41
له هر چا څخه چې وغواړې واک اخلې، له شتمنۍ وروسته یې بې وزله کوې، له لوړتیا وروسته یې ټيټوې، له عزت وروسته یې ذلیلوې، له ځواک وروسته یې کمزوری کوې، که وغواړې د چا مقام لوړوې، چا ته چې وغواړې توفیق ورکوې، چا ته چې وغواړې مقبولیت وربخښې، چا ته چې وغواړې ورکوې یې او چا ته چې و نه غواړې نه یې ورکوې؛ ټول خیر او نیکي ستا په اختیار کې دي؛ ته هر څه باندې ځواکمن یې.
له تا پرته بل معبود نشته، لوی او حلیم ذاته.
ستا صفتونه ډېر دي، اې ستر ذاته، نا شونی ده چې
تا باندې د ثنا ویوونکي ثنا وشمیرل شي
العظیم -عزوجل-: د الله له نیکو نومونو څخه یو نوم دی، زموږ د لوی رب یو لوی نوم دی، چې په اساس او معنا کې: جلال او عظمت، عزت او لوړ مقام ته ویل کیږي.
د لوى وقار، پياوړي وینا، او لوړې معنا لرونکی دی، هغه – تبارک و تعالی - فرمایلي: (وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ) (او هم هغه ډېر اوچت دى، ډېر لوى دى). [البقرة سورت: ایت 255].
او العظیم- عزوجل -: د عظمت ، ستر او لوړ مقام لرونکی دی، او هغه؛ هغه ذات دی چې د عقل له حد څخه تیر شوی دی چې د هغه د ماهیت او حقیقت د پوهیدو تصور نشئ کیدلی.
زمونږ رب په خپل ذات کې لوی دی، په عظمت او لويۍ کې د هغه په شان هېڅ څېز نشته..
د هغه له عظمت څخه: دا دي چې د هغه په لاس کې اسمانونه او ځمکه د خردل (سرسۍ) له دانې څخه هم کوچنی دی. (وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ) (او دغو (مشركانو) د الله تعظیم ونه كړ د هغه حق تعظیم، حال دا چې ځمكه ټوله د ده په قبضه كې ده د قیامت په ورځ كې او اسمانونه د ده په ښي لاس كې رانغاړل (راټول كړى) شوي دي، ده لره پاكي ده او هغه ډېر اوچت دى له هغو څیزونو نه چې دوى يې (له هغه سره) شریكوي) [الزمر سورت: ایت 67].
او له هغه - علیه الصلاة و السلام - څخه صحیح روایت دی چې هغه فرمایلي دي: «ما السَّمَاوَاتُ السَّبعُ فِي الكُرْسِيِّ إِلَّا كَحَلْقَةٍ مُلْقَاةٍ بِأَرْضِ فَلَاةٍ، وَفَضْلُ العَرْشِ عَلَى الكُرْسِيِّ كَفَضْلِ تِلْكَ الفَلَاةِ عَلَى تِلْكَ الحَلْقَةِ» "اوه اسمانونه په کرسۍ کې ندي مګر لکه داسې چې یوه کړۍ (رنګ) په یوه لویه دښته کې غورځول شوی وي؛ او د عرش لوی والی (غوره والی) په کرسۍ باندې داسې دی لکه د دغې دښتې لوی والی (غوره والی) په دغې کړۍ (رنګ) باندې». [صحیح حدیث دی. ابن ابي شیبه روایت کړی].
دا عظمت په کرسۍ او عرش کې دی - او دا د هغه له مخلوقاتو څخه دي -؛ نو د الله -سبحانه و تعالی- عظمت به څه ډول وي – چې تر ټولو لوړ مثال لري- ، هغه ذات چې پر عرش باندې برقراره شوی، او هغه -جل جلاله- د خپل ټول مخلوق څخه لوړ دی.
او زمونږ رب – عزوجل – په خپلو صفاتو کې لوی دی، او هغه د کمال په ټولو صفتونو سره یاد شوی، په خپل رحمت کې لوی دی، په خپل توان کې لوی دی، په خپلو په ډالیو او ورکړو کې لوی دی، او په خپله ښکلا کې لوی دی.
په قدسي حدیث کې راغلي: «الكِبْرِيَاءُ رِدَائِي، وَالعَظَمَةُ إِزَارِي، فَمَنْ نَازَعَنِي وَاحَدًا مِنْهُمْا؛ قَذَفْتُهُ فِي النَّارِ» ”غرور زما څادر دی او عظمت زما لنګ دی، نو څوک چې په دې دواړو کې له یوه څخه زما سره شخړه وکړي؛ هغه به اور ته واچوم". [صحیح حدیث دی. ابوداود روایت کړی].
او زموږ رب په خپلو عملونو کې لوی دی؛ ځکه چې دا د حکمت، عدالت، فضل او ارادې وړتیا وړاندوینه کوي.
او هغه په هر لحاظ لوی دی چې د هغه تعظیم ته اړتیا لري ... چې هیڅ انسان د هغه شمیرل نشي کولی
نو الله – عزوجل- په خپلې لویۍ کې بشپړ دى: (وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ) (او دغو (مشركانو) د الله تعظیم ونه كړ د هغه حق تعظیم، حال دا چې ځمكه ټوله د ده په قبضه كې ده د قیامت په ورځ كې او اسمانونه د ده په ښي لاس كې رانغاړل (راټول كړى) شوي دي، ده لره پاكي ده او هغه ډېر اوچت دى له هغو څیزونو نه چې دوى يې (له هغه سره) شریكوي) [الزمر سورت: ایت 67].
هغه لره مسایل لویي ندي؛ که څومره لوي او بې شمیره هم وي، صحیح روایت دی چې هغه -علیه الصلاة والسلام- فرماېلي: «إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلَا يَقُلْ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي إِنْ شِئْتَ! وَلَكِنْ لِيَعْزِمِ المَسْأَلَةَ وَلْيُعَظِّمِ الرَّغْبَةَ؛ فَإِنَّ اللهَ لَا يَتَعَاظَمُهُ شَيْءٌ أَعْطَاهُ» «کله چې یو کس ستاسې نه دعا کوي نو داسې دې نه وايي: یا الله ما ته بخښنه وکړه که ستا خوښه وي! لېکن کلکه غوښتنه دې وکړي او خپله غوښتنه دې په ښې طرېقې سره وغواړي، بېشکه الله تعالی نه هېڅ لوی شی نه غوښتل کېږي مګر هغه یې ورکوي». [بخاري او مسلم روایت کړی - او دا یې لفظ دی -].
او زموږ رب په خپل رحمت او بخښنه کې لوی دی، په زغم کې لوی دی، او په خپلې مهربانۍ او لوی سخاوت کې لوی دی، د هغه په نیز هیڅ شی لوی نه دی چې هغه وبخښي.
په « صحیحینو» کې د شفاعت په حدیث کې راغلي دي: چې نبي - صلی الله علیه وسلم- وفرمایل: «..يَا مُحَمَّدُ! ارْفَعْ رَأْسَكَ، وَقُلْ يُسْمَعْ، وَسَلْ تُعْطَهْ، وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ! "اې محمده! خپل سر پورته کړه، ووایه هغه به اوریدل کیږي، او وغواړه هغه به تاته درکړل شي، او شفاعت وکړه ستا شفاعت به قبول شي!
فَأَقُولُ: يَا رَبِّ! ائْذَنْ لِي فِيمَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَيَقُولُ: وَعِزَّتِي وَجَلاَلِي وَكِبْرِيَائِي وَعَظَمَتِي! لَأُخْرِجَنَّ مِنْهَا مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ». بیا به ووایم: اې ربه! د هغه چا په اړه اجازه راکړئ چې : لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، یې ویلي وي، بیا به هغه وفرمایي: زما په عزت، جلال، کبریاء او عظمت قسم! زه به له هغه څخه هغه کسان وباسم چې : لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ یې ویلي وي».
او کله چې زما زړه سخت شو، او لارې مې تنګې شوې ... ما خپل امید ستا د بخښنې طرف ته زینه وګرځوله،
په ما باندې زما ګناه درنه شوه نو کله مې چې پرتله کړه ... ستا د بخښنې سره نو ستا بخښنه ډیره لویه شوه
له رسول الله -صلی الله علیه وسلم- څخه روایت دی: چې کله به جومات ته داخل شو نو ویل به یې: «أَعُوذُ بِاللهِ العَظِيمِ، وَبِوَجْهِهِ الكَرِيمِ، وَسُلْطَانِهِ القَدِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»، قال: «فَإِذَا قَالَ ذَلِكَ؛ قَالَ الشَّيْطَانُ: حُفِظَ مِنِّي سَائِرَ اليَوْمِ» «زه په ستر الله، او د هغه په عزتمند مخ، او د هغه په قدیمي پادشاهۍ سره له رټل شوي شیطان څخه پناه غواړم» (پېغمبر صلی الله علیه وسلم) وویل: «کله چې داسې ووايي، نو شیطان ووايي: ټوله ورځ له ما څخه ساتل شوی دی». [صحیح حدیث دی. ابوداود روایت کړی].
او څوک چې په خپله ژبه د الله –عزوجل- لویی بیان كړي؛ هغه بریالی شو، د قيامت په ورځ به يې تله درنه وي، په صحيح روايت سره راغلي دي چې هغه -عليه الصلاة والسلام- فرمایلي: «كَلِمَتَانِ خَفِيفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ، ثَقِيلَتَانِ فِي المِيزَانِ، حَبِيبَتَانِ إِلَى الرَّحْمَن: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللهِ العَظِيمِ» "دوه کلمې چې په ژبه سپکې، په تله کې درنې، رحمن ته محبوبې دي: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللهِ العَظِيمِ." (پاکي وایم د الله تعالی په ستاینې د هغه سره، پاکي وایم د لوی الله تعالی). [بخاري او مسلم روایت کړي].
بلکه، هغه خپلو بندګانو ته امر کړی چې د دې نوم سره تسبیح وکړي؛ هغه – عزوجل- فرمایلي: (فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ) (نو ته د خپل عظیم رب د نوم پاكي بیانوه). [الواقعة سورت: ایت 74].
او رسول الله -صلی الله علیه وسلم- خپل امت ته امر کړی چې په خپلو لمونځونو کې د الله -جل جلاله- په دغه نوم سره تسبیح ووایي: «فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيهِ الرَّبَّ -عز وجل- » "اما په رکوع کې، د رب –عزوجل- تعظیم وکړئ". [مسلم روایت کړی].
که تاسو ته کوم آفت راشي، ستاسو سینه ستړې شي، او تاسو په اندیښنه کې ډوب شوئ؛ نو ووايئ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ العَظِيمُ الحَلِيمُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ العَرْشِ العَظِيمِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَرَبُّ الأَرْضِ، وَرَبُّ العَرْشِ الكَرِيمِ» "له الله پرته بل معبود نشته، لوى او د زغم خاوند دى، له الله پرته بل معبود نشته، د لوى عرش څښتن دى، له الله پرته بل معبود نشته، د اسمانونو او ځمكې او لوی عرش څښتن دى". [بخاري او مسلم روایت کړی].
او که له پادشاه څخه ووېرېدې؛ د الله پادشاهي لویه ده، عبدالله بن مسعود ویلي: "اې الله! د اوو اسمانونو او د لوی عرش څښتنه؛ زما ګاونډ او مرستندوی شه د فلان زوی د فلان څخه او د هغه له ډلې چې ستا له مخلوقاتو څخه دي، د دې نه چې هغوی په ما باندې برلاسي شي او یا ما باندې ظلم وکړي؛ ستا ګاونډ غالب دی، او ستا ستاینه لویه ده، او له تا پرته بل معبود نشته".
او هغه – صلی الله علیه وسلم- به هر سهار او ماښام د الله په عظمت سره پناه غوښتله له دې چې په ځمکه کې ډوب شي؛ هغه به ویل: «اللَّهُمَّ! أَعُوذُ بِعَظَمَتِكَ مِنْ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِي» «اې الله! زه ستا په عظمت پناه غواړم له دې چې زه له لاندې خوا څخه ووژل شم». [صحیح حدیث دی. ترمذي روایت کړی].
له همدې کبله؛ څوک چې لوی ذات ته پناه یوسي، او لوی ذات ته نږدې شي، هغه به له متقیانو څخه وي؛ هغه به د دنیا امنیت او د آخرت اجر ترلاسه کړي، نو الله - عزوجل - فرمایلي دي: (وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا) (او هغه څوك چې له الله نه ووېرېږي، هغه به له ده نه د ده ګناهونه لرې كړي او د ده لپاره به اجر ډېر لوى كړي). [الطلاق سورت: ایت 5].
او د الله په نیز تر ټولو لویه درجه: د هغه چا لپاره ده چې الله – عزوجل- د هغوی په کله فرمایي: (الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ) (هغه كسان چې ایمان يې راوړى دى او هجرت يې كړى دى او د الله په لاره كې يې په خپلو مالونو او ځانونو سره جهاد كړى دى، د الله په نیز په درجه كې تر ټولو لوى دی، اوهمدغه كسان كامیاب دي). [التوبة سورت: ایت 20].
او څوك چې له الله سره شريك راوړي، او ايمان يې د الله –عزوجل- له عظمت څخه كم شي؛ نو سزا د عمل له جنس څخه ده، او هغه به: دوزخ وي - الله دې مونږ له هغه څخه وساتي! (خُذُوهُ فَغُلُّوهُ (30) [(وبه ویل شي:) دى ونیسئ، پس دى په زولنو سره وتړئ. ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ (31) بیا یې دوزخ ته واچوئ. ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ (32) بیا یې په یو ځنځیر كې چې د هغه ګزونه (اوږدوالى) اویا ګزه وي، پس دى ننه باسئ. إِنَّهُ كَانَ لَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ (33)) بېشكه ده په ډېر لوى الله باندې ایمان نه راوړ] [الحاقة سورت: ایتونه 30-33].
د الله –تبارک و تعالی- تعظیم: د هغه د نومونو او صفتونو په تعظیم کې وي، او په زړه کې د هغه تعظیم کول پر دې چې هغه سره مینه، د هغه په عظمت اعتراف، او د هغه پر وړاندې عاجزي وکړي، د امام احمد په مسند کې راغلي: «مَنْ تَعَظَّمَ فِي نَفْسِهِ، أَوْ اخْتَالَ فِي مِشْيَتِهِ؛ لَقِيَ اللهَ وَهُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ» «چا ته چې خپل ځان لوړ ښکاره شي، او یا په خپل تګ کې غرور وکړي؛ هغه به الله سره په داسې حال کې ملاقات وکړي چې هغه به له هغه څخه ناراضه وي». [صحیح حدیث دی]
د الله – تبارک و تعالی- تعظیم په ژبه، او په ډیر ذکر سره کیږي، (فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ) (نو ته د خپل عظیم رب د نوم پاكي بیانوه) [الواقعة سورت: ایت 74].
او د هغه – تبارک و تعالی – د تعظیم له جملې څخه د غړو په کارولو په اطاعت کې سره کیږي؛ او د هغه تعظیم دا دی: چې د هغه اطاعت وشي او نافرماني ونه شي، او د هغه یادونه وشي او هیر نشي، مننه وشي او کفران یې ونه شي.
او د هغه – تبارک و تعالی – د تعظیم له جملې څخه: د هغه د رسولانو، ملاېکو، عبادتونو؛ لکه لمونځ، زکات، روژه، حج او عمره او د هغه د دین نورو عبادتونو او احکامو تعظیم وشي؛ (ذَٰلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ) (دغه (حكم بیان شو) او څوك چې د الله د نښو تعظیم وكړي، نو بېشكه دا د زړونو له تقوىٰ څخه دى). [الحج سورت: ایت 32].
او د هغه – تبارک و تعالی – د تعظیم له جملې څخه: د هغه د لوی کتاب تعظیم کول دي ، نو الله – سبحانه و تعالی- د خپل لوی کتاب په اړه فرمایي: (وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ) [او یقینًا یقینًا مونږ تا ته بیا بیا لوستل كېدونكي اوه ایتونه دركړي دي او عظیم قرآن (هم)]. [الحجر سورت: ایت 87].
او د هغه – تبارک و تعالی – د تعظیم له جملې څخه: د هغه او د مومنانو د حرمتونو (احكامو) تعظیم دی. (ذَٰلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ) (دغه (حكم بیان شو) او څوك چې د الله د حرمتونو (احكامو) تعظیم كوي، نو دغه (كار) د ده لپاره د خپل رب په نیز ډېر غوره دى). [الحج سورت: ایت 30].
او د هغه – تبارک و تعالی- له تعظیم څخه دا دي: چې بنده د خپل رب په خبره د بل چا خبرې ته لومړیتوب ورنکړي؛ که د هغه هر ډول مقام وي: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ) (اې هغو كسانو چې ایمان يې راوړى دى! تاسو د الله او د هغه د رسول په مخكې مه وړاندې كېږئ، او له الله نه ووېرېږئ، بېشكه الله ښه اورېدونكى، ښه پوه دى). [الحجرات سورت: ایت 1].
اې د مخلوق پیدا کوونکی نوښتګر او ضامن ذاته
د ټولو روزي، او ستا سخاوت د ورېځو په څير راښکته کېږي
ستا صفتونه ډیر اوچت دي، اې ستر ذاته! او ناشونې ده چې
چې ویوونکي ستا ستاېنه وشمېرلی شي
دغه ده زه راغلم او زما ښه ګومان زما شفاعت کوونکی دی
او زما وسېله پښېمانتیا او روانې اوښکې دي
نو خپل بنده ته د تېرو کړنو بخښنه وکړه او هغه ته
توفېق د هغه څه ورکړه چې ته یې خوښوي، ځکه ستا مهرباني پوره ده
او هغه څه ورسره وکړه چې ته د کومو ښېګڼو کوونکی یې
او ګومان او ټول ګومان دا دی چې تاسو به دغه وکړئ
زه له لوی الله څخه سوال کوم: چې موږ د پرهېزګارانو له ډلې څخه وګرځوي چې د نعمتونو جنتونه وګټي!