63 - 64
هغه – صلی الله علیه وسلم- په صحیح حدیث کې فرمایلي: «إِنِّي لَأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ الجَنَّةِ دُخُوْلًا الَجنَّةَ، وَآخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوْجًا مِنْهَا: رَجُلٌ يُؤْتَى بِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ؛ فَيُقَالُ: اعْرِضُوْا عَلَيْهِ صِغَارَ ذُنُوبِهِ، وَارْفَعُوْا عَنْهُ كِبَارَهَا! فَتُعْرَضُ عَلَيْهِ صِغَارُ ذُنُوْبِهِ، فَيُقَالُ: عَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا، وَعَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا؟ «زه وروستی کس چې جنت ته ننوځي پیژنم، او وروستی کس چې له دوزخ څخه را ویستل کیږي پیژنم: یو سړی به راوستل شي؛ وبه ویل شي: د هغه واړه ګناهونه ورته وړاندې کړئ، او لوی ګناهونه ترې لرې کړئ! بیا به هغه ته د هغه واړه ګناهونه وړاندې شي، او ورته به وویل شي: تا فلانۍ او فلانۍ او فلانۍ ورځ کې دا کړي، او په فلانۍ او فلانۍ او فلانۍ او فلانۍ ورځ کې دې دا کړي؟
فَيَقُوْلُ: نَعَمْ، لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُنْكِرَ؛ وَهُوَ مُشْفِقٌ مِنْ كِبَارِ ذُنُوبِهِ أَنْ تُعْرَضَ عَلَيْهِ. هغه به ووايي: هو، انکار به نه شي کولی؛ او هغه دا تشویش کوي چې د هغه لوی ګناهونه ورته وړاندې نشي.
فَيُقَالُ لَهُ: فَإِنَّ لَكَ مَكَانَ كُلِّ سَيِّئَةٍ حَسَنَةً، فَيَقُوْلُ: رَبِّ! قَدْ عَمِلْتُ أَشْيَاءَ لَا أَرَاهَا هَا هُنَا». بیا به ورته وویل شي: ستا د هرې بدۍ پر ځای نیکي درکول کیږي، هغه به ووایي: اې ربه! ما خو ځیني کارونه کړي دي چې زه یې دلته نه وینم».
ابو ذر -رضي الله عنه- د حدیث راوي وایي: ما رسول الله -صلی الله علیه وسلم- ولید چې ویې خندل، تر دې چې د ژامې غاښونه یې ښکاره شول. [مسلم روایت کړی].
الله څومره مهربان دی! او الله څومره حلیم دی! او الله څومره لوی دی!
(يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ) (اې (كافره) انسانه! ته په خپل كریم (او سخي) رب باندې څه شي دوكه كړى يې؟) [الانفطار سورت: ایت 6]، (وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ) (او څوك چې شكر وباسي، نو هغه يوازې د ځان لپاره شكر وباسي او څوك چې ناشكري كوي، نو بېشكه زما رب ډېر بې پروا، ډېر كرم كوونكى دى). [النمل سورت: ایت 40].
او سخاوت: د خیر او ستاینې لپاره یو جامع لفظ دی، د هغه څخه مراد یوازې ورکول ندي، بلکه د ورکولو بشپړه معنا ده، له همدې امله؛ د نوم د معنا په اړه د اهل علمو په نیز ډیر اقوال شتون لري، او ټول نومونه یې چې را نقل کړي دي حق دي.
زموږ رب –جل وعلا- د ډیر خیر او ورکړې څښتن دی، تل د خیر ورکوونکی دی، هغه لره لوی مقام او شان دی، له نیمګړتیاوو او افتونو څخه پاک دی، ورکوونکی، انعام کوونکی، او احسان کوونکی دی؛ هغه ذات چې پرته له عوض او پرته له سببه ورکوي، محتاج او غیر محتاج ته يې ورکوي، که وعده وکړي وفا کوي، هغه ته کوچنۍ او لوی اړتیاوې وړاندې کیږي، هغه څوک چې ورته رجوع وکړي هغه نه ضایع کیږي، له ګناهونو څخه تیریږي، بدۍ بخښي، بلکه بدۍ په نیکۍ بدلوي، مخکې له دې چې وغواړو هغه موږ ته راکوي.
موږ ته یې غوږونه او سترګې، زړونه او غړي، ځواک، ښکاره او پټې وړتیاوې راکړي دي؛ چې موږ نشو کولی هغه وشمیرو (وَإِن تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا ۗ إِنَّ الْإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ) (او كه تاسو د الله نعمتونه وشمېرئ (نو) تاسو به هغه ونشمېرلى شئ، بېشكه انسان خامخا ډېر ظلم كوونكى، ډېر ناشكره دى). [إبراهيم سورت: ایت 34]، پرته له دې چې د هغه څخه یې وغواړو موږ باندې مهرباني کوي، او مخکې له دې چې موږ یې له هغه څخه وغواړو؛ د خپلې مهربانۍ او احسان له مخې، نو هغه يې ورکوي او ستاینه کوي.
زموږ مهربان رب –جل وعلا-؛ هغه ذات چې د قدرت باوجود بخښنه کوي، او که وعده وکړي وفا کوي، نو مؤمنانو ته په دنیا او آخرت کې د فضل، خیر، برکت او بیلابیلو نعمتونو او ورکړې وعده کړېده.
بلکه د هغه –سبحانه و تعالی- له سخاوت او مهربانۍ څخه دا دي چې هغه د خپلو نافرمانو بندګانو عذاب د خپلې ارادې سره تړلی دی؛ كه وغواړي عذاب وركوي، او كه وغواړي هغوی ته بخښنه كوي.
زموږ رب چې سوال کوونکي بې ځوابه نه پریږدي.. "هغه ژوندی او سخي دی".
نو هغه ایمان ورکوي، بیا یې پر هغه ستاینه کوي: (وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يَشَاءُ ۗ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنفُسِكُمْ ۚ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ) (او لېكن الله سمې لارې ته راړوي چا ته چې وغواړي، او هغه څه چې تاسو يې له مال څخه خرچ كوئ؛ نو ستاسو ځانونو لپاره (يې فايدې) دي او تاسو يوازې د الله د مخ لَټوَنِې (رضا) لپاره انفاق كوئ، او هغه څه چې تاسو يې له مال څخه لګوئ (انفاق كوئ، نو) هغه به تاسو ته پوره پوره دركړى شي، په داسې حال كې چې پر تاسو به ظلم نه كېږي). [البقرة سورت: ایت 272].
جنید له یوه سړي څخه واورېدل چې ویل یې: (إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا ۚ نِّعْمَ الْعَبْدُ ۖ إِنَّهُ أَوَّابٌ) (بېشكه مونږ هغه صابر ومونده، (هغه) ښه سړى و، بېشكه هغه ډېر رجوع كوونكى و). [ص سورت: ایت 44]؛ هغه وفرمایل: سبحان الله! وریې کړل او بیا یې وستایه، یعنې: هغه ته یې صبر ورکړ، بیا هغه ستایي اوصفت یې کوي.
زه الله ته ستاینه، شکر او ثنا ډالۍ کوم
زموږ مولا لره ستاینه ده، او پر هغه تکیه کیږي
او زه ګواهي ورکوم چې له الله پرته بل رب نشته
سخي، او مهربان دی، او هغه امید بخښونکی دی
نو پاکي ده هغه ذات لره چې سخي او مهربان دی !!
مهرباني د هغه له صفتونو څخه ده، سخاوت د هغه له سترو صفتونو څخه دی، او ورکړه د هغه له لوړو ډالیو څخه ده؛ نو څوک به له هغه څخه په سخاوت او مهربانۍ کې لوی وي؟!
مخلوق د هغه نافرماني کوي، او هغه د دوی څارنه کوي، په خپلو بسترونو کې د هغوی داسې ساتنه کوي لکه څنګه چې دوی د هغه هیڅ نافرماني نه وي کړي، او د دوی پالنه کوي لکه څنګه چې دوی هیڅ ګناه نه وي کړی، او د ګناهګار سره سخاوت کوي، او بد کار سره مهرباني کوي .. څوک دى چې هغه يې را بللی وي او ځواب یې نه وي ورکړی؟ او څوک دی چې له هغه یې سوال کړی وي او هغه نه وي ورکړی؟ یا هغه څوک دی چې د هغه دروازه یې ټکولی وي او هغه شړلی وي؟! نو هغه د فضل څښتن دی او له هغه څخه د فضل تمه کیږي، هغه سخي دی او له هغه څخه د سخاوت تمه کیږي، هغه سخي او مهربان دی او له هغه څخه د سخاوت او مهربانۍ تمه کیږي.
زموږ رب –تبارک و تعالی- زموږ له شکر څخه بې نیازه دی، د شکر ګټې هغه ته نه ورګرځي، او د انکار کوونکو انکار هغه ته ضرر نه رسوي، بیا هم هغه (سخي او مهربان) دی چې په تلوار سره سزا نه ورکوي؛ (وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ) (او څوك چې ناشكري كوي، نو بېشكه زما رب ډېر بې پروا، ډېر كرم كوونكى دى). [النمل سورت: ایت 40].
او د هغه – سبحانه و تعالی- د بډایتوب او سخاوت له کمال څخه: دا چې بندګان یې د خپل عبادت لپاره پیدا کړي دي؛ او د هغو ټولو د رزق ضمانت یې کړی دی، که هغه مؤمن وي او که کافر، که انسانان وي او که پیریان: (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ (56) (او ما پېریان او انسانان نه دي پیدا كړي مګر د دې لپاره چې دوى زما عبادت وكړي. مَا أُرِيدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُرِيدُ أَن يُطْعِمُونِ (57) زه له دوى نه هېڅ رزق نه غواړم او نه دا غواړم چې دوى ما ته خوراك راكړي. إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ (58)) بېشكه هم دغه الله ښه روزي وركوونكى، قوت والا، (او) ډېر مضبوط دى). [الذاريات سورت: ایتونه 56-58].
د هغه د عظمت له جملې څخه: دا چې مسایل او دعاګانې پر هغه باندې لويي او ډیر والی نکوي؛ که هر څومره ډیرې او لويې وي، په صحیح حدیث کې هغه –صلی الله علیه وسلم- فرمایي: «إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ؛ فَلَا يَقُلْ: اللَّهُمَّ اغْفِر لِي إِنْ شِئْتَ! وَلَكِنْ لِيَعْزِمِ المسألةَ، وَلِيُعْظِمْ رَغْبَتَهُ؛ فَإِنَّ اللهَ -عز وجل- لَا يَتَعَاظَمُهُ شَيْءٌ أَعْطَاهُ» "که ستاسو څخه یو څوک دعا وکړي، داسې دې نه وایي چې: اې الله ما وبخښه، که ستا خوښه وي! لیکن خپله غوښتنه دې کلکه وغواړي، او خپل طلب دې لوړ کړي؛ ځکه چې د الله په نیز د هیڅ شي ورکول لوی نه دي". [مسلم روایت کړی]
بلکه د هغه –سبحانه و تعالی- له سخاوت څخه دا دی: چې هغه –سبحانه وتعالی- لره دعا کول یې ترټولو با عزت عبادت ګرځولی دی، په صحیح حدیث کې هغه –صلی الله علیه وسلم- فرمایي: «لَيْسَ شَيْءٌ أَكْرَمَ عَلَى اللهِ -سُبْحَانَه- مِنَ الدُّعَاء» "د الله – سبحانه- په نیز له دعا څخه بل هیڅ شی د عزت وړ نه دی". [حسن حدیث دی. ابن ماجه روایت کړی].
بلکې د هغه –سبحانه و تعالی- ستر سخاوت ته وګوره: هغه –صلی الله علیه وسلم- فرمایلي: «إِنَّ اللهَ حَيِيٌّ كَرِيمٌ يَسْتَحِي إِذَا رَفَعَ الرَّجُلُ إِلَيْهِ يَدَيْهِ أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا خَائِبَتَيْنِ» "په حقیقت کې، الله ډیر د حیا او سخاوت څښتن دی، او حیا کوي کله چې یو سړی خپل لاسونه ورته پورته کړي او هغه بیرته ناامیده او تش وګرځوي". [صحیح حدیث دی. ترمذي روایت کړی].
او د هغه سخاوت دوامداره دی؛ تر هغه وخته نه دریږي چې ته ورسره ملاقات وکړې، نو ته وګوره د قیامت په ورځ به تا ته ترټولو ستره او لویه ډالۍ وړاندې کیږي -که چیرته مومن اوسیږې -. (أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ) (همدغه خلق په حقه مومنان دي، د دوى لپاره د خپل رب په نېز درجې دي او بخښنه او عزتمن رزق دى). [الأنفال سورت: ایت 4].
بلکې له هیلې څخه ډیر ورکوي، او په متفق علیه قدسي حدیث کې راغلي دي: «قَالَ اللهُ -عز وجل- : أَعْدَدْتُ لِعِبَادِيَ الصَّالحِين: مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ، وَلَا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ» «الله –عزوجل- فرمایلي: ما د خپلو نیکانو بندګانو لپاره هغه څه چمتو کړي دي چې نه کومې سترګې لیدلې دي، نه کوم غوږ اوریدلي دي، او نه د چا په زړه کې تیر شوي دي»، او د دې ټولو څخه لوی څیز: د هغه مهربان ذات مخ ته کتل دي؛ (وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ (22) (په دغې ورځ كې به څه مخونه تازه روښانه وي. إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ (23)) خپل رب ته به كتونكي وي. [القيامة سورت: آیتونه 22-23].
اې الله! موږ لدې ډلې څخه جوړ کړه؛ اې تر ټولو مهربان ذاته!
د قيامت په ورځ د عزت او ذلت تله: تقوا ده؛ (إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ) (بېشكه د الله په نیز په تاسو كې ډېر عزتمن، ستاسو زیات پرهېزګار دى). [الحجرات سورت: ایت 13]، د کفارو لپاره عزت نشته، بلکې سپکاوی دی: (وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ ۗ وَمَن يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّكْرِمٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ ۩) (او (په دوى كې) ډېر داسې دي چې په هغو باندې عذاب ثابت شوى دى او هغه څوك چې الله يې سپك كړي، نو ده ته هیڅوك عزت وركوونكى نشته، بېشكه الله كوي هغه څه چې اراده يې وكړي). [الحج سورت: ایت 18]، په دنیا کې د خلکو مقیاس ته اعتبار نشته؛ کوم چې الله –تبارک و تعالی- په دې ډول ذکر کړی دی: (فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ (15) (نو هر چې انسان دى، كله چې ده لره خپل رب وازمايي، پس ده ته عزت وركړي او ده ته نعمت وركړي، نو دى وايي: زما رب ما ته عزت راكړ. وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ (16)) او خو هر كله چې دى وازمايي، پس په ده باندې د ده رزق تنګ كړي، نو دى وايي: زما رب زه سپك كړم). [الفجر سورت: ایتونه 15-16].
ابن الجوزي -رحمه الله- فرمايي: "او په عامو خلکو باندې د شیطان له فریب څخه: دا چې دوی ګناهونه کوي، او که تاسو یې مخه ونیسئ، دوی به ووايي: رب ډیر مهربان دی، او بخښنه پراخه ده!".
څوک چې قرآن سره تعلق پیدا کړي؛ هغه ته په دواړو جهانونو کې د عزت زیری ورکول کیږي، ځکه چې الله –سبحانه و تعالی- فرمایلي: (إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ) (بېشكه دا خامخا ډېر عزتمن قرآن دى). [الواقعة سورت: ایت 77]، ډیر خیر لرونکی، د ډیرې پوهې لرونکی، حافظ ته عزت ورکوي، او لوستونکي ته ویاړ ورکوي.
او د سخاوت څښتن –سبحانه و تعالی- ډوب شوی ژغوري، غایب بیرته راولي، مصیبت ځپلي ته عافیت بخښي، د مظلومانو سره مرسته کوي، ګمراه ته هدایت کوي، غریبان شتمنوي، ناروغ ته شفا ورکوي، د ستونزمن ستونزه خلاصوي، او خوښ ګڼي چې په خپلو نومونو سره وبلل شي، او نبي –صلی الله علیه وسلم- به د ستونزو پر مهال داسې ویل: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ العَظِيمُ الحَلِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَرَبُّ الأَرْضِ، وَرَبُّ العَرْشِ الكَرِيمِ» "له الله پرته بل معبود نشته، لوى او بردبار دى، له الله پرته بل معبود نشته، د لوى عرش څښتن دى، له الله پرته بل معبود نشته، د اسمانونو او ځمكې څښتن دى". [بخاري او مسلم روایت کړی].
او الله سخيان خوښوي، ابن رجب -رحمه الله- فرمايي: "څوک چې د الله پر بندګانو باندې سخاوت وکړي، الله به پر هغه باندې په خپله ورکړه او فضل سره سخاوت وکړي، او اجر د عمل له جنس څخه دی".
زه غایبیږم مګر د لطفونو څښتن نه غایبیږي ... او له هغه څخه هېله لرم چې هغه به ما نه ناهیلی کوي ... او له هغه څخه له هغه وخته د خوندیتوب غوښتنه کوم ... چې زه ورسره مخ یم، هغه چې پاېله یې وېښتان سپېنوي ... او خپله غوښتنه په هر حال کې هغه چا ته وړاندې کوم ... چې په هغه سره زړونه ډاډمنېږي ... او زه د الله له دروازې پرته بله دروازه نه لرم ... نه څوک ملګری او نه څوک دوست لرم
هغه سخي انعام کوونکی نیک او نرمي کوونکی دی ... ډیر ښه پرده اچوونکی او د غوښتونکي د دعا قبلوونکی دی ... نو ای د بادشاهانو بادشاه زما ګناهونه وبخښه ... یقېنا زه ګناهونو ستا څخه لري کړی یم ... او له بده مرغه خواهشاتو رنځور کړی یم ... خو مګر ستا نه پرته ما لره بل څوک ډاکټر (رنځپوه) نشته.
اې مهربان الله! مونږ په خپل جنت بخښنې او رضایت باندې ونازوه.