندی، تیروتنه معافوي، توبه قبلوي او راستنیدونکي ته مخې ته ورځي، او شا اړوونکي سره خواخوږي کوي».
او دا د رسول الله -صلی الله علیه وسلم- له دعا څخه وه: «اللَّهُمَّ! إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ العَفْوَ؛ فَاعْفُ عَنِّي» «اې الله! ته بخښونکی یې او بخښنه خوښوې؛ ما وبخښه». [صحیح حدیث دی. ابن ماجه روایت کړی].
ابن القیم -رحمه الله- فرمايي: "که هغه تاسو ته بخښنه وکړي، ستاسو اړتیاوې به تاسو ته پرته له غوښتنې راشي".
سفیان ثوري -رحمه الله- ویلي: «زه نه غواړم خپله محاسبه خپل پلار او مور ته وسپارم؛ ځکه زه پوهیږم چې الله -سبحانه و تعالی- پر ما له دوی څخه ډیر مهربان دی».
او کله چې زما زړه سخت شو او لارې راتنګې شوې... ستا د بخښنې طرف ته مې خپل امید پوړۍ وګرځولې ... خپل ګناهونه راته لوی ښکاره شو نو کله چې مې پرتله کړل ... ستا د بخښنې سره، نو ستا بخښنه نوره هم ډېره لویه وه
او ته همېشه له ګناه څخه د بخښنې خاوند یې ... ته د احسان او منت له وجې سخا او بخښنه کوې
علماوو ويلي دي: الله ته تر ټولو محبوب مخلوق هغه دی: څوک چې د هغه –تبارک و تعالی- د نومونو او صفاتو د غوښتنو سره متصف وي، نو هغه –سبحانه و تعالی- رحم کوونکی دی رحم کوونکي خوښوي، بخښونکی دی بخښونکي خوښوي، نو الله –سبحانه و تعالی- د خپل بنده لپاره هغه څه دی لکه څنګه چې بنده د هغه د مخلوق لپاره دی، ځکه چې الله –عزوجل- فرمايي: (فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ) (نو (يوازې) د الله د رحمت په سبب ته د دوى لپاره نرم يې او كه چېرې ته بدخویَه، سخت زړى وَى (،نو) خامخا دوى به ستا له چاپېره نه خواره شوي وو) [آل عمران سورت: ایت 159].
او د بخښنې رسۍ تقوا ته تر ټولو نږدې درجه او مقام دی؛ بلکه د هغه د سخاوت او مهربانۍ څخه دي: دا چې هغه د بندګانو د بخښنې په مقابل کې لویه بخښنه کوي، الله –عزوجل- فرمایلي: (إِن تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَن سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا) (كه تاسو څه نېكي څرګندوئ، یا هغه پټوئ، یا د بدۍ په هكله معافي كوئ، بېشكه الله له ازله ښه معافي كوونكى، ښه قادر دى) [النساء سورت: ایت 149].
د ابوبکر صدیق -رضي الله عنه- په واقعه کې، کله چې هغه قسم وکړ چې مسطح (د هغه د خپلوانو څخه و) ته به نفقه نه ورکوي، وروسته لدې چې د رسول الله –صلی الله علیه وسلم- پر میرمنې عایشه –رضي الله عنها- یې تور پورې کړ، د افک په مشهوره واقعه کې، الله –تبارک و تعالی- وفرمایل: (وَلَا يَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنكُمْ وَالسَّعَةِ أَن يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۖ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) (او په تاسو كې دې د فضیلت او پراخۍ خاوندان له دې قسم نه خوري چې نه به وركوي (نفقه) خپلوانو او مسكینانو او د الله په لار كې هجرت كوونكو ته او دوى دې معافي وكړي او تېر دې شي، ایا تاسو دا نه خوښوئ چې الله تاسو ته بخښنه وكړي او الله ښه بخښونكى، بې حده رحم كوونكى دى) [النور سورت: ایت 22].
څوک چې بخښنه وکړي او د هغه څه تمه وکړي چې له الله سره دي؛ الله –سبحانه و تعالی- به ورته په دنیا او آخرت کې د هغه څخه ډیر څه ورکړي چې هغه یې تمه درلوده.
او په صحیح حدیث کې راغلي دي چې هغه - عليه الصلاة والسلام- وفرمایل: «مَا زَادَ اللهُ عَبْدًا بِعَفْوٍ إِلَّا عِزًّا» "الله بنده ته په بخښنې سره نه ورکوي مګر عزت". [مسلم روایت کړی].
نووي -رحمه الله- فرمایلي: "هغه څوک چې د عفوې او بخښنې سره وپیژندل شو، په زړونو کې به لوي شي، او د هغه عزت او وقار به هم ډیر شي".
اموي خلیفه عبدالملک بن مروان په زړه پورې خطبه ورکړه، بیا یې خطبه ودروله، سخت یې وژړل، بیا یې وویل: «اې ربه، زما ګناهونه لوی دي، او ستا لږه بخښنه تر هغو لویه ده، ستا په لږې بخښنې سره زما لوی ګناهونه و بخښه».
دا خبره حسن البصري ته ورسېده؛ هغه وژړل او ویې ویل: که کومه خبره په سرو زرو لیکل شوي وای، دا خبره باید لیکل شوي وای!».
او یو بانډه چې دعا وکړه: «اې الله! تا موږ ته امر کړی دی چې هغه څوک معاف کړو چې پر موږ یې ظلم کړی دی، مونږ پر خپلو ځانونو ظلم کړی دی، نو مونږ ته عفوه وکړه».
او موږ تا ته دغه دعا کوو: (رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ) (اې زمونږه ربه! مونږ پر خپلو ځانونو ظلم كړى دى او كه چېرې ته مونږ ونه بخښې او پر مونږ رحم ونه كړې (، نو) مونږ به خامخا لازمًا له تاوانیانو څخه شو) [الأعراف سورت: ایت 23].
اې الله! ته بښونکی یي، بخښنه خوښوې؛ موږ ته بخښنه وکړه؛ اې د ډېر رحم څښتنه!