35
له لوږې وروسته مړښت، له تندې وروسته د تندې ماتیدا، له فقر وروسته شتمني، له شبګیرۍ وروسته خوب، له ناروغۍ وروسته روغتیا ده، پور به ادا شي، رزق به زيات شي، بنديان به ازاد شي، کړاونه به خلاص شي، او تیارې به لیرې شي، (فَعَسَى اللَّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ) [نو قریب ده چې الله فتح راولي، یا له خپلې خوا نه كوم بل حكم (راولي)] [المائدة سورت: ایت 52].
که اړتیاوې مو محاصره کړي، او ستونزې درته پیښې شي، او اندیښنې مو راګیر کړي، پورونه مو ډیر شي، او رزق مو کم شي؛ نو ته باید هغه روزونکي ته رجوع وکړه، چې تشویش او غم لرې کوي، او د اړمن غږ بلنې ته ځواب ورکوي.
روزونکی له نږدې وپيژنه، او په دې ستر نوم سره ژوند وکړه؛ هغه څوک چې د اورېدونکي غوږ ته په ننوتو سره يې زړه ډاډمن شي، او روح یې آرام شي، او حالت یې بدل شي.
(إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ) (بېشكه همدغه الله ښه روزي وركوونكى، قوت والا، (او) ډېر مضبوط دى) [الذاريات سورت: ایت 58].
زموږ روزي ورکوونکی رب، د روزيۍ کفالت کوونکی، او د هر نفس ساتونکی دی، د هغه رزق او رحمت ټول مخلوق ته بسنه کوي؛ الله –جل وعلا- مؤمن له کافر څخه ځانګړی کړی نه دی، او نه يې دوست له دښمن څخه ځانګړی کړی، څرنګه يې چې زورور ته رسوي کمزوري ته یې هم رسوي، د مور په ګېډه کې یې جنین ته رسوي، او مرغۍ په خپل استوگنځای کې، او مار ته يې په خپل سوري کې، او په سمندر کې يې کبانو ته رسوي. (وَكَأَيِّن مِّن دَابَّةٍ لَّا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ) (او په ځمكه ډېر خوځنده (زنده سر) دي چې خپل رزق نه پورته كوي، الله دوى ته او تاسو ته روزي دركوي او هغه ښه اورېدونكى، ښه عالم دى). [العنكبوت سورت:ایت 60].
دغه نوم په قرآن کریم کې په واحد ډول یو ځل، او پنځه ځلې د جمعې په بڼه ذکر شوی دی.
(الرزاق) د مبالغې په بڼه راغلی؛ د دې لپاره چې تاسو خپل ځان ډاډمن کړئ، او پوهه شئ چې هغه کریم او مهربان دی، او دا چې زړونه یوازې د هغه –جل وعلا- سره تړلي وي.
له ابوهریره -رضي الله عنه- څخه روایت دی هغه وویل: یو سړي اړتیا درلوده، نو هغه دښتې ته لاړ، او د هغه میرمن وویل: اې الله! موږ ته څه راکړه چې موږ یې اوړه کړو او ډوډۍ پخه کړو.
نو هغه سړی راغی چې ګوري کاسه (لګن، خانک) له خمیره اوړو څخه ډک دي او په تناره کې غوښی پخیږي، او اسیاب (پل) غنم اوړه کوي؛ هغه وویل: دا د کوم ځایه راغلي دي؟ هغې وويل: د الله له رزق څخه، بیا یې د آسیاب (پل) شا او خوا جارو کړل.
رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «لَوْ تَرَكَهَا لَدَارَتْ -أو قال: طَحَنَتْ- إِلَى يَوْمِ القِيَامَةِ» "که هغه يې پرېښودلی وی؛ نو د قيامت تر ورځې پورې به څرخیدلی وی، او يا يې وويل: اوړه کړی وی". [صحیح حدیث دی. طبراني په المعجم الاوسط کې روایت کړی دی].
که په سمندر کې په یوه ډبره کې شتون ولري
سخته، داغداره، او اطراف یې ښویه وي
د بنده لپاره رزق دی که الله هغه ټاکلی وي نو هغه به وچوي
ترڅو چې هغه ته ورکړي هر څه چې ددی په منځ کې وي
او یا ورته لاره په پورته اوو اسمانونو کې وی
نو الله به د ورختلو لپاره لار اسانه کړې وای
تر څو هغه څه ترلاسه کړي چې په لوح محفوظ کې لیکل شوي دي
هغه به د رزق خوا ته ورشي، او که نه رزق به د هغه خوا ته ورشي
په صحیح بخاري کې راغلي دي چې رسول الله -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «إِنَّ اللهَ -عز وجل- قَدْ وَكَّلَ بِالرَّحِمِ مَلَكًا؛ فَيَقُولُ: أَيْ رَبِّ نُطْفَةٌ، أَيْ رَبِّ عَلَقَةٌ، أَيْ رَبِّ مُضْغَةٌ! فَإِذَا أَرَادَ اللهُ أَنْ يَقْضِيَ خَلْقًا قَالَ المَلَكُ: أَيْ رَبِّ! ذَكَرٌ أَوْ أُنْثَى؟ شَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ؟ فَمَا الرِّزْق؟ فَمَا الأَجَلُ؟ فَيُكْتَبُ كَذَلِكَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ». «یقینا، الله - عزوجل – په رحم باندې پرښته مقرر کړې ده؛ هغه وايي: اې د نطفې ربه، اې د وینې د ټوټې ربه، اې د غوښې د ټوټې ربه! نو کله چې الله غوښتلي وي چې یو مخلوق جوړ کړي، پرښته وایي: اې ربه! نارینه که ښځینه؟ بدبخته که خوشبخته؟ رزق یې څومره دی؟ اجل یې څه وخت دی؟ نو دا به د هغه د مور په رحم کې ورته ولیکل شي».
نو ستا رزق د روزي ورکوونکي له طرفه تضمين شوی دی، نو هغه د حرص کوونکي حرص نه شي جلبولی، او نه یې کرکه کوونکی ردولی شي.
په حدیث کې راغلي: چې نبي -صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «إِنَّ الرِّزْق لَيَطْلُبُ العَبْدَ كَمَا يَطْلُبُهُ أَجَلُهُ» "بیشکه چې روزي بنده په هماغه شکل لټوي لکه څنګه يې چې اجل لټوي". [صحيح حدیث دی. د ابن حبان روایت دی].
او هغه -عليه الصلاة والسلام- فرماېلي: "یو نفس تر هغه وخته نه مري تر څو چې خپل رزق یې پوره کړی نه وي". [صحیح حدیث دی. ابن ماجه روایت کړی].
او الله په اندازه رزق نازلوي، ځکه چې هغه د خپلو بندګانو په حال ښه پوهيږي او دا چې د هغوى لپاره څه ښه دي. (۞ وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَاءُ ۚ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ) (او كه چېرې الله د خپلو بنده ګانو لپاره روزي پراخه كړي، نو دوى به په ځمكه كې خامخا سركشي وكړي او لېكن هغه په یوې اندازې سره څومره چې وغواړې نازلوي يې، بېشكه هغه په خپلو بنده ګانو ښه خبردار، ښه لیدونكى دى) [الشورى سورت: ایت 27]، ابن کثير -رحمه الله- فرمايي: "هغه باخبر او ښه لیدونکی دی چې څوک د شتمنۍ مستحق دی او څوک د فقر مستحق دی".
د الله روزي نه ختمیږي، او دا ټول بې له کوم فشار، لګښت او سختۍ څخه ترسره کیږي؛ هغه پرته له توښې څخه روزي ورکوونکی دی.
په قدسي حدیث کې راغلي: «يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ فَسَأَلُونِي؛ فَأَعْطَيْتُ كُلَّ إِنْسَانٍ مَسْأَلَتَهُ؛ مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِمَّا عِنْدِي إِلَّا كَمَا يَنْقُصُ المِخْيَطُ إِذَا أُدْخِلَ البَحْرَ» «اې زما بندګانو! که ستاسو اول او اخر، انسانان او پیریان، که په یوه غونډۍ ودریږي بیا زما څخه غوښتنه وکړي؛ او زه هر یو ته د هغه غوشتنه ورکړم؛ نو دغه ورکړه به د هغه څه څخه چې زما سره دي کم نکړی، مګر دا چې له سمندر څخه هغه څه کم شي چې یوه ستنه يې له ځانه سره پورته کړي کله چې سمندر کې ننویستل شي». [مسلم روایت کړی].
که څه هم الله ټول مخلوق ته روزي ورکوي؛ دا یوه پراخه مهرباني ده، او له هغه –صلی الله علیه وسلم- څخه په مستند ډول روایت شوی دی چې فرمایي: «مَا أَحَدٌ أَصْبَرُ عَلَى أَذًى سَمِعَهُ مِنَ اللهِ، يَدَّعُونَ لَهُ الوَلَدَ، ثُمَّ يُعَافِيهِمْ وَيَرْزُقُهُمْ» "هیڅوک له الله څخه دیر صبر لرونکی ندی، دوی هغه ته د اولاد لرلو دعوه کوي، خو هغه دوی ته شفا او روزي ورکوي". [بخاري او مسلم روایت کړی].
د رزق کثرت د الله –سبحانه و تعالی- په مينې باندې دلالت نه کوي! دا هغه څه دي چې کافران او جاهلان فکر کوي: چې د رزق زیاتوالی د الله تعالی په مینه او رضا باندې دلالت کوي، پدې اړه الله فرمایي: (وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ (35) (او دوى به ویل: مونږ د مال او اولاد په لحاظ ډېر زیات یو او مونږ به په عذاب كولى نشو. قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ (36)) ته ( دوى ته) ووایه: بېشكه زما رب رزق پراخوي چا ته چې وغواړي او تنګوي يې او لېكن د خلقو اكثریت نه پوهېږي) [سبأ سورت: ایتونه 35-36].
همدارنګه د روزۍ کموالی پر اهانت دلالت نه کوي؛ (فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ (15) (نو هر چې انسان دى، كله چې ده لره خپل رب وازمايي، پس ده ته عزت وركړي او ده ته نعمت وركړي، نو دى وايي: زما رب ما ته عزت راكړ. وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ (16) او خو هر كله چې دې وازمايي، پس په ده باندې د ده رزق تنګ كړي، نو دى وايي: زما رب زه سپك كړم) هیڅ کله نه) [الفجر سورت: ایتونه 15-17].
یو له سترو څیزونو څخه چې بنده ته د زړه خوښي او سکون ورکوي: خپل رب باندې تکیه کول دي، په خپل روزي ورکونکي باندې توکل دی، د هغه په ساتنه او پالنه باندې اکتفا کوي، (إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ ۖ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ) (بېشكه زما مددګار هغه الله دى چې كتاب يې نازل كړى دى او هغه د نېكانو مدد او ملګرتيا كوي) [الأعراف سورت: ایت 196].
او که الله د بنده خیال وساتي؛ تقوا به یی په زړه کې واچوي، او دا د رزق یو له سترو وسیلو څخه دی؛ او دا د ټولو اقتصادي نظریو څخه لویه نظریه ده: (وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ) (او كه چېرې د كلیو اوسېدونكو ایمان راوړى وَى او پرهېزګاره شوي وَى (، نو) مونږ به خامخا په دوی باندې له اسمان او ځمكې نه بركتونه پرانستلي وى او لېكن دوى تكذیب وكړ، نو مونږ دوى د هغو عملونو په سبب ونیول چې دوى كول) [الأعراف سورت: ایت 96]، (وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا (2) (او هغه څوك چې له الله نه ووېرېږي، (نو) هغه به د ده لپاره د وتلو څه ځاى پیدا كړي. وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ) او ده ته به له هغه ځایه رزق وركړي چې دى به ګمان هم نه كوي) [الطلاق سورت: ایتونه 2-3].
او د الله – عزوجل- سنت په کايناتو کې دادی چې: روزي له اطاعت سره تړلې ده: (وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِم مِّن رَّبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم) (او كه یقینًا دوى (احكام د) تورات او انجیل قايم كړي وى او هغه چې دوى ته د دوى د رب له جانبه نازل كړى شوي دي (،نو) دوى به خامخا خوراك كړى و د خپل له پاسه نه او د خپلو پښو له لاندې نه) [المائدة سورت: ایت 66].
او همدارنګه ددی ضد؛ ګناهونه د رزق مخه نیسي او برکت له منځه وړي: (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ) (په وچه او لونده (بر او بحر) كې فساد خور شو، په سبب د هغو (عملونو) چې د خلقو لاسونو كړي دي، د دې لپاره چې هغه (الله) په دوى ځینې برخه (د سزا) د هغو عملونو وڅكوي چې دوى كړي دي، د دې لپاره چې دوى راواپس شي) [الروم سورت: ایت 41].
ښه اخلاق، په وطن کې امن، سالم بدن، د یوې ورځې روزي، د محبوب سره ملاقات، د ورور موجودیت، د زوی خندا، ښه میرمن، ښه ملګری، د روح سکون، سترګې چې ويني، ژبه چې خبرې کوي، غوږ چې اوري، ښه خوب، او د دې څخه لوی: هغه څوک چې الله ورباندې د مور او پلار او یا د هغو څخه د یوه په شتون باندې احسان کړی وي.
او که تا ته ښه اخلاق در کړ شوی وی ... نو ته د روزۍ تقسیمونکي لخوا غوره شوی یې
نو د ځېنو خلكو نصېب مال دی او د ځېنو نصيب ... علم دی او د ځېنو نصيب ښاېسته اخلاق دي
بنده باید د شیطان د ویرولو څخه خبردار اوسي چې د رزق په اړه يې ويروي؛ الله –عزوجل- فرمایي: (الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُم بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ) (شیطان تاسو له غریبۍ څخه وېروي او تاسو ته د بې حیایۍ حكم كوي او الله تاسو سره له خپل جانب نه د مغفرت او فضل وعده كوي او الله پراخه فضل والا، ښه پوه دى) [البقرة سورت: ایت 268].
او له سلفو څخه يو وايي: خلکو په روزئ کې شيطان باندې باور وکړ، او په الله یې باور و نکړ!!
نفس ویریږي چې فقیر نشي
فقر تر هغې شتمنۍ غوره دی چې انسان د هغې په وجه سرکشه کېږي
د نفس شتمني کافي ده څکه چې
انکار وکړي، نو ټول هغه څه چې په ځمکه کې دي د هغې لپاره بسنه نه کوي
اې الله! موږ باندې د هدایت او تقوا، عفت او بډاینې پیرزوینه وکړه او ته تر ټولو ښه روزي ورکونکی یې.