66
کله چې د ایمان خاوندانو د الله (الواسع) نوم واورید، نو زړونه یې د هغه په یاد ولګېدل، او د دوی روحونه د هغه د لیدو لیواله شول، ځکه چې د دوی زړونه پرته لدې چې هغه ته سجده وکړي، د هغه د کور طواف وکړي، د هغه په وړاندې ودریږي، د هغه لپاره له خوبه پاڅي، او د هغه په لاره کې قرباني ورکړي، الله –جل و علا- فرمایي: (وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ) (او زما رحمت هر شى راګېر كړى دى). [الأعراف سورت: ایت 156]، او الله -سبحانه وتعالى- فرمايلي: (وَاللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) (او الله خپله بادشاهي وركوي چا ته چې يې وغواړي، او الله پراخه فضل والا، ښه عالم دى). [البقرة سورت: ایت 247].
زمونږ رب –عزوجل- پراخي ورکوونکی او بډای دی، لوړ دی. هغه ذات چې د هغه بډای خپلو ټولو بندګانو ته رسیدلې ده، او خپل ټول مخلوق ته یې کفایت، احسانونو، سخاوت او تدبیر رسولی دی.
او هغه –عزوجل- په خپل ذات، صفتونو، عملونو، مالکیت، پادشاهۍ کې مطلق پراخي ورکوونکی دی، هیڅ څوک هغه لره ستاینه نشي شمیرلی څرنګه هغه د خپل ځان ستاینه کوي، که هرڅومره ستایوونکی د هغه د ستاینو بیان وکړي، دوی به د هغه جوهر ته ونه رسیږي، او نه به د هغه پوهې باندې احاطه وکړي.
او زمونږ د رب پوهې هر څیز راګېر كړى دى: (وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا) (زمونږ رب هر شى په (خپل) علم كې راګېر كړى دى). [الأعراف سورت: ایت 89]، له هغه څخه هیڅ شی پټ ندی، نو الله –سبحانه و تعالی- هغه لوی ذات دی چې په توره شپه کې په همواره ډبره باندې د تور میږي غږ اوري، له هغه څخه په ځمکه او آسمان کې هیڅ شی پټ نه دی.
او د هغه پوهه د زړونو رازونو ته شاملیږي، او هغه څه چې سینو ته د خیر او شر څخه پټې ساتلي دي؛ (يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ) [هغه د سترګو په خیانت پوهېږي او په هغو خبرو چې سینې يې پټوي (او رازونه وي)]. [غافر سورت: ایت 19]، (وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ) (او پوه شئ چې یقینًا الله پر هغه څه پوهېږي چې ستاسو په نفسونو كې دي، نو له هغه (الله) نه وېرېږئ، او پوه شئ چې یقینًا الله ډېر بخښونكى، ډېر تحمل كوونكى دى). [البقرة سورت: ایت 235].
او زمونږ رب –سبحانه و تعالی- د پراخې بخښنې څښتن دی؛ هر هغه چا ته بخښنه کوي چې توبه وباسي او هغه ته رجوع کوي؛ که د هغه ګناهونه او خطاګانې هرڅومره ډیرې وي: (إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ) (بېشكه ستا رب د بخښنې وسیع كوونكى دى). [النجم سورت: ایت 32].
او زمونږ رب –سبحانه و تعالی-؛ هغه چې په خپلو بندګانو باندې د دوی دين پراخوي او په هغوی باندې بار او مسولیت نه اچوي چې د دوی په وس کې نه وي، (وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) (او خاص د الله لپاره مشرق او مغرب دى، نو كوم طرف ته چې تاسو مخ كوئ، نو هلته د الله مخ دى، بېشكه الله ډېر پراخۍ والا، ښه پوه دى). [البقرة سورت: ایت 115] .
وَأَشْهَـدُ أَنَّ اللهَ لَا رَبَّ غَيرُهُ او زه ګواهي ورکوم چې له هغه پرته بل رب نشته
سخي، او مهربان دی، او هغه امید بخښونکی دی
کله چې له هغه څخه د ښو څیزونو غوښتنه وشي، په ډیره پیمانه ورکوي
او د افتونو بدوالی لرې کوي او لمنځه یې وړي
او مخلوق ته په پراخه پیمانه خیر او له ښو څیزونو څخه ورکوي
نو هغه هر کله بډای او قناعت بخښي او تبدیلوي
هر کله چې ثنا ویوونکی هغه باندې ډیر ثناوې ووایي
نو عرش خاوند په عظمت کې لوړ او ښکلی دی
څوک چې د الله (الواسع) په نوم پوه شي: د هغه ویره له منځه ځي، او په زړه کې یې اطمینان راځي، او د هغه لپاره د امید دروازه پرانیستل کیږي.
هغه بزګر چې د حاصلاتو وخت یې وځندیږي، اوبه کمې شي، او میوو ته یې اړتیا زیاته شي؛ کله چې پوه شي چې الله د پراخې پوهې څښتن دی؛ اسمان ته به وګوري، زړه به يې له خپل رب سره وتړل شي، او غږ به وکړي: اې د پراخې ورکړې څښتنه.. اې الله.. اې د ډېر رحمت څښتنه، اې د ډېرې مهربانۍ څښتنه! ما له خپلو برکتونو او نعمتونو څخه برخمن کړه.
او هغه بې اولاده چې د ورځې په تیریدو سره دردونو ستړی کړی وي، د ماشوم لرلو شوق ولري چې ورسره لوبې وکړي چې ژوند یې ورسره مشغول شي، حمل وځنډیږي او غمجن شي او د خلکو پر دې خبرې کله چې ووایي: بې اولاده! او په داسې حال کې چې دا ورته پیښیږي، او غم خپریږي؛ د هغه دننه یو بل ژوند را بیداریږي او ورته یادونه کوي چې الله د پراخې مهربانۍ او سخاوت څښتن دی، هغه هغه غوښتونکی نه ردوي چې په قبلیدو یې یقین ولري، او اواز به وکړي: (رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً) (اى زما ربه! ما ته له خپلې خوا نه ښه پاكیزه اولاد راكړه). [آل عمران سورت: ایت 38]، (رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ (89) (اى زما ربه! ما يوازې (بې اولاده) مه پرېږده او ته ترټولو غوره وارث يې). فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَىٰ وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ ۚ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا ۖ وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ) (نو مونږ د هغه دعا قبوله كړه او مونږ هغه ته یحيٰى عطا كړ او د هغه لپاره مو د هغه ښځه روغه كړه، بېشكه دوى (نبیان داسې) وو چې په نېكیو كې به يې تلوار كاوه او مونږ به يې بللو، په دې حال كې چې رغبت كوونكي او وېرېدونكي وو او دوى خاص زمونږ لپاره تواضع كوونكي وو). [الأنبياء سورت: ایت 89-90]
همدارنګه ناروغ؛ د هغه چیغې الله اوري، او د هغه دردونو باندې الله پوه دی، نو کله چې د پراخې ورکړې ذات په یاد راولي، چې هغه د خپلو بندګانو لپاره شفا ورکوونکی او کافي دی؛ اواز به وکړي: (أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ) (ما ته تكلیف رارسېدلى دى او ته تر ټولو زیات رحم كوونكى يې). [الأنبياء سورت: ایت 83].
نو الله – سبحانه و تعالی- به اندیښنه، او غم لیرې کړي، او شفا به وکړي.. دا الله – عزوجل- د پراخې ورکړې څښتن دی.
د پور اخیستونکي په زړه کې اندیښنې راټولیږي؛ حتا هغه به دا فکر وکړي چې دغه اندیښنې به پاي ونه مومي، بیا به الله –سبحانه وتعالی- د هغه زړه خلاص کړي، او هغه ته به یې وروګرځوي، نو د پراخې ورکړې، سخاوت او مهربانۍ ذات ته به پناه واخلي؛ بیا به غږ وکړي: اې د ضرورتونو بشپړ کوونکیه.. اې د پراخې ورکړې څښتنه! (أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ) (بلكې هغه ذات (غوره دى) چې د مجبور (او عاجز) سوال قبلوي، كله چې دغه (الله) وبلي او هغه تكلیف (او سختي) لرې كوي). [النمل سورت: ایت 62].
الله به پور ادا کړي، له هغه ځایه به ورته روزي ورکړي چې تمه یې نه وي، موسکا به ښکاره شي، زړه به آرامه شي، او روح به سکون ترلاسه کړي؛ (قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُم مِّنْهَا وَمِن كُلِّ كَرْبٍ) (ته (ورته) ووایه: الله تاسو ته له دغه (مصيبت) نه نجات دركوي او له هر غم نه هم). [الأنعام سورت: ایت 64].
نړۍ کې به ستونزه رامنځته شي، او مسئله به ورته ستونزمنه شي؛ حق موندلو لپاره به لاره ونه مومي، او ځواب به ورته ګران شي، نو خپله پزه به خاورو کې ومږي، غږ به وکړي او مرسته به وغواړي: اې تر ټولو سخاوت کوونکیه، د پراخ علم خاونده، د ابراهیم ښوونکیه ماته پوهه راکړه.. اې د سلیمان پوهونکیه، ما پوه کړه!
بیا به توفیق راشي، او خنډونه به د پراخي وروکوونکی ذات - سبحانه و تعالی- له لوري لیرې شي.
ښځه او خاوند به سره اختلاف وکړي، رسۍ به پرې شي، د مینې اړیکې به پرې شي، او د طلاق وروسته به د دوی لپاره وضعیت تنګ شي؛ دوی به پراخي ورکوونکي ذات ته رجوع وکړي.
نو هغه به هر یو لره په بل غوره کس باندې بدلوي: (وَإِن يَتَفَرَّقَا يُغْنِ اللَّهُ كُلًّا مِّن سَعَتِهِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ وَاسِعًا حَكِيمًا) (او كه دواړه (ښځه او خاوند) له یو بل نه بېل شي (، نو) الله به هر یو په خپلې پراخۍ سره غني كاندي او الله له همېشه فراخۍ والا، ښه حكمت والا دى). [النساء سورت: ایت 130].
یو کس له مصرف کولو څخه ویريږي، او له فقر څخه ډاريږي؛ او دا یوازې د دې لپاره چې شیطان د هغه په سینه کې د شر او غریبۍ وسوسه واچوله، او هغه یې د کنجوسۍ او نه مصرف کولو باندې حکم کوي، (الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُم بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) (شیطان تاسو له غریبۍ څخه وېروي او تاسو ته د بې حیایۍ حكم كوي او الله تاسو سره له خپل جانب نه د مغفرت او فضل وعده كوي او الله پراخه فضل والا، ښه پوه دى). [البقرة سورت: ایت 268].
نو مؤمن په یاد راولي چې الله –سبحانه و تعالی- په خپل قول سره د پراخې مهربانۍ وعده کړی ده: (مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً ۚ وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ) (څوك دى هغه كس چې الله ته قرض وركوي، قرضِ حسنه، نو هغه (الله) به د هغه لپاره دا (قرض) زیات كړي په ډېرو زیاتولو سره، او الله تنګي راولي او (هغه) پراخي راولي، او تاسو به خاص هغه ته بېرته ورګرځول كېږئ). [البقرة سورت: ایت 245]، او د الله -سبحانه وتعالى- دغه قول په یاد راولي چې- : (قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) [(اې نبي!) ته ووایه: بېشكه فضل د الله په لاس كې دى، چا ته چې وغواړي هغه وركوي او الله پراخۍ والا دى، ښه پوه دى]. [آل عمران سورت: ایت 73]؛ نو هغه له خپل مال څخه خرچ کوي او خپل رب ته قرض ورکوي، په دې باور وي چې الله –تبارک و تعالی- د هغه بدله به بیا په دواړو جهانونو کې ورکوي، نو برکتونه او رحمتونه به ورباندې نازلیږي، او د پراخوونکي الله چې د مهربانۍ او سخاوت ذات دی خپل پراخ احسان به هغه باندې خپور کړي.
مؤمن د خپلې ګناه او خطاګانو لوی والی یادوي؛ نو غمونه یې ورباندې هجوم راوړي، او او زړه یې سوځي، او د ځواکمن ذات له ویرې یې له سترګو اوښکې روانېږي؛ نو د الله –عزوجل- دغه وینا په یاد راولي: (وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ) (او زما رحمت هر شى راګېر كړى دى). [الأعراف سورت: ایت 156]، او د الله -سبحانه وتعالى- دغه قول چې- : (إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ) (بېشكه ستا رب د بخښنې وسیع كوونكى دى). [النجم سورت: ایت 32].
نو هغه خپله توبه او رجوع کول الله –عزوجل- ته اعلانوي او هیله لري چې هغه -سبحانه و تعالی- یې د خپل پدې وینا کې شامل کړي: (إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا) (مګر هغه كس چې توبه وباسي او ایمان راوړي او نېك عمل وكړي، نو دغه كسان دي چې الله به د دوى بدۍ په نېكۍ سره بدلې كړي او الله له ازله ډېر بخښونكى، بې حده رحم كوونكى دى). [الفرقان سورت: ایت 70]، د پرښتو د دعا احساس کوي: (رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ) (اې زمونږه ربه! ته د رحمت په لحاظ سره هر شي ته رسېدلى يې، نو ته هغو كسانو ته بخښنه وكړې چې توبه يې ايستلې ده او ستا د لارې پیروي يې كړې ده او ته دوى د دوزخ له عذاب نه وساته). [غافر سورت: ایت 7]، توبه د هغه د زړه سوځیدنه او د هغه د روح درد له مینځه وړي، او الله –سبحانه و تعالی- هغه به د هغه خلکو څخه وګرځوي چې توبه کوونکي او پاکوونکي دي، بیا به هغه ته تر مرګ پورې ثبات او استقامت ورکړي ، بیا به یې د نعمتونو جنتونو ته راستون کړي، بیا به واوري: (إِنَّ هَٰذَا لَرِزْقُنَا مَا لَهُ مِن نَّفَادٍ) (بېشكه دا خامخا زمونږ داسې رزق دى، چې ده لره هېڅ خلاصېدل نشته). [ص سورت: ایت 54].
او زمونږ پراخوونکی رب –تبارک و تعالی-؛ هغه ذات دی چې د هغه رحمت ټول مخلوقات یې راګیر کړي دي. (رَّبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ) (ستاسو رب د پراخه رحمت والا دى). [الأنعام سورت: ایت 147].
الله د خپلو بندګانو په دين كې پراخي راوړې ده، او د هغوى څخه یې تنګی او حرج لرې كړی دی، او هغه د ناروغ، مسافر، بوډاګانو او نور هغه کسان چې عذرونه لري اساني راوړې ده، نو هغه –سبحانه و تعالی- پر دوی باندې څه ندي مکلف کړي چې دوی یې نشي برداشت کولی؛ (لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا) (هیڅوك هم مكلف كولى نشي مګر د هغه له وَس سره سم). [البقرة سورت: ایت 233]، او که ځمکه چا باندې تنګه شي؛ نو الله –عزوجل- ځمکه خپلو بندګانو لپاره پراخه كړې ده؛ (وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ) (او د الله ځمكه پراخه ده). [الزمر سورت: ایت 10].
او ترټولو پراخه ډالۍ چې الله –سبحانه و تعالی- یې خپل مخلوق ته ورکوي هغه: صبر دی، او هغه –صلی الله علیه وسلم- په صحیح حدیث کې فرمایلي: «وَمَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللهُ، وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ» "او څوک چې صبر وکړي، الله به هغه ته صبر ورکړي، او هیچا ته د صبر څخه غوره او پراخه ډالۍ نه ده ورکړل شوې". [بخاري روایت کړی- او دا د هغه لفظ دی - او مسلم هم روایت کړی].
صبر د عبادت په ټولو چارو کې شامل دی؛ په طاعت کې صبر، په نافرمانۍ کې صبر، او د الله – سبحانه و تعالی- په تقدیراتو صبر، نو ژوند ټول صبر دی تر هغه پورې چې موږ ټول د هغه –عزوجل- سره ملاقات وکړو.
حسن البصري -رحمه الله- فرمايي: "صبر: د خير له خزانو څخه يوه خزانه ده، چې الله هغه نه ورکوي مګر خپل د قدر وړ بنده ته یې ورکوي".
اې هغه ذات چې له نا امیده کېدو وروسته د مخلوق مرسته کوي
په هغو خلکو رحم وکړه چې د فقر لاسونه یې اوږده کړي دي
هغوی دې بغیر له سبب څخه په پراخ روزي باندې عادت کړي دي
پرته له ښایسته هیلي چې د هغه خوا ته یې پراخې کړي دي
اې الله .. اې د پراخی ورکړې څښتنه! زمونږ هر یو ته د هغه له غوښتنې څخه ډیر ورکړه؛ ته پر هر څیز باندې ځواکمن یې.
-